ژور دوزی (شبکه دوزی)

« ژوردوزی » یکی از رودوزی های سنتی ایران است که به صورت های مختلف چه هنری ، چه صنعتی و یا هر دو کاربرد بسیار زیادی می تواند داشته باشد. این رودوزی زیبا را معمولا بر روی پارچه های کتانی و نخی که تار و پودی منظم دارند انجام می دهند. برای دوخت محل ژور را بر روی پارچه مشخص کرده و پارچه را به اندازه ی لازم نخ کشی می کنند. با در آوردن تار یا پود پارچه به اندازه دلخواه و متناسب با اندازه ژور ، پارچه برای هنرمند آماده می شود تا بتواند بر روی آن دوخت دلخواه را انجام دهد. 

ژور دوزی

نخ مناسب

نخ دمسه یک لا یا سیگارت و گاهی نیز نخ الوان 

انواع دوخت 

• ژور دوطرفه

بعد از دوخت یک سمت ژور ، طرف دیگر هم باید طوری ژور دوزی شود که نخ ها کاملا موازی هم قرار بگیرند .

• ژور زیگزاگی

در ابتدا یک طرف را ساده می دوزند ، سپس طرف مقابل را یک در میان زیگزاگ می دوزند .

• ژور چهار گوش

پس از نخ کشی پارچه ، سوزن را از لای ژورها رد کرده تا هر چهار طرف نخ های ژور گرفته و به صورت مربع دوخته شود .

• ژور زیگزاگ بدون پایه

این نوع احتیاج به دوختن در اطراف نخ کشی نیست و فقط باید نخ پارچه در عرض نسبتا زیاد کشیده شود و نخ ها به صورت هفت و هشت در کنار حاشیه به هم دوخته شود. برای آن که محل اتصال برجسته به نظر آید دوبار دوخت روی آن محکم می کنند.

• ژور ضربدر

بعد از نخ کش کردن پارچه ، سوزن را به صورت ضربدر از روی نخ های ژور رد کرده و هر بار برای محکم کردن دوخت ، روی هر سمت ضربدر را دوبار می دوزند .

• ژور شکسته

ابتدا یک پایه ی افقی در قسمت پایین نخ ها می دوزند ، سپس شلال ها را به طور مایل دوخته و بعد پایه ی فوقانی را می دوزند .

• ژورشکسته تو پر

این نوع ژور همانند ژور شکسته است ، با این تفاوت که هر بار پس از زدن شلال زیگزاگ یک شلال عمودی هم باید در فاصله ی بین آن ها زده شود .

• ژور گره دار

پس از دوختن بالا و پایین ژور با یک نخ نسبتا ضخیم ، هر بار سه تار نخ را با هم گرفته و یک قلاب در وسط نخ می دوزند .

• ژور مشبک

نخ کشی برای این ژور باید در حدود  دو و نیم سانتی متر باشد . بالا و پایین این نخ کشی را مطابق ژور معمولی دوخته ، سپس عرض ژور را به سه قسمت تقسیم می کنند. یک بار روی یک سوم بالا ژورها را دو به دو با هم گرفته و قلاب می دوزند و یک بار هم یک سوم پایین را بر عکس بالا با هم گرفته زیگزاگ دوزی می کنند ؛ در این صورت احتیاج به پاره کردن نخ نیست . یک بار بالای ژورها و یک بارهم پایین آن را به هم متصل می کنند .

• ژور مارپیچ

در ابتدا ژور ساده دوخته می شود سپس نخ ضخیم تری را از میان آن ها به فرم مارپیچ رد می کنند.

• ژور مارپیچ دوطرفه

پس از دوخت دو لبه ی ژور، هربار چهارتار نخ را با هم گرفته و سوزن را از میان آن ها رد می کنند .

• مارپیچ چهارتایی

این ژور همانند مارپیچ دوطرفه است. ابتدا بالا و پایین نخ کش را ژور می زنند سپس ، نخ و سوزن را از میان آن ها رد می کنند.

• ژور مارپیچ دوبل

عرض نخ کش برای این ژور باید در حدود سه سانتی متر باشد ؛ دو طرف نخ کش را ژور دوخته و سپس از طرف بالا به سمت پایین نخ را رد می کنند .

• ژورکردونه

پس از نخ کشی ، سه تار نخ را با هم گرفته و چسبیده به هم دوخت کردونه می زنند . این کار باید یک بار از پایین به بالا و بار دیگر از بالا به پایین انجام شود .

• ژور کردونه زیگزاگی

همانند ژور زیگزاگی می باشد با این تفاوت که برای هر دفعه که چهار تا نخ با هم گرفته می شود تمام آن باید از بالا تا پایین به صورت زیگزاگ کردونه زده شود.

• ژور تار عنکبوت

در ابتدا دو طرف نخ کش را ژور می دوزند ، سپس از میان آن ها نخی رد کرده و هر بار سه عدد ژور با هم دوخته شده و یک تک قلاب روی آن ها زده می شود ، سپس نخی که از میان ژورها زده شده را کردونه می زنند ، در محل اتصال آن ها سوزن را یک در میان از زیر تارهای نخ رد کرده و این کار را چند بار تکرار می کنند تا شکل تار عنکبوت درست شود.

• گوشه دوزی حاشیه های ژوردوزی

چنانچه حاشیه ی نخ کشی شده جهت ژور به صورت دو خط عمود بر هم انجام شود ، یک مربع خالی در زاویه حاشیه ایجاد خواهد شد . این مربع خالی را با دوخت های تزیینی پُر می کنند. به این صورت که دو ضلع مربع را که روی پارچه قرار دارد کردونه زده سپس به فرم تار عنکبوت نخ هایی از بین آن ها رد کرده و وسط آن را با دوخت های یک در میان یا مدل دلخواه پُر می کنند.

انواع دوخت ژور دوزی

نمونه هایی از انواع دوخت ژور دوزی

موارد مصرف

ژور دوزی نیز مانند دیگر انواع رودوزی ها کاربرد های متفاوتی دارد ؛ از جمله در سجاده ، رومیزی ، رویه کوسن ، رویه بالش ، بقچه ، لبه روسری و ... .

تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• دايره المعارف هنر های صنايع دستی و حرف مربوط به آن / سيد ابوالقاسم سيد صدر / انتشارات سيمای دانش / چاپ دوم / سال 1388