نقاشی لاکی (زیر لاکی)

تعریف

نوعی نقاشی آبرنگ بر روی اشیای مقوایی (پاپیه ماشه) همچون قلمدان ، جلد کتاب ، قاب آینه ، رحل قرآن ، جعبه آرایش ، ورق بازی ، سینی و غیره که رویه آن با ماده جلادهنده (لاک) پوشانیده می شود. روند کار به طور خلاصه چنین است : نخست ، شی مورد نظر را با خمیر کاغذ و چسب و به کمک قالب های چوبین مخصوص می سازند (ممکن است سازنده خود نقاش باشد) سپس سطح شی را بوم سازی (زمینه سازی) می کنند تا آماده برای نقاشی شود. برای اجرای طرح از رنگماده محلول در آب استفاده می کنند. در پایان ، سطح نقاشی شده را با قشری ضخیم از روغن کمان (مخلوطی از روغن بزرک ، روغن سندروس و روغن جلا) می پوشانند. از این رو نقاشی لاکی نمودی همانند نقاشی روغنی دارد.

برای آشنایی بیشتر با پاپیه ماشه ، تاریخچه و نحوه ساخت آن به مقاله پاپیه ماشه در بخش نگارگری مراجعه فرمایید.

تاریخچه

قدیمی ترین نمونه نقاشی زیرلاکی در ایران متعلق به قرن ششم ه.ق می باشد. این نمونه تکه چوبی به جا مانده از ظرفی است که نوازندگانی بر روی آن نقاشی شده اند. اما بهترین و برجسته ترین نمونه جلد های لاکی مربوط به عهد صفوی و قرن دهم ه.ق می باشند. از این دوره تا انتهای قرن سیزدهم ه.ق عالی ترین نمونه های این هنر پدید آمدند. این شیوه از نقاشی در زمان سلطنت فتحعلی شاه به استاندارد بالایی دست پیدا کرد که تاثیر آن در نقاشی های اشرف (در قرن هجدهم میلادی) کاملا مشهود می باشد.
در راستای پیشرفت هایی که در قرن 19 میلادی (دوره قاجار) صورت گرفت ، اشیا لاکی تولید شده به مقدار زیادی متاثر از نقش ها و طرح های اروپایی به خصوص زنان جوان در لباس هاس ویکتوریایی و حتی خانواده های مسیحی بودند.

محمد اسماعیل از نقاشان دوره سلطنت ناصرالدین شاه بود که به ارائه وقایع تاریخی پرداخت ؛ به عنوان مثال بر روی جعبه جواهرات در موزه تاریخی برن ،  قلعه هرات محمد شاه به تصویر کشیده شده و تاریخ و امضای آن متعلق به سال 1283 ه.ق ( 1865 میلادی) می باشد. 

نقاشی لاکی (زیر لاکی) با نقش زنی جوان ، متاثر از نقوش اروپایی

نقاشان و استادان بنام نقاشی لاکی
نقاشی لاکی در ایران محتملا با محمد زمان آغاز شد و علی اشرف از استادان مسلم آن بود. از دیگر استادان و هنرمندانی که در این زمینه فعالیت بسیار داشتند می توان به استاد محمد ابراهیم نعمت اللهی اصفهانی (قرون 13-14 ه.ق) ، استاد لطفعلی شیرازی (قرن 14 ه.ق) ، استاد میرزا بابا شیرازی (قرن 13 ه.ق) ، استاد محمد رضا امامی ، استاد فتح الله شیرازی ، استاد عبدالحسین ضیع همایون ، استاد آقا نجف ، استاد ابوالقاسم امامی ، استاد علیقلی مصور (استادان دوره قاجار) اشاره کرد.

موضوع نقوش

مضامین رایج عبارت بودند از شاهزادگان و درباریان ، تفرج صحرایی ، مناظر طبیعی ، شکار ، پیکار جانوران ، گل و مرغ ، نقوش هندسی و انواع اسلیمی ها.

تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• دايره المعارف هنر / رويين پاکباز / انتشارات فرهنگ معاصر / چاپ پنجم / سال 1385 
• نقاشی روغنی (لاکی) با پاپيه ماشه / مينا اسکندری / کتاب ماه هنر / سال 1381 / شماره 53 و 54
• نقاشی لاکی در عهد قاجار / نوشته : بی. رابينسون / ترجمه : اردشير اشراقی / پاييز 1386 / شماره 9
• پژوهشی پیرامون رایج ترین شیوه های نقاشی در عهد قاجار / ملیحه حسینی مطلق / کتاب ماه هنر / سال 1388 / شماره 138
• هنر ایران عصر قاجار / پردیس بختیاری ، رضا افهمی / کتاب ماه هنر / سال 1390 / شماره 162