رنده نجاری

رنده نجاری

رنده ابزاری است که از آن برای  فرم دهی ، کم کردن ضخامت ، صاف و یکدست کردن سطح ناهموار چوب استفاده می شود.
از قسمت های مختلفی تشکیل شده که عبارتند از کوله که معمولا با چوب جنگلی قرمز یا سفید ساخته می شود و قطعه ای از چوبی محکم تر همچون چوب سیب که به کف آن می چسبانند ، دهانه ای برای قرار گرفتن و حفره ای جهت خروج پوشال و تیغ رنده ، گوه و بن افشار که کار محکم کردن تیغه در دهانه‌ کوله را انجام می دهد. 
قسمت عقب رنده را به جهت آن که هنگام کار راحت تر در دست قرار گیرد گِرد کرده یا چوب جداگانه ای به پشت آن نصب می کنند. هنگام کار باید پوشال هایی که در حال جدا شدن از چوب هستند در نزدیکی لبه‌ تیز تیغ ، مرتب و به طور خود به خود شکسته شوند. برای این منظور یک گوی چوبی (بن افشار) یا فلزی را بر روی تیغه قرار می دهند و به این ترتیب کف کوله در قسمت جلوی دهانه‌ رنده به پوشال ها فشار وارد آورده و باعث می شود تا پوشالی که از چوب جدا می شود، به طور مرتب شکسته و وارد سوراخ خروج پوشال شود.

عوامل موثر بر کیفیت

هنگام رنده کردن چوب ، تیغه‌ رنده نباید زیاد از دهانه خارج شود و به اصطلاح نجاران رنده پر تیغ نباشد ، چرا که در غیر این صورت تیغ ، پوشال ضخیمی را از چوب جدا کرده و اثر کندگی‌ بر روی آن به جا می گذارد. 
تنگی و گشادی دهانه‌ کوله نیز از دیگر عوامل موثر بر کیفیت کار می باشد. همچنین قرار دادن صحیح تیغه در کوله بسیار مهم و تاثیر گذار است. زیرا به دلیل آنکه تیغه به طور کج در کوله قرار می گیرد، پشت تیغه و قسمت پس آن زاویه‌ معینی را با کف کوله تشکیل می دهند که به شرح زیر است :

• زاويه‌ پَخ: بر اثر تیز کردن تیغه‌ رنده ، زاویه ایی به نسبت پشت آن به وجود می آید که زاویه‌ی پَخ نامیده می شود. این زاویه باید 25 درجه باشد چرا که در صورت تشکیل زاویه ای کوچک تر لبه‌ تیغ کشیده شده و پریدگی پیدا می کند. همچنین اگر زاویه ای بزرگ تر تشکیل داده شود پخی تیغه کم شده و برای رنده کردن چوب به خوبی قابل استفاده نخواهد بود.
• زاویه‌ قرار تیغ : این زاویه به وسیله‌ خط پَخ تیغ و خط کف کوله تشکیل می شود. در صورتی که این زاویه تشکیل نشود، یعنی تیغ رنده به صورت تخت و خط پَخ آن در راستای خط کف کوله قرار گیرد، تیغه به چوب گیر کرده و قادر به جدا کردن پوشال نخواهد بود.
• زاویه‌ برش : این زاویه از مجموع زوایای پَخ و قرار تیغ تشکیل می شود و اندازه‌ آن به نوع رنده و کاری که قرار است انجام شود بستگی دارد. هرچه زاویه‌ برش بزرگ تر باشد، به همان نسبت تاثیر بریدن آن کمتر می شود.

برای رنده کردن سر چوب که مشکل ترین قسمت برای رنده کردن است ، باید از رنده‌ بسیار تیز با زاویه‌ برش 30 تا 34 درجه استفاده کرد و هنگام کار باید مراقب بود تا سر چوب لاشه نشود. برای این منظور لازم است گوشه‌ های تیغه کمی گرد شود تا جدا شدن پوشال توسط طرفین آن محدود گردد.

انواع رنده

رنده‌ قاچی : از این رنده برای برداشتن پوشال کلفت از سطح چوب استفاده می شود. لبه‌ تیغ آن به نسبت سایر رنده ‌ها بیشتر از کوله خارج شده و طرفين تيغه به نسبت پهنای آن گرد شده است. عرض تیغه‌ در این رنده حدود 2.5 تا 3.5 سانتیمتر است.

رنده‌ یک تیغ : از این رنده معمولا برای تسطیح اولیه‌ سطوح ناهموار استفاده می شود. حدود ۲۴ سانتیمتر طول دارد و عرض تیغه اش بین 4.5 تا ۵ سانتیمتر است و لبه‌ تیغه‌ آن به تناسب قطر پوشالی که باید از چوب جدا کند ، کمی گرد ساییده شده است.

رنده‌ دوتیغ : از این رنده برای صاف کردن سطح چوب ، رنده کردن عرض تخته‌ های پهن و یکسان کردن ضخامت چوب مورد استفاده قرار می گیرد. دارای دو تیغه است و به نسبت رنده‌ یک تیغ ، سطح صاف تری ایجاد می کند. این رنده دهانه‌ تنگ تری نسبت به سایر انواع رنده دارد و موقع کار بایستی کج کشیده شود.

رنده‌ دستگاه : به آن «رنده‌ بلند» نیز گفته می شود. 65 تا 70 سانتیمتر طول دارد و بیشتر برای محکم کردن سطوح چوب و رفع ناهمواری‌ های آن استفاده می شود. پهنای تیغه‌ این رنده‌ حدود 5.7 تا 6.3 سانتیمتر است و با یک تیغه یا دو تيغه به کار می رود.

رنده دستگاه یا رنده بلند

رنده‌ پرداخت : همانطور که از نام آن مشخص است ، برای پرداخت سطوحی که هموار شده مورد استفاده قرار می گیرد. طول آن حدود 18 سانتیمتر و پهنای تیغه اش بین 4.5 تا 5 سانتیمتر است و برای آن که بر روی چوب ایجاد کندگی نکند تیغه اش قدری راست تر از تیغه‌های سایر رنده ‌ها قرار می گیرد.

رنده‌ خَشی : از این رنده برای از بین بردن بعضی فرو رفتگی‌های جزیی چوب مانند اثر غلتک‌های ماشین رنده ، ضربه‌ چکشی ، پرداخت روکش و همچنین پرداخت چوب‌ های دارای الیاف درهم و پیچیده به کار می رود. این رنده حدود 18 سانتیمتر طول دارد و پهنای تیغه آن حدود 4.8 سانتیمتر است. تیغه آن تقریبا به طور عمودی در کوله قرار گرفته و دارای دندانه ‌های بسیار ظریفی است.

رنده‌ آهنی : این رنده از دوام و استقامت بسیار بالایی برخوردار است و رنده کردن با آن ظریف تر و دقیق تر انجام می پذیرد. البته این رنده معایبی نیز دارد که می توان به سنگینی وزن و امکان زنگ زدگی آن اشاره کرد. در ضمن فقط چوب‌های بدون صمغ را می توان با آن اره کرد. در صنایع چوب به طور معمول از چهار نوع رنده‌ آهنی استفاده می شود: رنده یک تیغ ، رنده برای سرچوب ، رنده‌ پرداخت و رنده‌ دستگاه.

رنده برای سطوح گرد : برای صاف و هموار کردن سطوح گرد و قوس دار لازم است از رنده‌هایی که کف آن با قوس چوب هماهنگی دارد، استفاده کرد. رنده‌های چوبی که دارای کف کاس یا برآمده هستند ، به دلیل فرم ویژه‌ ساختمانشان فقط برای رنده کردن قوس‌های خاصی مورد استفاده قرار می گیرند اما در صنایع چوب از نوعی رنده‌ آهنی قابل تنظیم برای قوس های مختلف استفاده می شود که کف آن به وسیله‌ ورقه ای از فلز قابل انحنا پوشیده شده و می توان آن را توسط پیچی که در جلوی رنده نصب است، با قوس‌های مختلف تطبیق داد. همچنین می توان از آن ، هم برای قوس‌های برآمده و هم برای قوس‌های کاس استفاده کرد. این رنده ممکن است یک تیغه یا دو تیغه باشد.

رنده برای دو راهه کردن : منظور از دو راهه کردن در صنایع چوب ، پله دار کردن گوشه‌ چوب به طور قائم می باشد ؛ همانند دو راهه قاب عکس برای شیشه ، دو راهه در برای تُنُکه یا بدنه‌ قفسه ، برای پشت بند و نظایر آن که برای این کار رنده‌هایی با مشخصات زیر مورد استفاده قرار می گیرد:

• رنده‌ دو راهه‌ ساده : در یک طرف کوله رنده یک عقب نشستگی وجود دارد که گودی دو راهه را تعیین می کند. درکف رنده یک برجستگی وجود دارد که در کنار کار به عنوان ضامن قرار می گیرد و پهنای دو راهه را تنظیم می کند. چون این دو قسمت قابل تغییر نیستند فقط یک نوع دو راهه به همان اندازه‌ معین از لحاظ پهنا و عمق را می توان رنده کرد. همچنین این رنده فاقد نیش برنده در قسمت جلوی آن است به همین دلیل فقط می توان آن را در جهت الیاف چوب به کار برد.
• رنده‌ دو راهه‌ قابل تنظیم : این رنده دارای ضامن‌های فلزی متحرکی است که به وسیله پیچ به رنده محکم می شود. با جلو و عقب بردن ضامن ، می توان کف پهنای دو راهه را به اندازه‌ دلخواه معین کرد. همچنین با بالا و پایین کردن ضامن ، پهلو عمق دو راهه را تنظیم می کنند. به منظور آن که چوب هنگام دو راهه کردن از راه عرض آن لاشه نشود ، علاوه بر آن که تیغ رنده کج قرار گرفته ، قدری جلوتر از تیغ ، تیغه‌ باریک نوک تیزی هم در پهلوی رنده تعبیه شده که قبل از جدا کردن پوشال ، الیاف را بریده و پهنای دو راهه را خط می اندازد.
• رنده‌ پاشویه : به دو راهه‌ پهن که لب آن افتاده است ، یعنی مانند پَخ کجی دارد و یا نیمرخ است، «پاشویه» و به رنده ای که توسط آن این نوع دو راهه را می برند، «رنده‌ پاشویه» گفته می شود. این رنده از طرف راست دارای لبه‌ عقب نشسته ای در حدود 4 میلیمتر است و در کف آن ضامن فلزی متحرکی برای تعیین پهنای دو راهه وجود دارد که قابل تنظیم است. همچنین در پهلوی آن مانند رنده‌ دو راهه نیش برنده ای نیز نصب شده است. پاشویه کردن معمولا برای دور تنکه در و غیره انجام می شود که بایستی در کنشکاف قاب ، در یا قفسه و غیره نصب شود. بنابراین باید کلفتی لبه‌ تنکه بعد از پاشویه کردن به اندازه‌ عرض کنشکاف قاب باشد. چرا که اگر نازکتر باشد ، لَق می خورد و اگر کلفت تر باشد ، لبه‌ کنشکاف را می شکند. برای آزمایش اندازه بودن لبه‌ تنکه ، قطعه چوب کوچکی را کنشکاف زده و لبه‌ پاشویه را هنگام رنده کردن به طور مرتب با آن امتحان می کنند.
• رنده‌ بغل ساده : برای دو راهه کردن ، پهن کردن یا عمیق کردن دو راهه از این رنده استفاده می شود. طول این رنده از 20 تا 32 سانتیمتر است ، تیغ آن می تواند در کوله‌ راست قرار گرفته یا قدری به طرف خارج کج باشد. پهنای تيغ در کف رنده از 8 تا 18 میلیمتر و برابر با تمام عرض کوله‌ رنده است. در قسمت بالای تیغ از طرفین آهن آن ، به اندازه‌ نصف پهنای تیغ بریده شده ، به همین جهت سوراخ و جای بن افشار به اندازه‌ پهنای بالای تیغ است. تیغ را از پایین ، داخل کوله کرده و مانند سایر رنده ‌ها به وسیله بن افشار محکم می کنند. 
• رنده‌ بغل دوتیغ : تیغ این رنده دارای پشته است و معمولا از آن برای پرداخت کردن دو راهه استفاده می کنند. برای دو راهه ‌های عرضی تخته از رنده ای که تیغ آن کج قرار گرفته است استفاده می شود. کف رنده‌ بغل دو تیغ ، در قسمت جلو ممکن است متحرک و قابل تنظیم باشد.
• رنده‌ بغل دو راهه فرم آمریکایی : در این نوع رنده ، تیغ در لبه‌ جلوی و نزدیک سر رنده قرار گرفته و به وسیله‌ آن می توان دو راهه ‌هایی که انتهای آن بسته است و در گوشه‌ کار قرار دارد را رنده کرد.

رنده بغل دو راهه فرم آمریکایی

رنده در کنشکاف ساده : کوله‌ رنده از چوب ساخته شده و به آن صفحه‌ نازکی از فلز وصل است که لبه‌ نازک زیر آن به جای کف رنده است و مانند رنده‌ دو راهه ، دو ضامن دارد که یکی برای موازی رنده کردن کنشکاف با پهلوی چوب و تعیین محل کنشکاف در تخته و دیگری برای یک عمق رنده کردن آن در تمام طول چوب و تعیین عمق کنشکاف تعبیه شده است و به دلیل آن که این دو ضامن ثابت است، با هر رنده یک نوع کنشکاف را می توان رنده کرد و ممکن است فقط با تعویض تیغ آن ، کنشکاف را به پهنای دیگری در آورد. برای درست کردن زبانه ای که داخل کنشکاف می شود، باید رنده‌ مخصوصی برابر با رنده‌ کنشکاف موجود باشد که طرفین چوب را دو راهه کند. این کار را می توان از دو طرف با رنده‌ دو راهه نیز انجام داد.

رنده‌ کنشکاف متغیر : در این رنده ضامن‌ های پهنا و عمق کنشکاف قابل تنظیم است به طوری که هر گونه کنشکاف را در تخته‌ هایی به قطر های مختلف می توان رنده کرد. به منظور آن که تیغ کنشکاف در چوب محکم نشود ، سینه‌ تیغ را کمی پهن تر از سمت پَخ آن در نظر می گیرند. انتهای قلاب مانند تیغ برای درآوردن آن از کوله است ، تیغ را به وسیله‌ زدن ضربه‌ چکش به برآمدگی انتهای آن خارج می کنند. برای جلوگیری از انحراف تیغ به طرفین ، در عقب تیغ شیاری تعبیه شده و لبه‌ صفحه‌ آهنی که تیغ روی آن قرار می گیرد ، قدری باریک شده و داخل شیار تیغ می شود و بدین ترتیب مانع از انحراف تیغ می شود.

رنده کنشکاف متغیر

رنده‌ بغل کف پهن : از این رنده برای صاف کردن داخل کنشکاف استفاده می شود. کف این رنده از کوله‌ آن پهن تر و برابر با لبه تیغ آن می باشد. ممکن است به جای چوب پهن کف رنده ، صفحه ای آهنی و برابر با پهنای تیغ به کف رنده بغل معمولی نصب کرد.

رنده برای اتصال های فرنگ : اتصال فرنگ یا گرات از زبانه فرنگی کم یا کنشکاف فرنگ تشکیل می گردد. رنده‌ فرنگ برای درست کردن زبانه فرنگ است. کف آن به اندازه‌ زاویه‌ فرنگ کج و دارای ضامن متحرکی است که آن را به ارتفاع زبانه از لبه‌ پهلوی رنده تنظیم کرده و به وسیله‌ پیچ ثابت می کنند. با این ابزار می توان ارتفاع زبانه در تمام طول چوب را به یک اندازه رنده کرد. چون اغلب این نوع زبانه را به سر تخته در می آورند، بنابراین مانند رنده‌ دو راهه به پهلوی کوله ای رنده ، نیش برنده ای نصب می شود ؛ به علاوه چون از راه پود تخته پوشال می گیرد تیغ آن نیز در کوله کج قرار گرفته است. برای در آوردن جای زبانه‌ کنشکاف فرنگ ، ابتدا طرفین آن را با اره‌ فرنگ که دندانه‌ آن به سمت عقب است بریده و در وسط نیز برش می زنند، سپس به وسیله‌ رنده‌ کف فرنگ قسمت بریده شده را رنده کرده و از تخته جدا می کنند. تیغ این رنده به شکل گونیاست و پَخ آن به سمت بالا قرار گرفته است. برای آن که به تدریج پوشال های نازک را جدا کند ، تیغ در کوله‌ متحرک و به وسیله‌ پیچ خروسک به کوله محکم می شود.

رنده بال کبوتری : این رنده به دلیل آن که شباهت زیادی به بال کبوتر در حال پرواز دارد ، به این نام معروف شده است. کوله‌ آن آهنی است و در طرفین تیغ ، بال‌ های آن که برای دست گرفتن است، قرار دارد. تیغ در کوله به وسیله‌ بن افشار فلزی و پیچ ، محکم می شود. از این ابزار برای رنده کردن چوب های قوس دار و بیشتر در ساخت صندلی و مبل استفاده می شود. کف این رنده ممکن است تخت یا کمی گرد باشد.

رنده بال کبوتری