چنته بافی

چنته بافی

چنته یا آینه دان یکی از دستبافت های عشایر قشقایی فارس است که صرفاً توسط زنان بافته میشود، نوعی ساک، کیسه یا توبره است که برای نگهداری وسایل مختلف در زندگی عشایری استفاده می شود. چنته معمولا دسته ای دارد که از جنس نخ خود چنته بافته شده برای آویزان کردن از نقطه ای یا انداختن روی دوش استفاده می شود. چنته در سالهای اخیر بیشتر جنبه تزئینی یافته و در خودروها یا دکوراسیون منزل مورد استفاده قرار می گیرد که غالبا در طرح ها و اندازه های مینیاتوری تهیه می گردد و از آن به عنوان کیسه یا خورجینی جهت حمل وسایل شخصی نظیر پول، توشه راه، فشنگ و غیره استفاده می شود. محل آویزان کردن چنته در چادر عشایر تیرک های عمودی چوبی هستند و معمولا در نقطه ای آویزان می شود که از دسترس اطفال به دور باشد.

برای بافت چنته با توجه به عرض کم آن زمان برپا کردن دار چنته برای تعداد بیشتر از 5 عدد دار تهیه می شود و یک بافنده چنته می تواند با یکبار برپا کردن دار و چارچوب به تعداد 10 تا 20 عدد چنته ببافد که هر کدام می تواند نقش متفاوت داشته باشند. بافت چنته روشهای مختلفی دارد. از نوعی بافت قالی ، بافت گلیم ، بافت جاجیم ، بافت خورجین و سایر بافت ها برای بافت چنته استفاده می گردد.

زنان قشقایی از چنته بافی به عنوان ابزاری جهت تجسم بخشیدن به آرزوها و رویاهای شاد یا اندوهناک خود بهره می برند. می توان گفت چنته دریچه ای به سوی خلوت و تنهایی معصوم و بی آلایش زنان قشقایی است. این زنان در بیان احساسات درونی خود از نقش مایه های باستانی و گاهی از نقوش موجود در محیط زندگی خود یعنی طبیعت الهام گرفته و عشق ، علاقه ، نگرانی و کینه خود را نسبت به کسانی که در کنار آنها زندگی می کنند ابراز می دارند.

تعریف چنته و ویژگی های بافت آن

چنته در لغتنامه دهخدا چنین تعریف شده است: «توشه دان درویشان که عموماً از جنس قالی و قالیچه به شکل کیسه ای دوخته، اطراف آن را چرم دوزی می کنند و از گردن آویزند و چیزهایی خرد و ریز درون آن گذارند.» (دهخدا ، 1373) همچنین لفظ تنچه و تمچه نیز از ناظم الاطباء در جلد 15، همین لغتنامه آمده است.

در ادبیات فرش شناسی، چنته را خورجینک و خورجینه نیز می نامند و آن را چنین تعریف می کنند : «در تداول ایلات و عشایر چنته، هر توشه دان کوچک دستبافتی است که از خورجین کوچکتر باشد و معمولاً هم دولنگه نیست و یک واحد مستقل است، خواه بندگردن آویز داشته باشد، خواه مانند خورجین قفل و کلید و بند و جابند داشته باشد.» (پرهام ، 1371)

طرح، نقش و همچنین اسلوب بافت آنقدر متفاوت است که ابعاد و اندازه ها. این چنته ها اکثراً دارای ابعاد کوچک تقریبی 40 در 30 سانتیمتر بوده که بیشتر اختصاص به اشیاء کاربردی دارند. مشخصه های فنی بافت آنها عبارتند از:

• نوع گره : نامتقارن، متقارن؛
• تارها و پودها : پشمی، تارها اغلب سفید، پودها اغلب رنگرزی طبیعی و قرمز رنگ؛
• رنگ و رنگرزی : رنگ ها بسیار متنوع و درخشان و بیشتر در گروه رنگهای قرمز، طلایی، آبی و سبز؛
• نوع دار : افقی

طرح و نقشه چنته

تنوع و فراوانی نقش و نگارها در این دست بافت ها بسیار زیاد است، اما تمرکز زنان بافنده بر حفظ عناصر بنیادینی بود که بخشی از فرهنگ کهن این مرز و بوم را جلوه گر می ساخت. در میان این طرح ها، نگاره هایی هستند که اصل آنها به اعتقادات اساطیری و نگاره های نمادین زمان های بسیار دور پیوند می خورد و نشان از نمونه های آغازین پیش از تاریخ دارند که می توان اثر آنها را در آفریده های سفالگران هزاره های چهارم تا سوم پیش از میلاد مسیح باز جست و تعدادی برآمده از نقش مایه های هخامنشی، ساسانی و دوران های آغازین اسلام هستند. (پرهام ، 1375)

تعدادی از نقش مایه هایی که این بافندگان قشقایی در چنته های خود به کار می گرفتند، عبارتند از : طاووس، بته جقه، گردونه خورشید، قوچ، پرنده، گل هشت پر، نقش زیگزاگی آب، چلیپا، گل شقایق، بوته های صحرایی و غیره.

طاووس

نماد طاووس را در چنته در مطالعات میدانی به عمل آمده از زنان بافنده قشقایی، آنان به کارگیری نماد طاووس را در چنته های خود نشانه مقدس بودن آن بیان نموده اند و همچنین باور و اعتقادی که این پرنده را اسطوره و ایزدآب می دانند. (ریاضی ،1375)

بته جقه یا سرو خمیده

آنچه از شواهد و مطالعات میدانی به عمل آمده برمی آید، دلیل عمده وجود نقش بته جقه در چنته های ایل قشقایی، عشق و علاقه آنان به فرزند پسر، برادر، نامزد یا همسرشان است زیرا زنان قشقایی در ذهن و تخیل خود، قد و قامت آنها را به سرو خمیده تشبیه نموده اند.

گردونه خورشید

نماد گردونه خورشید، سواستیکا یا مهرانه از نقوش دیگری است که در چنته بافی زنان قشقایی رواج و رونق فراوان دارد. این نماد که به زبان سانسکریت «سواستیکا» نام دارد، به معنای خوشی و طالع نیک است. (صلواتی، 1347 صفحه 41)

زنان قشقایی برای بسط مفاهیمی همچون برکت در زندگی، شور و شادی در روابط خانوادگی شان و آرزوی کامیابی و موفقیت برای اعضای خانواده از نماد گردونه خورشید با رنگ های شاد و متنوع بسیار بهره جسته اند.

بز کوهی نر یا قوچ

زنان قشقایی، جنگاوری، دلیری و جنگ جویی جوانان ایل یا طایفه خود را با تصویر بز کوهی نر یا قوچ در چنته هایشان به نمایش می گذارند. این نماد که در تفکر ایرانیان نشان قوه مردی، قوه مولد مذکر، انرژی آفریننده، نیروی محافظ و جنگ جویی است. (کوپر، 1379 صفحه 282) به صور مختلف توسط زنان قشقایی در چنته ها بافته می شود.

رنگ بندی چنته

رنگ آمیزی چنته های زنان قشقایی رنگ و سایه روشنهای طبیعت و ذوق و سلیقه بافندگان آن را باز می تاباند و ترکیب بندی موزون و هماهنگ پدید می آورد. زنان بافنده قشقایی تمایل به استفاده از پرمایه و زنده دارند ، رنگ هایی نظیر ؛ قرمز گل اناری ، سبز زمردین ، زرد نخودی ، سبز پر طاووسی و غیره و همچنین انواع تونالیته های نارنجی ، حنایی ، زرشکی و ارغوانی.

تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• دستبافت های عشایری و روستایی فارس / سیروس پرهام / جلد اول ، جلد دوم / امیرکبیر / تهران 1371
• لغتنامه فارس / علی اکبر دهخدا / جلد 17 / امیرکبیر / تهران 1373
• فرهنگ مصور اصطلاحات هنر ایران / محمدرضا ریاضی / دانشگاه الزهرا / تهران 1375
• فرهنگ مصور نمادهای سنتی / جی. سی کوپر (ملیحه کرباسیان) / چاپ اول / نشر فرهاد / تهران 1379
• تجلی نماد گردونه خورشید در قالی های ایل قشقایی / مرجان صلواتی / شماره 9، ص 48-35 / نشریه گلجام / 1387