چاپ سنتی

به کلیه فرآورده هایی که با قلم مو ، قالب ، شابلون ، رنگ آمیزی و پذیرای نقش می شود چاپ سنتی می گویند. به طور کلی نقش زدن بر روی پارچه به دو صورت بافت و چاپ انجام می گیرد که قدمت بافت نقش های پارچه بیشتر از چاپ روی آن ها می باشد. از بافت های سنتی می توان به زری و ترمه اشاره کرد اما چاپ سنتی روی پارچه را می توان به دو گروه اصلی تقسیم می شوند :

• چاپ روی پارچه های پنبه ای و کتانی که به « قلم کار سازی » یا « چیت سازی » معروف است و تاریخی طولانی دارد .
• چاپ روی پارچه های ابریشمی که به چاپ « کلاقه ای » مشهور است.

در نقوش مصری مربوط به هزاره های قبل از تاریخ ، می توان نقش های منظم و هندسی را به صورت حاشیه ، در دامن مصریان مشاهده کرد. همچنین در تندیس های مربوط به آشوریان و بابلیان در هزاره اول ق.م لباس های نقش داری را مشاهده می کنیم که نشانگر قدمت تاریخی طراحی روی پارچه است.

« استرابون » مورخ رومی می نویسد در زمان او منسوجات چاپی از هندوستان به اسکندریه وارد می شده است. در دوره ساسانیان نقش های چاپی در بالاترین سطح فنی برای زینت بافته های کتانی و ابریشمی به کارمی رفته و این هنر توسعه داشته است.

کهن ترین قالب های شناخته شده در ایران سه قالب تراشیده شده از سنگ است که همراه آثار سفالی سده چهارم و پنجم هجری در حفاری های نیشابور به دست آمده است. قالب های چوبی در اواخر سده هفتم هجری توسط مغولان به ایران آمده و رواج پیدا کرده است. سده های یازدهم تا سیزدهم ه.ق روزگار رونق صنعت قلم کار سازی با دست یا قالب بود و شهرهای رشت ، کاشان ، اصفهان ، یزد ، بروجرد ، سمنان ، گناباد از مراکز عمده تولید پارچه های چاپی مرغوب به شمار می رفتند. 
در دوران صفوی رونق پارچه های چاپی چنان بود که در بازار اصفهان چهار بازار و چندین کاروانسرا به ساخت پارچه های قلم کار مشغول بودند و تولیداتشان به تمام شهر های ایران فرستاده می شد.
در دوره قاجار با ورود پارچه های خارجی رونق بازار چیت سازها از دست رفت و هر روز از تعداد آنها کاسته شد.

تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• دايره المعارف هنر های صنايع دستی و حرف مربوط به آن / سيد ابوالقاسم سيد صدر / انتشارات سيمای دانش / چاپ دوم / سال 1388
• چاپ دستی / پروانه قاسمیان دستجردی / مجله رشد آموزش هنر / سال 1385 / شماره 6