فلوت

استخوان سوراخ شده خرس ، از زیستگاه های انسان نئاندرتال ، به احتمال زیاد جزو کهن ترین آلات موسیقی به دست آمده از اروپا می باشد. استفاده از ابزاری مانند «فلوت» ، امر مهمی در زندگی نئاندرتال ها به شمار می آمد.

«فلوت» در یونان ، سازی روستایی بود که در جشنواره های دیونیسوسی^[1] مورد استفاده قرار می گرفت. در فرهنگ یونانی ، این ساز متعلق به خدای پان ، خدای شبانان و گله بود که فلوتش را از به هم پیوستن نی های کنار رودخانه می ساخت. امروزه به این ساز «پن فلوت» گفته می شود که در ادامه بیشتر به آن می پردازیم.

فلوت بجای مانده از زمان نئاندرتال ها ، مربوط به پنجاه تا شصت هزار سال پیش ، محل نگهداری : موزه ملی اسلونی

شکل انواع گوناگون فلوت ، بر روی کتیبه های سنگی حجاری شده و همچنین در بسیاری از تصاویر و تابلوهای قدیمی، بسیار دیده می شود. در نقش برجسته هترا ، پان به همراه فلوتی با 9 دهنه دیده می شود که با نواری افقی بهم متصل شده و برخی از نی ها بلندتر می باشند. 
از ساز های بادی رایج دوره اشکانی نیز به شمار می رفته است. در این دوران ، زنان حضور پررنگی در عرصه نوازندگی پیدا می کنند. بر روی گچ بری های قلعه یزدگرد ، چهار پیکرک از سلوکیه ، ریتونی از نسا و نقش برجسته ای از برازجان ، خدای پان به همراه فلوتش مشاهده می شود.

«فلوت» از سازهای چوبی – بادی به شمار می رود و بدون قمیش (زبانه ) است. در گذشته برای ساخت این ساز فقط از چوب استفاده می شد اما امروزه از فلز (بیشتر از نقره و کروم ) ساخته می شود. به صورت افقی به موازات لب ها ، در دو دست نوازنده گرفته شده و با دمیدن در سوراخ جانبی آن به صدا در می آید. در گذشته ، این ساز بدون کلید بود ، در نیمه ی اول قرن نوزدهم میلادی شخصی به نام «تئو بالد بوهم / Theobald Boehm» برای فلوت کلید هایی اختراع کرد و بر تعداد سوراخ های آن افزود. این نوع فلوت به «فلوت بوهم» یا «فلوت کلیددار» موسوم است و امروزه در سرار دنیا در تمامی ارکستر سمفونی ها نواخته می شود.

فلوت بوهم

فلوت تنها ساز بادی است که از پهلو نواخته می شود. در انواع متعددی موجود می باشد که بیشتر آن ها بر خلاف فلوت معمولی از سر نواخته می شوند که مشهورترین آن ها «فلوت آبک / Flute-a-bec»  یا همان فلوت ریکوردر می باشد. فلوت ریکوردر ، ساده ترین نوع فلوت است ؛ دارای زبانه می باشد و نواختن آن بسیار ساده است به طوری که با دمیدن در آن به راحتی به صدا در می آید و به همین سبب برای آموختن موسیقی به کودکان از این ساز استفاده می کنند.

 فلوت آبک / Flute-a-bec

پن فلوت

همان طور که در بالا اشاره شد ، «پن فلوت» یکی از باستانی ترین سازها می باشد و معمولا با ده نی یا بیشتر به ترتیب طول و گاهی قطر کنار هم چیده و ساخته میشود. این ساز ، مورد علاقه پان ، خدای حامی شبانان و گله ها در یونان باستان بوده و به همین سبب چنین نامگذاری شده است.
این ساز ، با افقی دمیدن در نوک تیز لبه داخلی سمت باز نی ها نواخته می شود. در پن فلوت رومانیایی نی ها در یک ردیف منحنی در کنار یکدیگر قرار می گیرند که به نوازنده این امکان را می دهد که به سادگی با چرخش سر خود به تمام نت ها دسترسی پیدا کند.

پن فلوت ، اسپانیا ف مربوط به قرن 19 میلادی ، محل نگهداری : موزه هنرهای زیبای بوستون

فلوت پیکولو

سازی از خانواده فلوت است که اندازه‌ای نسبتا کوچک و صدایی بسیار زیر دارد. از کوچکترین سازهای خانواده بادی چوبی و ارکستر می باشد.
این ساز امروزه در ارکستر نقشی تلفیقی دارد و به همراه سازهای بادی برنجی به کار می‌رود. پیکولو در اوایل قرن ۱۷ میلادی به ارکستر معرفی شد. بتهوون اولین آهنگسازی بود که از این فلوت در سمفونی‌هایش (پنجم، ششم و نهم) استفاده کرد و برای این ساز قطعاتی جداگانه نوشت.

فلوت پیکولو بدون کلید و کلید دار ، مربوط به قرن 19 میلادی ، محل نگهداری : موزه هنرهای زیبای بوستون

فلوت چینی

چین ، یکی از قدیمی ترین کشورها در نواختن آلات موسیقی بویژه فلوت می باشد. در آنجا فلوت انواع گوناگونی دارد ؛ از جمله : 

1. Dizi : از چوب بامبو (خیزران) ساخته می شود و به صورت اریب نواخته می شود.
2. Xiao : از خیزران تیره رنگ ساخته شده و به صورت عمودی نواخته می شود.
3. Paixiao
4. Koudi : از خیزران ساخته شده و بسیار کوچک و نازک می باشد.

فلوت چینی Xiao ، محل نگهداری : موزه هنرهای زیبای بوستون

فلوت چینی Paixiao ، محل نگهداری : موزه هنرهای زیبای بوستون 

فلوت هندی (Bansuri)

نواختن آن در کشورهای هند و پاکستان بسیار رایج است. از نی خیزران ساخته شده و نواختن آن به صورت اریب می باشد.

فلوت هندی Bansuri

اوکارینا (Ocarina)

خاستگاه آن چین است و سپس به اروپا راه پیدا کرد. معمولا از سفال ساخته شده اما با پلاستیک، چوب، شیشه و فلز نیز ساخته می شود.

سوپرانینو اوکارینا / Ocarina ، محل نگهداری : موزه هنرهای زیبای بوستون

یکی از نوازندگان برجسته ساز فلوت در دنیا «سر جیمز گال وی /Sir James Galway» می باشد که در بسیاری از کشورهای جهان نام او یاد آور فلوت است و از او به عنوان «مردی با فلوت طلایی» یاد می شود. 
خانم «کارول وینسنس / Carol Wincenc» نیز یکی از برترین نوازندگان فلوت در جهان است. یکی از فعال ترین نوازندگان زن در دنیا می باشد علاوه بر اجرا و همکاری با ارکسترهای متعدد در سرتاسر جهان ، که به عنوان مدرس ، با ضبط آثار آهنگسازان دوره های مختلف خدمت بزرگی در عرصه موسیقی کرده است.
اکبر فلوتی  ( برادر حسین هنگ آفرین نوازنده ویولن ) ، از اولین نوازندگان فلوت در ایران است که با این ساز در شعبه موزیک نظام آشنا شد.

پانویس

1. دیونیسوس / Dionysus :  نام ایزد شراب و زراعت در اساطیر یونان

تحقیق و گردآوری :

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• ساز شناسی سازهای ارکستر سمفونیک و دوران های تاریخ / ترجمه : مرتضی مبکی / انتشارات پارت / بهار 1393 / چاپ چهارم
• پژوهشی بر آلات موسیقی دوره اشکانی  / مژگان خان مرادی / مجله مطالعات ایرانی / سال 1394 / شماره 27
• منشا موسیقی در پارینه سنگی میانه / فرانچسکو داریکو ، پائولا ویلا ، آناسی ، پنیتولونا ، روزا رویزایداراگا / مترجم : نادره عابدی / مجله باستان پژوهی / سال 1378 / شماره 4