زَغَره دوزی
درباره زَغَره دوزی
در لغت نامه دهخدا ، زغره چنین معنا شده است : آن قطعه از پوست بطانه که مانند حاشیه بر کناره های رویه لباس بر می گردانند. قسمت مشهود از خز و سنجاب و دیگر پوست های آستر خرقه و جبه و لباده در اطراف جامه. آنچه از بیرون دیده شود حاشیه از خز و سنجاب که بطانه باشد. در جبه و... آنچه چون سجافی از اطراف گریبان و در بر شکاف جلو ظاهر باشد از مؤئینه ها.
آنچه از این تعریف برداشت می شود زغره نوعی تزئین لباس بوده و به دلیل این که این دوخت جنبه تزئینی زیادی دارد و از جلوه بسیار زیادی برخوردار است این رودوزی را « زغره دوزی » نامیدند.
زغره دوزی
تعریف
به دوختن سرمه یا پولک بر روی پارچه یا لباس زغره دوزی می گویند.
در سوزن دوزی به نوعی از پولک دوزی گفته می شود که به جای استفاده از منجوق بر روی پولک از تکه های بریده شده سرمه استفاده می گردد. این سوزن دوزی بیشتر برای پر کردن و جلوه دادن به زمینه مورد استفاده قرار می گیرد.
هنرمندان برای زیباتر جلوه دادن کار خود از این دوخت با دوخت های دیگرمانند سرمه دوزی ، پیله دوزی و بخارا دوزی به صورت ترکیبی استفاده می کردند.
در بخارا ، زغره دوزی همراه با « بخارا دوزی » به کار می رود. نوع دیگری زغره دوزی وجود دارد که مختص به تهران و اصفهان و گاهی استان هرمزگان است.
این هنر در کاشان و تبریز نیز رواج دارد.
تاریخچه
متاسفانه این هنر همانند سایر دوخت های تزئینی دیگر از سابقه معینی برخوردار نیست اما آثار به جا مانده در موزه های داخلی که مربوط به سده 12 ه.ق می باشد گویای این امر است که در آن زمان این هنر رایج بوده است.
مواد اولیه
- پارچه هایی مانند مخمل ، اطلس ، ترمه ، جیر ، کتان
- پولک هایی به رنگ ها و طرح های مختلف
- سرمه یا سرمه فنری
- پیله ( در صورت نیاز )
نقوش
گل و بته ، گل و مرغ ، حیوانات ، مناظر و ...
زغره دوزی اثر زیبای خانم مریم اسدی
موارد مصرف
از این هنر برای تزئین تابلو ها ، بقچه ، ترمه سرمه دوزی شده ، پرده ، رو کرسی و ... استفاده می شود.
از دوخت های متفاوتی برای زغره دوزی استفاده می شود :
- دوخت ساده
از این دوخت معمولا برای پر کردن متن کار را ساده دوزی استفاده می کنند.
در این شیوه ، سوزن را از زیر پارچه فرو برده و از روی پارچه خارج و از سوراخ پولک بیرون می آورند ، سپس یک ترمه سرمه را نیز از داخل آن عبور داده و سوزن را دوباره از داخل سوراخ پولک به پارچه فرو می برند.
- دوخت مدور
از این دوخت برای گل های کوچک و تکه های منفرد استفاده می شود. برای این دوخت همانند دوخت ساده عمل می کنند با این تفاوت که تکه سرمه ای وسط پولک قرار داده می شود طولی حدود 5 میلی متر دارد. انقد این عمل را تکرار می کنند تا طرح مدور گل بر روی پارچه تکمیل شود.
- دوخت قرینه یا دو طرفه
از این نوع زغره دوزی برای خطوط پیرامون یک شکل که معمولا یا گلبرگ است استفاده می کنند.
برای این دوخت سوزن را از زیر پارچه فرو برده و از روی پارچه بیرون می آورند. بعد از عبور سوزن از سوراخ پولک و گرفتن سرمه 5 میلی متری ، آن را از خط میانی گلبرگ فرو برده و این کار را به طور قرینه تکرار می کنند به طوری که یک سر سرمه روی مرکز پولک و سر دیگر آن بر روی خط میانی بوده و از دو طرف حالتی شیب دار و جناغی شکل داشته باشد.
- دوخت جناغی
از این دوخت برای اشکال گیاهی به ویژه برگ استفاده می شود.
بر روی محیط برگ پولک دوخته می شود و روی خط وسطی آن تکه سرمه هایی به صورت جناغی از میان هم عبور داده می شوند.
- دوخت گره دار
برای دوخت گلبرگ ها و غیره از این دوخت استفاده می شود.
شیوه کار به این ترتیب است که در ابتدا پولک به وسیله یک سرمه نیم سانتی بر پاچه دوخته شده و در خطی همچنان امتداد پیدا می کند. سپس به وسیله نخی که تکه سرمه بلندی از آن رد شده ، روی تکه سرمه های روی پولک گره هایی ایجاد می کنیم.
قسمت هایی از مراحل دوخت زغره دوزی
تحقیق و گردآوری:
گروه کارشناسی ایران آنتیک
www.iranantiq.com
منابع
- دايره المعارف هنر های صنايع دستی و حرف مربوط به آن / سيد ابوالقاسم سيد صدر / انتشارات سيمای دانش / چاپ دوم / سال 1388
- آشنايی با هنر های سنتی 3 / دکتر حسين ياوری ، آنيتا منصوری ، شريفه سلطانی / انتشارات سيمای دانش / چاپ اول / سال 1390
ارسال نظر