:: مزایده شماره ۸۶ :: اینجا ضربه بزنید

گبه بافی

درباره گبه بافی


بطور یقین نمی دانیم نام گبه از کجا آمده است. فرش شناسان امروز برای یافتن ریشه این کلمه مسیر پر پیچ و خمی را پیموده اند. در مواقعی آن را در کنار واژه «قبیح» گذاشته و گاه به کلمه «گایر» ربط داده اند که اولی به معنای زشت و معمولی و دومی به معنای حفاظ است. اما امروز در لغت به معنای ضخیم و زمخت است و نوعی فرش است که دارای خوابی بلند و به صورت درشت بافت است. در ابتدا نیز به عنوان زیراندازی بافته شده که مانع نفوذ سرمای زمین می شده است.

تعریف گبه

یکی از صنایع دستی تزیینی ، کاربردی ایران «گبه بافی» نام دارد. گبه، نوعی فرش از جنس قالی است که معمولا در قطع قالیچه بافته می شود. این بافته در گذشته بیشتر بیانگر مراسم ها، آئین ها و مناسباتی مانند عزاداری، شادی، عروسی و دوستی ها بوده، به این صورت که تصویر بافته شده در گبه بیانگر وقایع آن قوم است. البته این سنت در حال حاضر هم مرسوم است. برجسته ترین صنعت دستی و خانگی در استانهای بوشهر و کهکیلویه و بویر احمد بافت گبه است که البته در قسمت هایی از چهار محال بختیاری و فارس نیز رواج دارد و تقریبا در اکثر نقاط روستایی و حتی در بسیاری از مناطق شهری استان های یادشده شغل اول یا حرفه دوم بسیاری از خانواده ها محسوب می شود.

Persian Qashqai House with Gabbeh Design - گبه بافی ایل قشقایی

چادر عشایر / تزئین شده با انواع گبه / ایلات قشقایی فارس

انواع گبه

  • گبه در اندازه قالیچه: با پرز و خواب بلند است و شمار پود آن در هر رج به هشت هم می رسد.
  • گبه در اندازه قالی: شمار رشته های پود در هر رج از سه تجاوز نمی کند.
  • گبه پتویی: این نوع گبه به دلیل پود فراوان نرم تر بوده و خواب بلند پرز و پودهای اضافه بر ظرافت آن افزوده است.

مشخصات گبه

گبه پرزهای بلند دارد و در بافت آن شمار پود بیشتری به کار می رود که تاثیر چشمگیری بر نرمی گبه می گذارد. تعداد پود برخی از گبه ها گاهی از سه تا هشت پود در هر رج و بلندی پرزها گاهی تا یک سانتی متر هم می رسد. گبه هایی که در قدیم بافته می شدند خود رنگ بوده اند، یعنی پشم گوسفندان را بدون تغییر رنگ به کار می گرفتند و شامل رنگ های سیاه، سفید و خاکستری می شد. اگر بافنده روز خوبی را سپری می کرد رنگ سفید را به کار می برد و اگر روز ناخوشایندی داشت رنگ سیاه در دستبافته اش نمودار می شد. به مرور زمان بافندگان از رنگ های گیاهی و طبیعی برای پشم هایشان استفاده کردند و نقوش ذهنی خود را با این پشم های رنگین ترکیب کردند. بعدها استقبال خوبی از این گبه ها به عمل آمد و برای سرعت بخشیدن به کار رنگ های شیمیایی جایگزین رنگ های طبیعی شد و همچنین ماشین ریسندگی جای پشم ریسی دستی را گرفت. با از میان رفتن طرح های قدیمی و ذهنی طرح های جدید به میان آمد. اگرچه این طرح ها از اصالت طرح های گذشته تهی اند اما از زیبایی خاص خود برخوردار هستند. مدتی این گبه ها رونق خوبی در بازار داشتند، اما بنا به دلایلی به زودی از رونق افتادند.

طرح و نقشه گبه

طراحی و نقش پردازی و حتی رنگ آمیزی گبه از قالی و قالیچه جداست و تابع قواعد و سنتهای خاصی است. بافندگان گبه به سبب آزادی از قید و بند در نقش پردازی حتی از بافندگان قالی هم دستشان بازتر است. طرحها و نقشهای گبه تماماً ذهنی بوده و بیشتر طرح های هندسی را در بر می گیرد. در یک یا دو حاشیه این قالیچه ها یک شکل ساده و هندسی به صورت مجرد تکرار میشود. ساده کردن خطوط و شکل هندسی دادن به خطوط از جمله خصوصیات مهم گبه بافی در ایران است که با گذشت زمان در شکل تازه ای انجام می گیرد. در زمینه ساده آن یک ترنج بزرگ یا چند لوزی کوچک در روی امتدادهای طولی دیده میشود و گاه در متن خالی وسط گبه ، نقش درخت یا نقش چهار فصل یا نقش شیر بافته میشود. این نقشها و صورت ها با رنگهای متفاوت بر گبه های عشایری جلوه خاصی به گبه میدهد. بافندگان گبه در این نقشها احساسات و تخیلات خود را آزادانه بیان میکنند.

gabbeh weaving iranantiq.com

به نظر می رسد توجه به نقش شیر بیشتر از این جهت است که این حیوان پرقدرت و شجاع از دیرباز هماورد شاهان بوده است و همچنین وجود نقش شیر در بناها و ظروف و منسوجات که از جمله نمونه های بارز آن را میتوان در نقوش تخت جمشید و ظروف ساسانی و در قالی های شکارگاه دید ، که همه جا شیر در جدال با دلاوران است.

نقش شیر روی گبه luri persian lion gabbeh

در فرهنگ ایرانیان شیر سمبل شوکت و جلال و قدرت و عظمت بوده است. نقش شیر در نزد لرها و ترکان قشقایی متداول بوده. بافندگان عشایر هر یک به طور نامکرر به این مظهر صولت و شجاعت پرداخته اند. که البته نقش شیر با فراوانی این حیوان در منطقه کام فیروز و دشت ارژن فارس که تا اوایل قرن گذشته نسل آن باقی بود هم بی ارتباط نیست. به طور کلی میتوان گفت که شیر از زمانهای قدیم مورد علاقه ایرانیان به خصوص مردم فارس بوده است.

با توجه به توضیحات بالا به طورکلی می توان گفت: نقوش گبه مانند نقاشی کودکان است، ساده و بدون آلایش و الهام گرفته از طبیعت اطراف بافنده. گبه، ذهنی بافت است و بافنده آزاد است هر چه پیرامون خود می بیند و دوست دارد، در هر جای گبه که می خواهد ببافد. تفاوت دیگر گبه با قالی در رنگ بندی آن است. پشم های به کار رفته در بافت گبه، خودرنگ است.

نقش کودکانه گبه

در اوایل گبه ها ساده و بدون نقش بافته می شدند. بافندگان اغلب از محیط و طبیعت اطراف الهام می گرفتند و طرح های ذهنی خود را روی گبه ها به کار می گرفتند. چون بافنده آن را برای نیاز و مصرف شخصی خود تولید می کرده در بافت آن از ایده های ذهنی اش بهره می گرفته و گاهی آرزوهایش را بر روی گبه به نمایش می گذاشته است. مانند نقش چادر که شاید به معنای داشتن سرپناهی ثابت بوده و یا نقش انسان به عنوان خانواده و نقش های دیگری که هر یک نماد خاص خود را داشته است. گبه دستبافته ای با اصالت است و نقوشی که در بافت آن به کار رفته است آن را از سایر دستبافته ها متمایز می کند. گبه عموماً برای مصرف شخصی خود عشایر بافته می شده، ولی امروزه به خاطر نقوش خاص و ساده آن طرفداران زیادی پیدا کرده است.

گبه لرستان ، persian rug gabbeh lori or luri weaved

گبه با طرح لری (بختیاری)

انواع طرح گبه

از انواع طرحهای گبه می توان به طرح شیر، طرح خشتی یا قابی شکل، طرح حوض گبه، طرح گل گبه، طرح ایلاتی، طرح کف ساده، طرح خانه در هم، طرح راه راه و طرح درخت است. در فرهنگ ایرانیان شیر سمبل شوکت، جلال، قدرت و عظمت است. نقش شیر در نزد لرها و ترکان قشقایی متداول بوده است. بافندگان عشایر هر یک به طور نامکرر به این مظهر شجاعت پرداختند.

gabbeh carpet design

تزئین خانه های مدرن با گبه

رنگ بندی گبه

در بافت گبه که به وسیله پشم خود رنگ مخلوط با موی بز انجام میشود، تفکیک رنگ از اهمیت فوق العاده زیادی برخوردار است و در واقع اولین مرحله کار گبه بافی را تشکیل میدهد و طی آن، دست اندر کاران ابتدا پشمی را که از دامهای خودشان تامین شده و یا از سایر دامداران، دامپروران و عشایر خریداری گردیده، به نسبت نوع رنگی که دارند کاملا تفکیک و پس از شتشو، توسط زنان و دختران و به وسیله دوک های کوچک و قابل حمل ریسیده و تابیده میشود. گاهی نیز موی بزهای عدنی و پاکستانی را که از تنوع رنگ فوق العاده زیادی برخوردار است با پشم گوسفند مخلوط نموده و به عنوان تار یا جهت دوخت سجاف ها مورد استفاده قرار می دهد. گبه در اندازه های مختلف بافته می شود و برای بافت هر تخته 100 الی 200 سانتی متری آن همکاری یک ماهه دو بافنده با روزی شش ساعت کار الزامی است .

بافت گبه، همان گونه که گفته شد با بهره گیری از پشمهای خود رنگ انجام میشود ولی گاهی بافندگان برای شفافیت بخشیدن به مواد اولیه مصرفی شان بر روی پشمهای سفید، شکری و کرم عملیات سفید گری و بر روی پشمهای قهوه ای و مشکی نیز عملیات رنگرزی انجام می دهند و به وسیله ی پوست میوه ی بلوط که در اصطلاح محلی جفت نامیده میشود، نوعی رنگ قهوه ای متمایل به حنایی و با کمک پوست انار، زاج و رنگ آهن رنگ مشکی شفافی به وجود می آورند.

خانه های مدرن و گبه ایران

نحوه بافت گبه

اصلی ترین وسیله مورد نیاز گبه، دار است. دار گبه که جنس آن چوب یا فلز است به صورت افقی و در سطح زمین قرار می گیرد و شامل شانه، چاقو و قیچی است. برای تار گبه از نخ پنبه ای یا نخ پنبه ای مخلوط با موی بز استفاده می شود و پود آن پشم گوسفند است. مرغوب ترین پشم برای بافت انواع قالی و گبه، پشم فارس است.

نحوه نگهداری گبه

به همان میزان که مراحل اولیه تولید گبه از اهمیت خاص خود برخوردار است، نگهداری آن نیز مستلزم دقت و توجه می باشد که این امر موجب افزایش ماندگاری و قیمت آن می شود. عوامل آسیب رسان شامل حشراتی مثل بید، موریانه، سوسک و موش می باشند که بدترین آنها بید است. برای مقابله با بید روش هایی مانند استفاده از محلول شیمیایی خاص در هنگام شستشو، اسپری کردن پشت و روی گبه با حشره کش و یا استفاده از نفتالین و تنباکو در انبار پیشنهاد می شود. باید از قرار دادن آن در محیط تیره و تاریک و مرطوب پرهیز کرد، همچنین نباید در معرض تابش مستقیم نور خورشید قرار بگیرد، زیرا موجب پریدگی رنگ گبه می شود. بهتر است برای در امان ماندن آن از هر گونه رطوبت احتمالی از موکتی در زیر آن بهره گرفت و آن را در معرض هوا قرار داد. پس همانطور که عنوان شد روش نگهداری گبه حفاظت از بید، رطوبت مداوم، حرارت و آتش، اشعه مستقیم و مداوم خورشید، سفید کننده های شیمیایی و اشیای نوک تیز و برنده است و با آب ولرم و صابون قابل شستشو است. توضیح دیگر اینکه گبه ممکن است خودرنگ یا رنگی باشد که به طبع گبه خودرنگ از اصالت بیشتری برخوردار است.


تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com


منابع

  • دست بافت های عشایری و روستایی فارس / سیروس پرهام / انتشارات امیركبیر / تهران 1371
  • هنرهای سنتی ایران در یک نگاه / دکتر یاوری، مهندس عرفانی / سیمای دانش / 1392
  • صادرات ایران از دیدگاه رشد اقتصادی / ضیاءالدین صدرزاده / انتشار بی تا، تهران
  • صنایع دستی روستایی ایران / انتشارات سازمان صنایع دستی ایران
  • كلیاتی درباره صنایع دستی روستایی ایران، گبه بافی / استادیاوری
  • گبه بافی / رضا عبدلی
  • گلیم و گبه / پرویز تناولی
  • نشریه قالی ایران، هند و صنعت قالی در ایران / منصور ورزی
  • ریشه یابی گبه / اتحادیه فرش بافان ایران در ژاپن
نظر کاربران

avatar
۳ لایک
همه چیزها ومطالبش اموزنده بود




avatarنظر خود را ارسال کنید

لوگو ایران آنتیک کوتاه درباره ما
ایران آنتیک ، حامی فرهنگ و هنر
فروشگاه اینترنتی ایران آنتیک و مرجع خرید سکه ، اسکناس ، مدال ، صنایع دستی ، کتاب و غیره ... می باشد. تلاش ما در ایران آنتیک عرضه مستقیم و بدون واسطه کالای کلکسیونی دارای اصالت ایرانی و خارجی از مجموعه داران کشور و معرفی و فروش آنها در این وبسایت است. و همچنین تهیه تخصصی گلچینی از بهترین لوازم آنتیک و اشیاء قدیمی (برندهای قدیمی کارخانه ای) بر مبنای تعریف درست آنتیک و همچنین صنایع دستی نفیس هنرمندان ایرانی است. گلچینی که باعث برانگیختگی حس نوستالژی در بین علاقمندان خواهد شد. یکی از بخش های مهمی که در ایران آنتیک بطور جدی و مرجع گونه به آن پرداخته می شود، بخش کلکسیونی یا مجموعه داری می باشد. بخش هایی نظیر سکه ایرانی ، مدال یادبود ، اسکناس ایرانی ، تمبر قدیمی و غیره که بسیار جامع و متنوع اند. در ایران آنتیک جهت شناساندن فرهنگ و هنر به علاقمندان صنایع دستی ، تلاش شده با جذب افراد کارشناس اقدام به تولید مقالات اختصاصی و ارزنده نماییم تا دست ساخته های اصیل ایرانی مانند قلم زنی ، فیروزه کوبی ، میناکاری ، خاتم کاری ، رودوزی ها و بسیاری دیگر را به علاقمندان بشناسانیم. ایران آنتیک بهترین مکان برای شناخت و خرید آنلاین صنایع دستی نقره ، اشیاء قیمتی و کلکسیونی ، سکه قدیمی ، اسکناس قدیمی ، کتاب تاریخی و تخصصی ، زیورآلات و... می باشد.