:: لیست جدید ۱۰ فروردین :: اینجا ضربه بزنید

بخارا دوزی

درباره بخارا دوزی


« بخارا دوزی » از دوخت های ظریف و پرکاری است که هنرمند با دقت و ظرافت بسیار زیادی آن را تهیه می کند.

بخارا از شهر های معروف ماورا النهر است و در لغت به معنای دانش بسیار است ؛ چون در این شهر علمای بسیاری زندگی می کردند ، نام بخارا را بر این شهر نهادند. در زمان حافظ این شهر ، شهرت بسیار زیادی پیدا کرده بود چنانچه وی در شعر معروف خود چنین آورده است که :

اگر آن ترک شیرازی به دست آرد دل ما را              به خال هندویش بخشم سمرقند و بخارا را

بخارا پایتخت سامانیان و شیبانیان و یکی از قدیمی ترین اقامتگاه های ایران بود. پادشاهان بخارا یک کاخ سلطنتی در « ریگستان »[1] و کاخ دیگری در « جوی مولیان » داشتند که درباره آن داستانی[2] در کتاب هاب تاریخی تقل شده و رودکی درباره آن شعری سروده است که در اینجا به بخش هایی از آن اشاره می کنیم ؛

بوی جوی مولیــان آید همی            یاد یـار مهــــربان آید همی
ای بخارا شاد باش و دیر زی             شاه سویت میهمان آید همی
شاه سرو است و بخارا بوستان            سرو سوی بوسـتان آید همی
شاه ماه است و بخارا آسـمان            سرو سوی آســمان آید همی


محصول عمده این شهر ابریشم و پنبه است. محصول پنبه آن ها به قدری زیاد بود که مقدار زیادی از آن به عراق صادر می گشت. به دلیل وفور این محصولات ، هنرمندان محصولات بسیاری را با این مواد تولید کرده و حتی تکنیکی ویژه در زمینه رودوزی ابداع کردند که به «بخارا دوزی» مشهور است.

 

بخارا دوزی

بخارا دوزی

تعریف

نوعی از رو دوزی است که در اثر پرکاری (یا همان دوخت زیاد بر پارچه) ، زمینه پارچه به سختی دیده شده و قابل تشخیص نمی باشد.

تاریخچه

متاسفانه تاریخ دقیقی از شروع این رودوزی در دسترس نیست ؛ اما آثار موجود گواه این امر است که این رودوزی در دوره سلجوقیان رواج زیادی داشته است.  در دوران ایلخانی و تیموری با توجه به اهمیت شهر بخارا ، این هنر به نهایت شکوه و عظمت خود رسید. از دوران صفویه به بعد تحولی در این هنر بوجود آمد ؛ به این صورت که روی پارچه تافته ، به صورت « دورو » بخارا دوزی می شد که از نمونه های بی نظیر این هنر به شمار می روند.

نقوش

گل های اناری ، شاه عباسی ، گل های میخک ، طرح گلدانی  ، گل های جناغی ، گل های سیبی ، گل و بته ای ، انواع گل های حاشیه ای ، طره ای و نیم طره ای ، گل ساعتی ، برگ های چتایی ، نقوش هندسی ، شمسه ای ، بازوبندی و بند رومی ، تاکی و شجری ، لچک مداخل و ترنج و سرترنج تاجی ، افسری
گل ها با ابریشم های رنگینی چون قرمز شرابی ، نیلی سیر ، سفید ، سبز یشمی ، زرد ، خردلی ، قهوه ای و نارنجی دوخته می شوند.

شیوه کار

ابتدا طرح را بر روی کاغذ طراحی و سپس سوراخ سوراخ کرده و سپس با توجه به رنگ زمینه پودر گچ یا زغال طرح را بر پارچه انتقال می دهند. پارچه ای که برای زمینه کار مورد استفاده قرار می گیرد بیشتر چلوار ، کتان ، متقال است و به ندرت از پارچه های پشمی یا ابریشمی و تافته استفاده می شود.
برای پر کردن طرح و ایجاد سایه روشن در کار از نخ های ابریشم تابیده شرابی ، بنفش و صورتی به توپردوزی کوتاه و بلند می پردازند. رج اول و دوم را با بخیه های کوتاه و بلند دوخته و به همین ترتیب ادامه می دهند اما باید در نظر داشت که بخیه های بلند داخل بخیه های کوتاه قرار گیرند و همچنین بخیه های کوتاه در میان بخیه های بلند قبلی ، دوخته شوند.
نکته بسیار حائز اهمیت در بخارا دوزی این است که جهت سوزن یکی باشد ؛ یعنی از نقطه شروع شده به شعاع هایی منظم دوخته شوند.
برای پر کردن داخل گلبرگ ها و گل ها روی آن ها را با رنگ شرابی و بنفش به بخیه هایی ساده و مورب ، بطور منظم و کنار هم می دوزند. سپس دورتا دور کار را با همان رنگ ، ساقه دوزی کرده و این دوخت را آنقدر تکرار می کنند تا نقشه کاملا دوخته شود. سپس به برگ دوزی میپردازند. برای این کار هر قسمت را طوری تو پر دوزی ( ساتن دوزی ) که طرح کاملا یکدست به نظر رسد. ساقه ها را با همان رنگ ساقه دوزی کرده و پرچم گل ها را با رنگ نارنجی و آبی آسمانی با بخیه های افقی یک در میان می دوزند. همچنین پرچم گل ها را می توان با گره فرانسوی[3] دوخت.

کلاه بخارا دوزی شده

کلاه بخارا دوزی شده
 

موارد مصرف

برای تزئین رو رختخوابی ، روی کرسی ، رومیزی ، پرده ، سجاده و تابلوهای تزئینی و... استفاده می شد. بیشترین مصرف این رودوزی در پرده های بزرگ بیش از سه متر است که فاقد زمینه اصلی  است و تهیه آن ها سال ها زمان برده است.

نمونه هایی از این دوخت زیبا هم اکنون در موزه های ارمیتاژ ، متروپولیتن ، لوور ، موزه هنرهای تزئینی پاریس موجود می باشد.


پانویس

1. بخارا در کنار رود زر افشان قرار دارد ، در شرق آن میدانی است که هنوز با نام ساسانی آن « ریگستان » خوانده می شود.

2. می گویند نصربن سامانی در فصل بهار به هرات سفر کرد در آنجا به مدت چهار سال اقامت گزید ، چنانکه درباریان به تنگ آمدند ، نزد رودکی رفته و از وی خواستند تا به طریقی پادشاه را برای بازگشت به بخارا آماده کند. رودکی قصیده ای سرود و پادشاه با شنیدن آن چنان متاثر گشت که همان موقع پا برهنه سوار بر اسب شد و به بخارا بازگشت.

3. گره فرانسوی : برای این کار سوزن را از زیر پارچه به سمت بالا بیرون آورده ، نخ را 4 بار دور سوزن  پیچیده و سپس سوزن را از پارچه رد کرده و دوباره از پارچه بیرون می آوریم به طوری که بخیه کوچکی در پشت پارچه دوخته شود. انگشت را روی گره گذاشته و سوزن را به آرامی به سمت بالا می کشیم تا گره کاملا روی پارچه ثابت بماند.


تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com


منابع

  • دايره المعارف هنر های صنايع دستی و حرف مربوط به آن / سيد ابوالقاسم سيد صدر / انتشارات سيمای دانش / چاپ دوم / سال 1388
  • آشنایی با هنر های سنتی 3 / دکتر حسين ياوری ، آنيتا منصوری ، شريفه سلطانی / انتشارات سيمای دانش / چاپ اول / سال 1390
  • سمرقند و بخارا دو مرکز بزرگ فرهنگ و ادبیات / ادریس احمد / تحقیقات فارسی 1996 /شماره 1
نظر کاربران

avatar
۰ لایک
عالی بود
avatarنظر خود را ارسال کنید

لوگو ایران آنتیک کوتاه درباره ما
ایران آنتیک ، حامی فرهنگ و هنر
فروشگاه اینترنتی ایران آنتیک و مرجع خرید سکه ، اسکناس ، مدال ، صنایع دستی ، کتاب و غیره ... می باشد. تلاش ما در ایران آنتیک عرضه مستقیم و بدون واسطه کالای کلکسیونی دارای اصالت ایرانی و خارجی از مجموعه داران کشور و معرفی و فروش آنها در این وبسایت است. و همچنین تهیه تخصصی گلچینی از بهترین لوازم آنتیک و اشیاء قدیمی (برندهای قدیمی کارخانه ای) بر مبنای تعریف درست آنتیک و همچنین صنایع دستی نفیس هنرمندان ایرانی است. گلچینی که باعث برانگیختگی حس نوستالژی در بین علاقمندان خواهد شد. یکی از بخش های مهمی که در ایران آنتیک بطور جدی و مرجع گونه به آن پرداخته می شود، بخش کلکسیونی یا مجموعه داری می باشد. بخش هایی نظیر سکه ایرانی ، مدال یادبود ، اسکناس ایرانی ، تمبر قدیمی و غیره که بسیار جامع و متنوع اند. در ایران آنتیک جهت شناساندن فرهنگ و هنر به علاقمندان صنایع دستی ، تلاش شده با جذب افراد کارشناس اقدام به تولید مقالات اختصاصی و ارزنده نماییم تا دست ساخته های اصیل ایرانی مانند قلم زنی ، فیروزه کوبی ، میناکاری ، خاتم کاری ، رودوزی ها و بسیاری دیگر را به علاقمندان بشناسانیم. ایران آنتیک بهترین مکان برای شناخت و خرید آنلاین صنایع دستی نقره ، اشیاء قیمتی و کلکسیونی ، سکه قدیمی ، اسکناس قدیمی ، کتاب تاریخی و تخصصی ، زیورآلات و... می باشد.