پوشاک

تا پیش از سلطنت رضا شاه ، در دوران پادشاهان قاجار انواع پوشش برای مردان متداول بود که شامل کلاه ، کفش ، جوراب ، شلوار ، شال ، کمربند ، جبه ، قبا ، عبا و عمامه و پوستین می شد.

«سرپوش» یکی از مهم ترین عناصر پوشاکی مردان این دوره محسوب می شده است. معمولی ترین آن ها عمامه شیر شکری بود که در میان بازاریان مورد استفاده قرار می گرفت. کارمندان کلاه هایی بدون لبه استفاده می کردند که عبارت بوده از یک مخروط مجوف به ارتفاع سی و پنج سانتی متر که بالای آن به داخل تا شده بود. آن قسمت که تا می خورد را به طرف جلو یا قدری به پهلو ، به سر می گذاشتند.

محمد شاه اولین بار دستور داد که کلاه ها کوتاه شوند. پس از او ناصرالدین شاه نیز به این امر مبادرت ورزید.

لباس مردان در دوره قاجار 

عمامه شیرشکری

کفش های اعیان زاده ها ، کفش دستک دار بود. کفش هایی که روی پا و ساق را بپوشاند هنوز به تهران نیامده و اگر هم آمده بود عمومیت نداشت. کفش مردان ، کفشی ساده و بدون هر نوع چفت و بند و سگک بود. زنان نیز کفش هایی بدون پاشنه و نوک‌ برگشته به پا میکردند. 

از اواخر دوران حکومت قاجار ، با سفر شاهان قاجار و عده ای از روشنفکران آن زمان به دیار فرنگ تغییرات اندکی در لباس پوشیدن ایجاد شد. اما با روی کار آمدن رضاشاه تحولی در نوع پوشش مردم جامعه ایجاد شد. رضاشاه در راستای تجددمآبی و نوسازی ، دستور به متحد الشکل کردن البسه داد و این دستور با تغییر پوشش مردان و با تعویض کلاه آغاز شد.

این قانون در دو مرحله به اجرا در آمد: در سال 1307 تا 1309 ش. ابتدا به وزرا و روسای ادارات و کارمندان دولت دستور داده شد تا از کلاه پهلوی استفاده کنند و همچنین از ورود دانش‌آموزان بدون کلاه پهلوی در مدارس جلوگیری شود. 

دانش آموزان با کلاه پهلوی در مدرسه

در تاریخ 14 دی 1307 ش. لایحه ای به تصویب مجلس شورای ملی هفتم رسید که به قانون متحدالشکل کردن لباس اتباع ایرانی در داخل کشور مشهور شد و دارای چهار ماده و چند تبصره بود.

• ماده اول : کلیه اتباع ایرانی که بر حسب مشاغل دولتی لباس مخصوصی ندارند ، در داخل مملکت موظفند با لباس متحدالشکل ، کلاه پهلوی و نیم تنه بافته شده در ایران لباس بپوشند. 
• ماده دوم : هشت طبقه دینی از این قانون مستثنی شدند که شامل مجتهدین دارای مجوز ، مراجع امور دینی روستاها ، مفتیان سنی مذهب ، پیش نمازان دارای محراب ، محدثین مجاز به روایت ، مدرسین فقه و اصول و روحانیون ایرانی غیر مسلم می شد.
• ماده سوم : این ماده در رابطه با لازم الاجرا بودن این قانون بود و در صورتی که شخصی از آن تعدی می کرد باید از یک تا پنج تومان جریمه می پرداخت و تا هفت روز حبس می شد.
• ماده چهارم : بر طبق این ماده ، اجرای این قانون در شهرها در سال 1308 ش. و در روستاها 1309 ش. معین گردید.

لباس مردان شامل کت و شلوار آبی رنگ و کلاه لبه داری موسوم به کلاه پهلوی می شد.

لباس مردان در دوره پهلوی ، کت و شلوار به همراه کلاه پهلوی

تا تاریخ 1314 ش. استفاده از کلاه تک لبه موسوم به « کلاه پهلوی » موقوف و استفاده از « کلاه شاپو » که کلاهی تمام لبه بود رایج گشت. همچنین کفش های چرمی اروپایی جایگزین انواع کفش های ایرانی شد.

رضا شاه کلاه شاپو را از سفری که به ترکیه داشت با خود به ایران آورد (ترک ها با تغییر رژیم به جای کلاه فینه از کلاه شاپو استفاده می کردند.) در این باره حسین مکی در کتاب تاریخ بیست ساله ایران چنین می نویسد که : «در ابتدا کلاه پهلوی به تمام لبه تبدیل شد و بین عملهجات و کارگران و دهاقین رواج گرفت که در آفتاب کار می کردند ، ولی چیزی نگذشت که رئیس الوزراء ، معاونین وزراء و وکلای مجلس وروسای ادارات کلاه جدید را بر سر گذاشتند و کم کم بین سایر طبقات زایج گردید و برای این کار مجالس جشن و سخنرانی نیز تشکیل می شد ، عده ای زود استقبال نمودند و عده ای دیرتر و بلاخره الزام و اجبار هم وجود داشت».

کلاه شاپو

تا پیش از آن رضاشاه تغيير لباس زنان را اجباری نكرده بود و زنان همچنان از چادر و روبنده استفاده می کردند. برخی زنان تحصيلكرده پيشاپيش در فعاليت های خصوصی به جای روسری از كلاه استفاده می كردند.

عبدالحسين تيمور تاش وزير قدرتمند دربار در جلسه كابينه در سال 1312 ه.ش واردات كلاه های زنانه از خارج را قانونی كرد.بخشنامه کشف حجاب جهت تصویب رضاشاه در تاریخ ۲۷ آذر ۱۳۱۴ از طرف رئیس‌الوزرا به دربار فرستاده شد تا در آغاز دی‌ ماه فرمان اجرای غیررسمی قانون کشف حجاب به تمام ولایات ایران ارسال گردد. رضا شاه در ۱۷ دی سال ۱۳۱۴ طی جشن فارغ‌التحصیلی دختران بی ‌حجاب در دانش سرای مقدماتی رسما بر کشف حجاب تأکید کرد. وی در سخنرانی خود خطاب به اكثريت حضار زن ، فرمان داد كه از اين پس به سبک اروپايی لباس بپوشند. 

در سال های آخر سلطنت رضا شاه زن ها با لباس های بلند ، با كت و دامن و جوراب های لَكَنت و كلاه های حصيری لبه پهن ، در جامعه حضور پیدا می کردند.

تحقیق و گردآوری :

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• تاریخ بیست ساله ایران / حسین مکی / سال 1374
• عکس العمل طبقات جامعه در برابر قانون کلاه پهلوی / ناهید کشتمند / مجله پیام بهارستان / سال 1388 / شماره 5