محمد ظاهر شاه

محمد ظاهرشاه آخرین پادشاه افغانستان متولد 23 مهر 1293 در کابل فرزند محمد نادر شاه پس از قتل پدر در 19 سالگی به مقام پادشاهی رسید. دوره 40 ساله سلطنت محمد ظاهر شاه را می توان دوره ترقی و آرام کشور افغانستان نامید. پس از پادشاه شدن محمد ظاهر به علت کم سن وسال بودن او قدرت در دست عموی وی سردار محمد هاشم خان که مقام صدارت را بر عهده داشت، بود. در دوره صدارت محمد هاشم خان پیمان دوستی بین دولت های افغانستان و آمریکا امضا شد و برای سومین بار پیمان بی طرفی و عدم تجاوز شوروی به خاک افغانستان تمدید گشت.

از تنها بحران خارجی دولت ظاهر شاه می توان به درگیری با کشور پاکستان نام برد. طوری که پس از تشکیل کشور پاکستان در سال 1326 شمسی ظاهرشاه بر خلاف محمد هاشم خان خواهان خود مختاری پشتونها در آن سوی مرز دیورند در پاکستان شد. در نتیجه این اختلاف نظر بین ظاهرشاه و عمویش که مخالف طرح مسئله پشتونها بود وی از مقام صدارت کنار گذاشته و برادرش شاه محمود خان جانشین وی شد. با اتفاق نظر بین ظاهر شاه و محمود خان و عملکرد در راستای خودمختاری پشتونها روابط دو کشور به تیرگی گرائید و مرز افغانستان توسط پاکستان بمباران شد.

در دموکراسی محدود مطبوعاتی محمود خان زمینه برای تشکیل و فعالیت احزاب چپ و حمایت از شوروی کمونیستی فراهم گردید تا جایی که فشارهای احزاب چپ به وی باعث برکناری او و جایگزین شدن محمد داوود خان گشت. در زمان کار محمد داوود خان آزادی نسبی از بین رفت اما از فعالیت احزاب چپ جلوگیری به عمل نیامد و طرح دوباره پشتونستان آغازگر جنگ سرد میان پاکستان و افغانستان و برخوردهای مرزی شد. به همین سبب پس از قطع روابط میان پاکستان و افغانستان شوروی وارد صحنه اقتصادی این کشور شد و ظاهر شاه برای برقراری توازن قدرت سعی در بهبود روابط با پاکستان و آمریکا داشت و بدین منظور با میان جگری محمد رضا شاه پهلوی مسئله پشتونستان را دیگر مطرح نساخت. پس از محمود خان 5 وزیر دیگر تشکیل کابینه دادند تا در نهایت در دوره صدارت محمد یوسف به دستور شاه قانون اساسی جدید در سال 1342 که در آن فعالیت سیاسی و آزادی مطبوعات گنجانده شده بود، تدوین شد. در این قانون بود که واژه افغان به هر شهروند ساکن این کشور اطلاق میشد.

بعد از تصویب این قانون تظاهرات های شکل گرفته در سال 1344 شمسی و درگیری های امنیتی و کشته شدن یک کمونیست باعث استعفای دکتر یوسف شد. پس از کشمکش های فراوان و تعدد جانشینی در صدراعظم های افغانستان نهایتا در دوره محمد موسی شفیق بحران داخلی فروکش کرد و حکومت او روابط با کشورهای همسایه را بهبود بخشید تا در نهایت پس از مسئله آب هیرمند که مورد اختلاف ایران و افغانستان بود موجبات نارضایتی ملی گرایان و کمونیست ها را فراهم آورد.

در سال 1973 میلادی یا 1952 شمسی که محمد ظاهر شاه برای جراحی چشم در ایتالیا به سر می برد، پسر عموی وی سردار محمد داوود خان که صدراعظم اسبق شاه بود با انجام کودتای سفید شاه را از قدرت خلع کرد و با پایان دادن به نظام سلطنت، نظام جمهوری اعلام کرد. ظاهرشاه نیز خلع قدرت را پذیرفت تا بدین ترتیب حکومت بارکزی ها به پایان رسد. شاه مخلوع که 29 سال در ایتالیا در تبعید به سر می برد در دوره حکومت کمونیست ها به افغانستان ممنوع الورود شد ولی همیشه از مبارزه افغان ها در برابر حضور شوروی حمایت کرد.

در نهایت ظاهرشاه در اوت 2002، 10 ماه پس از سقوط طالبان به دست آمریکا به کشور بازگشت و با تشکیل شورای بزرگ (لویه جرگه) قانون جدید اساسی تدوین شد. سپس مقرر شد تا انتهای عمر از حرمسرای کاخ ریاست جمهوری که زمانی محل اقامت وی بود استفاده نماید. نهایتا در 23 ژوئیه 2007 مصادف با 1 مرداد 1386 در کابل پس از مدت ها بیماری درگذشت و در تپه مرنجان در نزدیکی کاخ ریاست جمهوری به خاک سپرده شد. 
منتقدان محمد ظاهر شاه علیرغم تلاش های او برای مدرن سازی افغانستان، ساخت دانشگاه های متعدد، اصلاحات سیاسی و اقتصادی، ترویج نظام آموزش و پرورش مدرن و آموزش برای زنان، وی را به قبضه قدرت و سپردن تمام مقامات اداری به افراد خانواده خود متهم می کنند.

محمد ظاهر شاه پادشاه کشور افغانستان