تراش شیشه
درباره تراش شیشه
هنر شیشه گری و روش های تزئین آن از قبیل نقاشی و تراش روی شیشه از هنرهای قدیمی ایران باستان (عهد هخامنشی) است. کاوش های باستان شناسی رواج شیشه گری در این دوران ها را به اثبات می رساند. جام های بلورین و دكمه های ظریف شیشه ای به جای مانده از دوره هخامنشی، نمونه هایی از شیشه های دمیده در قالب و قطعه های زیبای شیشه ای كه به گونه ای هنرمندانه تراش داده شده اند، همگی به دوران ایران باستان تعلق دارند و حاكی از رونق و اعتبار شیشه گری از آغاز تاریخ مدون ایران تا قرن هفتم است.
پیاله تزئین شده با تراش شیشه ، قرن چهارم و پنجم پیش از تاریخ ، هنر دوره هخامنشیان
هنرمندان ساسانى در تراش دادن شیشه مهارت مخصوصى داشته اند. شیشه ساسانى در چین ارج بسیار داشته و به ویژه شیشه لاجوردى را گرانبها مى شمردند. جام هاى پایه دار با نقش حلقه هاى برجسته از دوره اشکانیان و ساسانیان به جاى مانده است.
روزگار سلجوقیان را می بایست اوج صنعت شیشه گری در ایران به حساب آورد از آن جهت که در این دوران صنعتگران به شیوه های جدیدی روی آوردند و استفاده از قالب های گوناگون را با نقوش برجسته و فرورفته رواج دادند و به این ترتیب حک و تراش روی شیشه را نیز برای تزئین ضروف شیشه ای به کار گرفتند.
صفویان گاه شیشه را با دمیدن به درون قالب مى ساختند و گاه شیشه را مى تراشیدند تا به شکل جواهر در آید و یا نقوشى روى آن مى کندند. و گاهى نیز شیشه را با نقوش درخشان، مینایى و طلایى نقش می دادند. در این دوره کارگاه هاى شیشه سازى در شهرهاى مختلف ایران از جمله اصفهان، شیراز و کاشان دایر شد.
تراش دادن شیشه
در بسیاری از فرآورده های شیشه ای دست ساخت، از نقوشی به صورت تراش استفاده می شود، تا کالای نهایی که به دست خریدار می رسد زیبا و شکیل باشد .برای تراش دادن ضروف شیشه ای از سنگ های مخصوصی که درجه سختی آنها بیش از سختی شیشه است ، استفاده می شود.
تراش دادن شیشه ای به وسیله سنگ های دیسک مانندی که با سرعت لازم قادر به چرخش هستند ، انجام می شوند. سرعت چرخ های تراش و دیسک تراش کاری بستگی مستقیم به نوع تراش دارد و هر چه میزان عمق تراش مورد نظر بیشتر باشد ، سرعت چرخ تراش نیز بیشتر است و بالعکس در صورتی که تراش سطحی باشد ، سرعت چرخ تراش کاری کمتر است.
صنعت گران تراش کار نخست محل هایی را که می بایست تراش بخورد ، مشخص نموده و سپس با نگه داشتن ظرف شیشه ای در دست و نزدیک کردن آن به سنگ تراش ، نقوش دلخواه را روی شیشه حک می کنند . پس از تراش نقاط تراش خورده را صیقل می دهند.
قدیمی ترین کار تکمیلی و بر روی شیشه تراش آن است که به دو دسته تقسیم می شود:
- حکاکی فیزیکی شیشه با الماسه (فرز)
- حکاکی فیزیکی با چرخ مسی
1) حکاکی فیزیکی با نوک الماسه (فرز)
با استفاده از نوعی فرزهای دستی که عموما نوک آن ها از جنس فولاد الماسه است که در یک نگهدارنده مهار شده است مورد استفاده می باشد. ظاهری شبیه به قلم و یا مداد دارد و برخی از هنرمندان و صنعتگران تراش قلمه الماسه ای که نوک آن از کاربید تنگستن می باشد را ترجیح می دهند. شکل نوک الماسه هرمی با چهار و شش وجه است و هنگامی که نوک این هرم شیشه را خراش دهد عمل رسم و طراحی نقوش انجام میشود. در حقیقت خراش ها یک سری تراش های ریز و ظریف هستند که مسلما درجه سختی شیشه در بافت حکاکی شده تأثیرگذار است.
حکاکی شیشه با نوک الماسه
2) حکاکی فیزیکی با چرخ مسی
حکاکی با چرخ نوعی از تزئین است که از زمان مصریان و رومی ها به کار می رفته است. این تراش امروزه با استفاده از الکتروموتورهای کوچک که دیسکی را به چرخش وامی دارد انجام می شود و صنعتگران به کمک سنگ های مخصوصی که درجه سختی آن ها بیش از سختی شیشه است به خط انداختن بر روی شیشه می پردازند. سرعت چرخ های تراش و دیسک تراش کاری در ارتباط مستقیم با نوع تراش است و هرچه میزان عمق تراش مورد نظر بیشتر باشد، به همان نسبت چرخ تراش می بایست سرعت بیشتری داشته باشد. برای تراش، شیشه را با ضخامت زیاد، گاه دو پوست و سه پوست می سازند و از چرخ های سیلیسی 20 تا 30 سانتی متری تراش های مختلف استفاده می کنند.
حکاکی شیشه با چرخ مسی
تحقیق و گردآوری:
گروه کارشناسی ایران آنتیک
www.iranantiq.com
منبع
ايران آنتيک / www.iranantiq.com
ارسال نظر