سیاه چادر بافی

سیاه چادرهای عشایری در نواحی استان های کهگیلویه، ایلام ، چهارمحال و بختیاری ، فارس ، گیلان و عشایر استان های همجوار آن بافته و پرداخته می شود. سیاه چادر به عنوان یکی از صنایع دستی عشایری همواره مورد توجه دوستداران صنایع روستایی و عشایری بوده است. این دست بافته حاصل سرانگشتان زنان هنرمند و اصیل عشایر است و عشایر این استان ها به خاطر تولید انبوه اینگونه چادرها شهرت خاصی دارند، هنری که ریشه در تاریخ عشایر این استان ها دارد و از دیرباز مورد توجه گردشگران داخل و خارج بوده و تمام تلاش بافندگان این چادرهای زیست عشایری زنده نگه داشتن این هنر دستی است.

سیاه چادر در نمایی زیبا از طبیعت بکر ایران

امروزه نیز زنان عشایر با استفاده از موی بز با هنر دستان خود اقدام به بافت سیاه چادر (دوار) می کنند و پس از دوخت تخته های بافته شده و برپایی آن با همکاری مردان ایل از سیاه چادر به عنوان سرپناه و محل اسکان خود استفاده می کنند. البته ناگفته نماند که زندگی سنتی و حضور عشایر کوچ رو باعث رشد و رونق صنایع دستی نظیر قالی بافی، نمد، جاجیم بافی، رسن، آوار (طناب)، گبه و کلاش شده است که هنوز هم برخی از آنها رواج دارد.

سیاه چادرهای عشایر قشقایی ، ایران

تعریف

سیاه چادر ، به دست بافته ای بسیار ساده با موی بز جهت استفاده در سقف و دیوارهای چادر عشایر گفته می شود. سیاه چادر اصلی ترین فضای زندگی عشایر کوچ نشین میباشد. عشایر در ییلاق و قشلاق مکانهای معینی برای اقامت دارند که معمولاً در زیر این سیاه چادرها زندگی و استراحت می کنند. ماده مورد نیاز جهت بافت سیاه چادر موی بز است که از رنگ سیاه زاغ، سور و بور آن استفاده می شود. موی بز خاصیت بسیار مطلوبی برای حفظ آب در مواقع بارندگی دارد و معمولاً آب باران از جداره آن عبور نمی کند و این که موی بز در دسترس و ارزان تهیه می شود. از انجا که سیاه چادر در موقع كوچ نیز به آسانی جمع شده و قابل حمل و نقل می باشد، بهترین پوشش برای چادر عشایر است. سیاه چادرها معمولاً به صورت انفرادی و یا چند تایی و در دامنه بلندی ها به نحوی که از باد و باران در امان باشند، بر پا میشوند.

نام مسکن عشایر به طور عموم آلاچیق بوده که از دو بخش تشکیل می شود. بخش بالایی چادر (سقف آن) که «سیاه چادر» نام دارد و از موی بز بافته می شود. بخش دیگر دیواره جانبی است که چیق (یا چیت) نام دارد و از ترکیب نی و موی بز ساخته می شود.

چیق
چیق ، چیغ ، چیت یا نی چی پوشش دیواره چادر عشایر ایران است. چیق از نی که به صورت خودرو در محل زندگی عشایر می روید و موی بز بافته می شود و از ورود گرما، سرما، باد، باران و خاک به درون چادر پیشگیری می کند.

از آنجا که نی ها توخالی هستند عایق حرارتی محسوب می شوند. هنگام باران نیز به دلیل بالا رفتن رطوبت هوا نی ها منبسط می شوند و به هم می چسبند؛ به این ترتیب در برابر ورود آب به داخل مقاومت می کنند. همچنین، موی بز به دلیل داشتن لایه چربی مانع نفوذ آب می شود.

هنگام گرما و خشکی هوا نی ها منقبض می شوند و هوا می تواند وارد و خارج شود و تهویه هوای ملایمی در چادر به وجود می آید. همچنین، تحقیقات نشان داده است که مار و جانوران دیگر نمی توانند از موی بز عبور کنند و وارد چادر شوند.

نمای داخلی سیاه چادر عشایر

موی بز

موی بز خاصیت مطلوبی برای حفظ آب در مواقع بارندگی دارد و معمولاً آب باران از جداره آن عبور نمی کند. وزن سبک موی بز موجب شده تا سیاه چادرها نسبت به چادرهای برزنتی راحت تر، جمع آوری و حمل شوند. سیاه چادر در فصل تابستان از ورود گرما و در زمستان از ورود سرما به داخل چادر جلوگیری می کند. هر خانواده معمولاً 20 الی 50 راس بز دارد. خاصیت دیگر موی بز سبک بودن آن است و نسبت به چادره های برزنتی جمع آوری و حمل آن راحت تر است. در تابستان در روزهای آفتابی، استراحت کردن در زیر این سیاه چادرها لذت بخش است. خرید یک تخته سیاه چادر بافته شده با موی بز حدود 16 میلیون تومان و یک تخته سیاه چادر برزنتی حدود یک میلیون تومان است.

ابزار

ابزار مورد استفاده در سیاه چادربافی بسیار ساده و ابتدایی و شامل دار افقی ، شانه ، دَستَک و پاکی می باشد.

مراحل

روش تولید آن بدین صورت است كه ابتدا تارهای چله را در روی زمین و در فضای باز دراز كرده و شروع به بافت می نمایند.

وظیفه زنان شستن، پاک کردن،حلاجی کردن موها، و تاباندن نخ ها بطوری که به حالت الیاف در آیند می باشد. تمامی مراحل بافتن سیاه چادر بر عهده زنان است و مردان هیچ گونه دخالتی در آن ندارند. دختران کوچک نیز مادران خود را در کار بافتن یاری می دهند و این فرصتی برای یادگیری و آموختن فنون دوختن سیاه چادر توسط مادران است. زنان برای بافتن یک سیاه چادر گاه بصورت دسته جمعی کار می کنند تا کار بافتن سریع تر به پایان برسد.

وظیفه مردان در بریدن موی بز و همچنین تهیه ابزار و فراهم نمودن کارگاه و همچنین دوختن «لت»ها به هم می باشد. هر سیاه چادر از چند «لت» تشکیل می شود. و هر «لت» نواری بافته شده از موی بز سیاه است. در حقیقت لت تکه ای از سیاه چادر است. زنان لت ها را که به شکل یک نوار بافته شده اند را به وسیله دستگاهی سنتی در محل زندگی خود می بافند. عرض هر لت بین 40 تا 60 سانتی متر و طول آن گاه 6 ، 10 و یا 15 متر است. زنان پس از بافتن لت ها آن ها را از دو طرف به هم می دوزند تا کم کم به شکل سیاه چادر درآید. نقش مردان عشایر در این هنر، بریدن موی بز و همچنین دوختن لت ها به یکدیگر است.

نحوه نگهداری سیاه چادر

روش نگهداری آن حفاظت آتش ، سفید کننده های شیمیایی و اشیاء نوک تیز و بُرنده می باشد و برای شستشوی آن می توان از آب ولرم و شوینده های معمولی استفاده نمود.

تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• سیاه چادر / فیلبرگ / ترجمه و چاپ انتشارات آستان قدس رضوی
• سیه چادرها / منوچهر کیانی / صدر نو / 1371
• ماهنامه سفر، «پیشانی هنر ایرانیان» / فاطمه عرفانی / شماره 13، سال شانزدهم، دوره جدید / دی 1386