:: لیست جدید ۱۰ فروردین :: اینجا ضربه بزنید

ممقان دوزی

درباره ممقان دوزی


از رودوزی های زیبا و سنتی ایران «ممقان دوزی» نام دارد. ممقان نام یکی از شهر های استان آذربایجان شرقی است و از آنجا که این دوخت مختص به این منطقه می باشد ، به این نام معروف شده است. این هنر زیبا توسط بانوان هنرمند و خانه دار ممقانی تولید می شود.
در این رودوزی زمینه اصلی پارچه را به وسیله نخ های ابریشمی می پوشانند و زمینه ای تازه از نقش و رنگ ایجاد می کنند.

تاریخچه

این هنر دارای سابقه ای طولانی نیست. در گذشته از این رودوزی در تولید نوعی کلاه که مصرفی محلی داشت استفاده می شد.

 

کلاه سنتی ممقان دوزی شده

کلاه سنتی ممقان دوزی شده

مواد اولیه

پارچه : پارچه ای که برای زیر کار مورد استفاده قرار می گیرد عموما از پارچه دبیت مشکی یا ساتن مشکی است ، گاهی از پارچه متقال نیز برای دوام بیشتر به عنوان آستر استفاده می نمایند.

انتخاب هوشمندانه رنگ سیاه برای پارچه زمینه ، غیر از اینکه باعث پوشش  فواصل بین دوخت ها و کمک به ایجاد یک حاشیه یا کادر مشکی در سوزن دوزی ها می شود از یک جنبه دیگری نیز قابل تأمل است ؛ چرا که رنگ سیاه زمینه در شدت بخشیدن به کنتراست رنگی بسیار مؤثر است و درخشش رنگ ها بر روی زمینه سیاه دو چندان می شود.

نخ : از نخ ابریشم طبیعی یا ابریشم مصنوعی[1]از نوع ویسکوز یا استات در انواع نازک ( 6 لا به هم تابیده ) ، متوسط ( 15 لا به هم تابیده ) ، درشت ( 30 لا به هم تابیده ) استفاده می شود.


ابزار کار

سوزن (انواع سوزن معمولی 4 سانتی متری) ، قیچی ، انگشتانه


موارد مصرف

در گذشته با این رودوزی فقط کلاه محلی تولید می شد ؛ اما امروزه از آن برای تهیه زیرلیوانی ، کیف ، کمربند ، رومیزی و سالفیت[2] استفاده می شود.


انواع دوخت

دوخت های که در این رودوزی به کار می رود عبارتند از :

زنجیره دوزی ، دندان موشی ، دوخت بست ، دوخت پتویی درجه 1 ، دوخت شعاعی و دوخت ساتن


نقوش

در ممقان دوزی طرح ها عموما ذهنی و ملهم از برداشت ها و بینش های شخصی آنان از محیط است و شامل نقوشی هندسی و گل ها و بوته های نمادین و تمثیلی است.

 

نقش شمسه در ممقان دوزی

نقش شمسه در ممقان دوزی

شیوه کار

برای شروع کار ابتدا با توجه به طرح ، نوع ضخامت نخ را انتخاب می کنند. سپس طرح مورد نظر را از پارچه های دبیت و متقال بریده و در دو طرف روزنامه ای قرار می دهند به طوری که یک طرف روزنامه را دبیت و روی دیگر را متقال بپوشاند. لازم به ذکر است که روزنامه و متقال که حکم لایه را دارند باید اندازه ای یکسان و دبیت باید از دو طرف حدود 2 سانتی متر بیشتر باشد.
در 5 میلیمتری لبه کار، نقش زنجیره را گلدوزی می کنند. برای دوخت زنجیره ابتدا سوزن را از زیر پارچه فرو برده و به سمت بالا می کشند تا گره ته نخ به پارچه بچسبد. سپس سوزن را از رو به داخل پارچه فرو برده و قبل از آن که نخ از زیر  کاملا کشیده شود با نخی که بر روی کار مانده حالتی دایره وار به آن داده و سوزن را که در زیر پارچه قرار دارد از وسط این دایره بیرون آورده ، نخ را می کشند تا سفت شود و با فاصله ای معین دوباره این کار را تکرار می کنند تا دوخت زنجیره به پایان برسد. قسمت میانی کار را نیز به همین منوال زنجیره دوزی می کنند.
در صورتی که کار ، دایره مانند باشد ، مانند دوخت زیر استکانی یا کف کلاه ، بعد از زنجیره دوزی در وسط ، با نخ هایی که از مرکز دایره به محیط آن وصل می شود دایره را به هشت قسمت تقسیم کرده با کوک هایی قطرها را با محیط دایره دو به دو به هم وصل می کنند. با این کار شکل ستاره هشت پر ایجاد می شود. به این مرحله از کار ، ماه کشیدن یا در اصطلاح محلی « آی چک ماخ » می گویند.
در مرحله بعد اطراف کار را به شکل دندان موشی که تقریبا شبیه زیگزاگ است می دوزند ؛ در اصطلاح محلی به این کار « دکمه قزاقی » می گویند. سپس اطراف مرکز دایره را که « گوبک » یا ناف نام دارد به رنگ دلخواه زنجیره دوزی می کنند. در مرحله بعدی پرهای ستاره به روش دو کوک بلند و تقریبا شبیه عدد هفت دوخته می شود و در پایان با استفاده از دندان موشی های بلند ( شبیه آنچه که در لبه کار دوخته شد ) به دوخت ادامه داده و کار را تکمیل می کنند.
در صورتی که کار به شکل دایره نباشد و اشکال دیگری چون کیف مد نظر باشد شیوه برش ، لایه و آستر به شیوه قبلی انجام شده و سپس با ابریشم درشت تاب ، حاشیه ای به فاصله 5 میلی متری لبه کار دوخته می شود. این حاشيه دوزی  که‌ آن را «سوچک‌ ماخ» (سو کشيدن يا ‌حاشيه کشيدن) می‌گويند به‌ اين‌ صورت است‌ که‌ دو يا سه‌ رديف‌ نخ‌ درشت‌ تاب را بر روی پارچه‌ قرار داده‌ و با بخيه های بسيار ريزی که‌ همرنگ‌ نخ‌ اصلی است‌ روی آن را ‌می دوزند. سپس به‌ فاصله کمی از حاشيه ، دوباره به‌ روش‌ قبل ، چند رديف‌ ابريشم درشت‌ تاب را به رنگ متضاد بر کار می دوزند که به آن « جوت لماخ (جفت کردن‌) » می گویند ؛ سپس در فاصله چند سانتی ‌متری جوت لماخ حاشيه ديگری که آن را‌ « آق ير آچماق » می نامند بر روی‌ کار می ‌دوزند ؛ به طوری که رشته های نخ استات درشت تاب به موازات مراحل قبلی و در فواصل معین به صورت بیضی در سطح رویه مشخص می گردد.
در مرحله بعد ، داخل بیضی های ایجاد شده را ضربدری با رنگ های رنگین پر می کنند که به این کار « آق یری » می گویند.
« دایند دال سی » با نخ استات سفید و به صورت منحنی و زنجیره ای بر روی « آق یری » دوخته می شود و بعد از فاصله تبدیل به چند زیگزاگ می شود.
در آخر نوبت نقش بته جقه است که آن هم به صورت زنجیره دوخته می شود. بعد دوخت یک ردیف زنجیره به موازات دیواره و قسمت داخلی بته جقه با نخی به رنگ دیگر دوخته می شود که در اصطلاح با آن « شامل  لخ » می گویند. سپس داخل بته را با دوخت ضربدری پر می کنند که به آن « گل لاماخ » گفته می شود.
پر کردن قسمت بالای بته جقه را بیضی یا « یورن » می گویند.
نقشی را که به صورت دو نیم دایره متقابل است و بین دو بته جقه دوخته می شود را « گل شانه » یا « داراخ » می گویند.
به فضای بین دو طرف گل شانه « گردکانی » یا « گردوبی » گفته می شود.


دلایل رکود ممقان دوزی

متاسفانه درآمد بسیار پایین این فعالیت از رونق سوزن دوزی ممقان کاسته است. همچنین دوام کم مواد اولیه در این فرآورده ها ، موجب تولید فرآورده هایی شده که ماندگاری زیادی ندارند و همین امر از رغبت مصرف کنندگان برای خرید این فرآورده ها کاسته است. امروزه این هنر اغلب جنبه تزئینی دارد و در نتیجه خریداران آن طیف محدودی از افراد جامعه هستند که بیشتر به خاطر زیبایی ظاهری آن را تهیه  می کنند.
همچنین نبود خلاقیت و نوآوری و اکتفا نمودن به طرح ها و نقوش گذشته ، باعث تکراری شدن این محصولات ممقان دوزی گشته است.

 

زیر لیوانی ممقان دوزی

زیر لیوانی ممقان دوزی 


پانویس

1. در گذشته بیشتر از نخ ابریشم طبیعی استفاده می شد ولی امروزه بیشتر از ابریشم مصنوعی از نوع استات استفاده می شود.

2. سالفیت : نوعی رومیزی بزرگ


تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com


منبع

  • آشنایی با هنرهای سنتی 3 / دکتر حسین یاوری ، آنیتا منصوری ،شریفه سلطانی / انتشارات سیمای دانش / چاپ اول / سال 1390
  • دایره المعارف هنرهای صنایع دستی و حرف مربوط به آن / سید ابوالقاسم سید صدر / انتشارات سیمای دانش / چاپ دوم / سال 1388
نظر کاربران

avatar
۰ لایک
خیلی زیباست فقط طرح خام را کجا می تونیم بگیریم
avatar
۰ لایک
بسیارزیباست من از چهل سال پیش تابحال ۱۹ عددزیرلیوانی ممقاندوزی را آکبند نگهداری کرده آیا مکانی برای فروش آنها پیدا میشود . پاینده باشید
avatar
۰ لایک
من عاشق هنرممقان دوزی هستم هر ماه یکی درحین بیکاری میدوزم
avatar
۱ لایک
فروشگاهی در تهران هست که مواد اولیه هنر ممقان دوزی رو بفروشن؟ یا یه سایتی برای فروش
avatar
۳ لایک
بسیار زیباست و من زمان رو حس نمیکنم وقتی این دوخت رو انجام میدم
avatar
۱ لایک
خیلی خیلی زیبا
avatar
۱ لایک
خیلی زیباست
avatarنظر خود را ارسال کنید

لوگو ایران آنتیک کوتاه درباره ما
ایران آنتیک ، حامی فرهنگ و هنر
فروشگاه اینترنتی ایران آنتیک و مرجع خرید سکه ، اسکناس ، مدال ، صنایع دستی ، کتاب و غیره ... می باشد. تلاش ما در ایران آنتیک عرضه مستقیم و بدون واسطه کالای کلکسیونی دارای اصالت ایرانی و خارجی از مجموعه داران کشور و معرفی و فروش آنها در این وبسایت است. و همچنین تهیه تخصصی گلچینی از بهترین لوازم آنتیک و اشیاء قدیمی (برندهای قدیمی کارخانه ای) بر مبنای تعریف درست آنتیک و همچنین صنایع دستی نفیس هنرمندان ایرانی است. گلچینی که باعث برانگیختگی حس نوستالژی در بین علاقمندان خواهد شد. یکی از بخش های مهمی که در ایران آنتیک بطور جدی و مرجع گونه به آن پرداخته می شود، بخش کلکسیونی یا مجموعه داری می باشد. بخش هایی نظیر سکه ایرانی ، مدال یادبود ، اسکناس ایرانی ، تمبر قدیمی و غیره که بسیار جامع و متنوع اند. در ایران آنتیک جهت شناساندن فرهنگ و هنر به علاقمندان صنایع دستی ، تلاش شده با جذب افراد کارشناس اقدام به تولید مقالات اختصاصی و ارزنده نماییم تا دست ساخته های اصیل ایرانی مانند قلم زنی ، فیروزه کوبی ، میناکاری ، خاتم کاری ، رودوزی ها و بسیاری دیگر را به علاقمندان بشناسانیم. ایران آنتیک بهترین مکان برای شناخت و خرید آنلاین صنایع دستی نقره ، اشیاء قیمتی و کلکسیونی ، سکه قدیمی ، اسکناس قدیمی ، کتاب تاریخی و تخصصی ، زیورآلات و... می باشد.