صنایع چوبی

بشر از ابتدای زندگی خویش بر روی این کره خاکی « چوب » را شناخته و از آن به اشکال مختلف بهره برده است. حدود ده هزار سال پیش با نیزه های چوبی به شکار می رفته و با شناور کردن تنه درختان از رودخانه عبور می کرده است. ( از حدود پنج هزار سال قبل ، استفاده از قایق و سورتمه چوبی در اروپای شمالی رایج بوده است.)

با توجه به نوشته های مورخان و کاوش های باستان شناسان می توان چنین استنباط کرد که در عصر حجر در ایران از چوب استفاده می کردند. بنابر نوشته « گیرشمن » مردم بومی ایران که قبل از مهاجرت آریایی ها در ایران می زیستند ، در حدود 4200 سال ق.م در ساخت خانه های خود از چوب استفاده می کردند. نقش یک لوحه که از شوش یه دست آمده و مربوط به 3000 ق.م است ؛ حکایت از این امر دارد که استفاده از چوب برای ساخت وسایلی نظیر نردبان در آن دوره رایج بوده است. همچنین از بررسی قطعه چوبی که از یکی از مقابر اطراف شهرستان فسا بدست آمده و متعلق به 5000 ق.م است میتوان به این نتیجه رسید که در آن زمان ایرانیان برای ساخت ابزارهای مختلف از چوب استفاده می کردند.

« گزنفون » در مورد سلاح جنگی ایرانیان در زمان هخامنشی به نیزه هایی که از چوب سنجد ساخته شده بود اشاره می کند. همچنین در امور کشاورزی ، کشتی سازی و خانه سازی نیز از چوب استفاده می کردند. بعضی پوشش های تخت جمشید نیز چوبی بود (چوب جگ) که بر اثر آتش سوزی از بین رفت. ساسانیان نیز به خوبی از چوب در مصارف جنگی خویش بهره گرفتند. اما از نیمه دوم قرن چهارم هجری به بعد ساخت منبرها و درهای نفیس چوبی و کتیبه های کنده کاری شده در بناهای مقدس مذهبی ، به ویژه مساجد آغاز می شود.

منبت کاری دوره سلجوقی ، در دوره های ایلخانی و تیموری نیز ادامه پیدا می کند که البته در این دوران نقوش ترکیبی ایرانی با چینی تلفیق گشته است.در خصوص هنرهای چوبی دوره صفویه ، بیشتر از درهای مساجد ایران و ترکستان غربی و آنچه در موزه های گلستان و برلین وجود دارد می توان اطلاعاتی به دست آورد.

در دوره افشار ، زند و قاجار ، هنر های مرتبط با چوب در ایران رو به افول نهاد و آنچه که طی قرون 17 و 18 میلادی ساخته شده اغلب دارای تزئینات نقاشی  شده به وسیله رنگ روغن می باشد.

رحل قرآن ، از جنس چوب ، حکاکی و نقاشی شده ، مربوط به 761 ه.ق (1360 میلادی) ، محل نگهداری : موزه متروپولیتن

هنر های مرتبط  با چوب شامل خراطی ، منبت کاری ، معرق کاری ، خاتم کاری ، نازک کاری و ... بعد از تاسیس هنرستان صنایع قدیمه در سال 1309 ه.ش در تهران مورد توجه قرار گرفت و از آن روز به بعد هنرها و صنایع ظریف چوبی در ایران از رونقی نسبی برخوردار است. از مراکز تولید این آثار اصفهان ، سنندج ، ارومیه ، رشت ، گلپایگان ، آباده ، اراک ، کاشان و یزد می باشد.

تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• شناخت صنایع دستی ایران / حسین یاوری / انتشارات مهکامه / سال 1392 / چاپ پنجم 
• تجلی نور در هنرهای سنتی ایران / حسین یاوری / انتشارات سوره مهر / سال 1384 / چاپ اول