کارگاه آموزش زری بافی؛ عشق و دلدادگی، جان دوباره به هنر زری بافی

رنج و هنر در چهره اش موج می زند، با عشق و دلدادگی شعله های کم فروغ هنری که با آن در آمیخت جان دوباره داد، سالهاست با مشقت های فراوان نقش های بی بدیلی از زندگی می زند، می گوید هنرهای صنایع دستی سودآور، اشتغالزا، اقتصادی است. اما متاسفانه این مهم هنوز به باور خود نرسیده است.

در حجره کارش می توان عشق به کار را آموخت و عبور از گذرگاه سخت روزگارش را فهمید، با چرخ زری بافی اش چندین دهه است نقش های ماندگاری می زند ، چین های صورتش دردهای رفته بر هنرش را باز می گوید، وقتی با او گپ می زنی مثل این که تاریخ هنرهای دستی را می خوانی.

استاد شمسعلی؛ نباید با بی توجهی فاتحه هنرهای صنایع دستی را خواند، حراج بی تقاوتی به این هنرها ظلمی بزرگی است بر تاریخ و فرهنگ و داشته های این سرزمین کهن هنر خیز.

حمایت را تنها مرهمی می داند که صنایع دستی به او نیاز دارد تا زخم های کهنه بی رونقی شان را التیام بخشند و احیا شوند. به تاکید وی باید این مهم که هنر نزد ایرانیان است و بس! در جامعه به ویژه در مدیریت های مربوط به باور تبدیل شود، هنرمندان صنایع دستی نباید وعده های امروز و فردا برای شکوفایی هنرها را ببینند.

این بخشی از دلواژه های استاد شمسعلی است که می گوید زخم از هنر همیشه به صاحب هنر می رسد و اگرچه خوشحال است که سالیان دراز توانسته هنر زری بافی را از انقراض نجات دهد اما افسوس می خورد که به گفته آن شاعر زمانه بی هنری می خرد زمان هنر نیست.

بدلیل آکادمیک نبودن هنر زری بافی، نبود دسترسی به مواد اولیه مرغوب، نبود شرایط آموزش و انتقال هنر از استادان به جوانان و همچنین حمایت های کافی ، این هنر در بدترین شرایط به سر می برد و آرام آرام در حال فراموشی بود.

اما در سالیان اخیر با توجه ویژه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و به همت پیشکسوت زری بافی، استاد شمسعلی ، این هنر در  جانی دوباره گرفت.

این استاد در خانه تاریخی شیخ الاسلام واقع در چهارراه تختی اصفهان کارگاهی برای احیا هنر زری بافی دایر کرده و تلاش دارد که این هنر را به شاگردانش بیاموزد تا نکند روزی که خدای نکرده او نباشد آن هنر نیز ...

مهدی شمسعلی، احیاگر زری بافی

در خانه تاریخی شیخ الاسلام که قدمت و سابقه آن، ارزش هنرهای دستی و هنرمندان ساکن آن را صد چندان می کند، کارگاهی می بینی که کهنه کاری روی و موی سپید با چشمانی به زلالی آفتاب در قابی شیشه ای به ظاهر خسته اما پرتوان، به تلاش برای ماندگاری صنعتی منحصر به دیارش می کوشد.

استاد شمسعلی هنرمند 68 ساله اهل و ساکن اصفهان که از 8 سالگی با عشق و علاقه در محضر «حسن شمسعلی» پدر و استاد خود به وادی فراگیری صنایع دستی بویژه هنر زری بافی یا زربافت وارد شده است همچنان استوار و با دلی پرامید به احیاگری این هنر می پردازد.

او در حالی که مشغول آموزش تعداد معدودی از هنرجویان این رشته بود، چشمان خسته ولی امیدوار خود را رو به سوی ما کرد و گفت: از 9 سالگی ، کار با دستگاه زری بافی را شروع کردم درست در زمانی که دوران بازی ‌های کودکانه ‌ام بود، شاید در ابتدا برایم گذشتن از بازی در کوچه و با همبازی هایم سخت بود ولی بعدها فهمیدم که با یادگیری این هنر به جایگاهی ارزشمند در تاریخ رسیده ام.

وی از پدر و استادش با احترام بسیاری یاد می کند که او بیش از پنج دهه از عمر خود را صرف تولید و آموزش این هنر کرده است. این هنرمند پس از پایان یافتن دوره خدمت سربازی در هنرستان هنرهای زیبای اصفهان به تدریس زری بافی مشغول شد و مدت 30 سال به تربیت شاگردان و هنرجویان در رشته زری بافی پرداخت.

وی با سابقه نیم قرن فعالیت در مسیر آموزش، احیا و حفظ این رشته هنری، آثار ارزشمندی را در این زمینه طرح ها و نقش های زیبا و متنوع در کارنامه هنری حیات با ارزش خود دارد. استاد شمسعلی، یکی از آثار مهم خود را در زمینه هنر زری بافی، تهیه نقشه ای از سر در قیصریه و مسجد امام اصفهان ذکر کرد. همچنین بافته هایی با عنوان آیات قرآنی، نقش های اسلیمی و ختایی، نقش انسان، شکار، پرندگان و چوگان از جمله طرح هایی است که استاد شمسعلی از خود ماندگار کرده است.

انتقال هنر به پسر در راه میراث داری و حفظ اصالت هنری ایرانی

استاد شمسعلی با تاکید بر اینکه هنر زری بافی قدمتی 2 هزار ساله دارد، گفت: این هنر که تاکنون از پیشینیان به رسم امانت به ما داده شده باید بدرستی به آیندگان منتقل شود. این هنرمند که اکنون مشغول آموزش سه هنرجو است ، گفت: یکی از این هنرجویان فرزندم است که او همچون خودم علاقه وافری به فراگیری این هنر گرانبهای دستی دارد. وی مدت زمان فراگیری این هنر را بصورت کامل براساس علاقه و زمینه ذاتی افراد، حدود چهار سال ذکر ابراز امیدواری کرد که فرزندش بتواند این امانت را پس از او همچنان ماندگار نگه دارد و به نسل های آینده نیز انتقال دهد. استاد شمسعلی، پارچه های زربفت را به لحاظ نوع، زیبایی و ماندگاری بسیار متمایز از سایر صنایع دستی دانست و گفت: ماندگاری این آثار به بیش از هزار سال می تواند برسد.

هنر زری بافی نیازمند تبلیغ است استاد شمسعلی، زری بافی را یکی از نفیس ‌ترین و ظریف ترین پارچه های ایرانی دانست که هم اکنون تنها نمونه هایی از آن در منازل افراد متمول جامعه و آن هم پوشیده در قاب دیده می شود. این هنرمند پیشکسوت تصریح کرد : این هنر باید از طریق رسانه های مکتوب و شفاهی به مردم معرفی شود زیرا تعداد اندکی هنرمند و آن هم تنها در اصفهان به فراگیری این هنر مشغول هستند. وی تاکید کرد: باید قدر این هنر را که در عین سادگی بسیار زیبا و با ارزش است دانست و نگذاشت هنرمندان آن رفته رفته از گیتی رخت بربندند در حالی که هنر آنها همچون مرواریدی در صدف دلشان پنهان مانده است.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان ادامه داد : احیای صنایع دستی رو به فراموشی و کم رونق، آموزش هنرمندان و پویایی بازار آن در اولویت این سازمان قرار دارد. جعفر جعفر صالحی در گفت و گو با ایرنا افزود: زری بافی، ترمه، مخمل، گیوه دوزی، قفل سازی سنتی، علامت سازی، فیروزه کوبی، سفره بافی و کاغذ سازی سنتی از جمله صنایع دستی کم رونق و در حال رکود استان است. وی، علت کم رونقی این رشته ها را مشکلات اقتصادی، نبود خریدار و نیز کاهش روزافزون هنرمندان فعال در این رشته ها برشمرد و گفت: راهکار رونق بخشیدن به صنایع دستی پویایی بازار است و طراحی محصولات جدید متناسب با نیاز مشتری و تولید محصولات نو با هنرهای تلفیقی می تواند در رونق بخشی به این صنایع موثر باشد.

صالحی، همچنین بیشترین حجم صنایع دستی تولیدی در استان را مربوط به رشته های قلمکار، مینا، خاتم، قلمزنی و کاشی سنتی عنوان کرد و با اشاره به استقبال داخلی و خارجی از این تولیدات افزود: اگر تولید کنندگان سلیقه مشتری را در نظر بگیرند و در قالب کاربری های جدید به تولید این محصولات اقدام کنند، می توانند بازار صنایع دستی استان را بیش از پیش رونق بخشند. وی خاطرنشان کرد: در این رابطه معاونت صنایع دستی استان اصفهان با آموزش، ایجاد زمینه فروش و طراحی محصولات، رونق بخشیدن به این صنایع دستی را در دستور کار قرارداده و در این زمینه اقدام کرده است.

معاون صنایع دستی استان اصفهان به عنوان نمونه به رشته «کاربافی» و «سفره بافی» در شرق اصفهان اشاره و اضافه کرد : برای رونق بخشی و احیای این رشته، جمعی از هنرمندان پیشکسوت شناسایی شدند و گروهی از جوانان علاقه مند در کارگاه های آموزشی این حرفه و هنر را فراگرفتند. وی ادامه داد: هم اکنون این رشته در شرق اصفهان و همچنین شهرستان خور و بیابانک به لحاظ نیروی انسانی و فروش در مسیر رونق گرفته است. صالحی رشته «کلاه مالی» را از دیگر رشته هایی ذکر کرد که اکنون پس از آموزش تعدادی از جوانان در شهرستان نجف آباد رونق گرفته و بستر عرضه و فروش آن در بازار فراهم شده است.

وی «گیوه بافی» در منطقه شرق اصفهان شامل جرقویه و محمد آباد و همچنین شهرستان برخوار را از دیگر رشته های رونق یافته عنوان کرد و گفت: در این رشته نیز هم اکنون گروهی از هنرمند جوان به فعالیت و تولید می پردازند.

روستاهای اصفهان در شرق، جنوب، شمال و غرب استان در زمینه صنایع دستی ظرفیت های زیادی دارند و این معاونت برای شناسایی رشته ها، اساتید با تجربه و نیروهای علاقه مند به یادگیری به همراه ایجاد فضاهای آموزشی در این مناطق به احیای این رشته ها اقدام کرده است.

کارشناسان، بالابودن قیمت مواد اولیه، وجود کالاهای مشابه خارجی، تولید صنایع بی کیفیت، آشنا نبودن به بازارهای هدف و تبلیغات ضعیف برای صنایع دستی در خارج ، وجود قوانین دست و پاگیر بانکی و گمرکی، باندهای مافیایی، قرارگرفتن برخی از رشته های صنایع دستی در سایر صنوف و اعمال نشدن مدیریت واحد در این صنعت، جزیره ای عمل کردن دستگاه ها و پی نبردن به ظرفیت های فراوان اشتغالزایی و ارز آوری از سوی قانون گذاران را از جمله مشکلات فراروی این صنعت برشمردند.

از مجموع 602 رشته صنایع دستی شناسایی شده در جهان 370 رشته در ایران به ‌ثبت رسید و از این تعداد 196 رشته مربوط به استان تاریخی و هنرپرور اصفهان است که تاکنون 400 هزار نفر شاغل در این بخش ساماندهی شدند با احتساب خانواده ‌های این افراد معیشت حدود چهار میلیون نفر به صنایع‌ دستی گره خورده است.

بنابر آمار موجود به گفته مسوولان امر سهم صنایع دستی کشور از تولید ناخالص ملی بیش از 2.9 درصد است که باید برای افزایش آن راهکارهای علمی و عملی اتخاذ کرد. برای ایجاد هر شغل در صنعت خودرو باید بیش از هفت میلیارد ریال سرمایه گذاری کرد در حالی که این رقم در حوزه صنایع دستی فقط 150 میلیون ریال است.

صنایع دستی یکی از بخش های مهم اقتصادی و فرهنگی کشورمان است که ابزاری قابل توجه برای صادرات کالا و ارز آوری، اشتغالزایی، جذب گردشگر خارجی، بالا بردن سطح تولید ملی و معرفی فرهنگ اصیل ایرانی به جهانیان به شمار می رود که به باور صاحب نظران امر از نظر ایجاد اشتغال پایدار و از حیث گردش اقتصادی و مباحث مربوط به گفتمان سازی و تبلیغات فرهنگی، مورد توجه بسیاری از کشورهاست. نکته مهم این که برخی کارشناسان امور اقتصادی و فرهنگی، آینده اقتصاد جهان را وابسته به هنر و صنایع دستی می‌دانند و می گویند حجم عظیمی از مبادلات تجاری و بازرگانی بازارهای آینده جهان در تسخیر صنایع دستی و هنرهای سنتی خواهد بود.

منبع: ایرنا اصفهان