نقده دوزی

«نقده دوزی» از رودوزی های اصیل و زیبای ایرانی می باشد. به نخ های فلزی که از طلا یا نقره یا آلیاژ و به صورت نخی پهن ، ساخته شده باشند « نقده » و به دوخت هایی که با این نخ انجام گرفته باشد « نقده دوزی » می گویند. 

نقده دوزی بر روی تافته ابریشمی

تاریخچه 

قدمت این رودوزی زیبا به زمان هخامنشیان باز می گردد. در دوره اشکانیان و ساسانیان این رودوزی همراه با گلابتون دوزی و ده یک دوزی بسیار رایج بود. در دوره اسلامی نیز با توجه به تعهد هنرمندان ایرانی برای تهیه پرده کعبه و روپوش مقابر ، استفاده از این دوخت از رواج چشمگیری برخوردار بود. نوشته های مارکوپولو حاکی از این امر است که در دوران ایلخانی ، زنان ایرانی نقده دوزی و گلابتون دوزی و ده یک دوزی را با نخ طلا یا نقره به سبک بسیار جالبی انجام می دادند. شاردن نیز در سفر نامه خود به رواج کامل این سه رودوزی در دوران صفوی اشاره کرده است. در این دوره از نقده دوزی بیشتر برای تزیین لباس های زنانه ، چارقد، چادر کمری ، سفره عقد و پرده استفاده می شد . نمونه های بسیاری از این آثار در موزه های داخلی و خارجی به جای مانده که بیانگر رواج این رودوزی در آن زمان می باشد. این دوخت در دوران افشار، زند و قاجار نیز از اهمیت ویژه ای بر خوردار بوده و افراد زیادی در مراکز مختلف ایران به این هنر می پرداختند .

نقوش

بته جقه ای ، گل و مرغ ، ستاره های پنج و شش و هشت و دوازده پر ، گل های مختلف گلدانی وحشی و شکوفه ها ، سروی و سروچه ، درختی ، خطوط اسلیمی و ختایی ، گل های حاشیه ای و جناغی و … .

انواع دوخت

نقده دوزی بر روی پارچه های پشمی ، مخمل ، ماهوت، ابریشم ، کتان ، چلوار ، اطلس ، تافته و تور انجام می شوداین دوخت به شکل های مختلف انجام می پذیرد. در پارچه های توری شکل  از شیوه لابه لا دوزی استفاده می شود. در شهرهای مختلف بنا به شیوه دوخت و طرح مورد استفاده نامی خاص را به خود اختصاص می دهند.
نقده دوزی در اصفهان رواج داشته و بر روی پارچه های مخمل ، تافته ، اطلس و کتان دوخته می شود اما در شهر های جنوبی کشور بر روی پارچه تور 4 و 6 دوخته می شود که اگر لای آن شکل ستاره باشد دو نوع بخیه دوخت را به خود اختصاص می دهد که به آن «خوس دوزی» می گویند. طرح حاشیه با طرح زمینه در این رودوزی متفاوت است و «شمسه دوزی» نام دارد. در نوعی از دوخت که معمولا با گلابتون دوزی همراه است ، بر خلاف سایر دوخت ها ، نخ برای دوخت به کار نمی رود بلکه با کمک آن نوار نقده بر پارچه دوخته می شود.

شیوه دوخت

پس از نقش اندازی بر روی پارچه زمینه ، آن را در کارگاه قرار داده و سپس با کمک سوزنی که قطر آن متناسب با ضخامت نخ نقده مصرفی است به دوخت می پردازند. برای این کار، ابتدا چند بار سرنخ را از سوزن عبور می دهند تا به صورت حلقه در آید ، سپس سر نخ نقده را درون حلقه ای که ایجاد شده قرار داده و با احتیاط به طوری که نقده پیچ و تاپ نخورد و صاف روی پارچه قرار گیرد سوزن را به داخل پارچه فرو برده و بیرون می آورند.
نوع دیگری از دوخت نقده که در بین هنرمندان بسیار رایج است به این ترتیب می باشد که نخ نقده را به کمک نخ گلابتون یا نخ هم رنگ نقده ، بر روی پارچه می دوزند.

موارد مصرف

از نقده دوزی برای تزئین سفره ، بقچه ، سوزنی ، لباس ، جانماز ، جای قرآن ، کوسن ، رومیزی ، روکرسی ، روسری ، چادر ، پرده ، کیسه پول ، جای قیچی ، جای قلمدان و … استفاده می کنند.

مراکز تولید

در حال حاضر این هنر در اصفهان ، یزد ، بندرعباس، تهران ، ارومیه ، کرمان ، قزوین ، کاشان ، آذربایجان شرقی ، کردستان و قسمت هایی از خوزستان رواج دارد.

نقده دوزی بر روی لباسی سنتی

تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• دايره المعارف هنر های صنايع دستی و حرف مربوط به آن / سيد ابوالقاسم سيد صدر / انتشارات سيمای دانش / چاپ دوم / سال 1388
• آشنايی با هنر های سنتی 3 / دکتر حسين ياوری ، آنيتا منصوری ، شريفه سلطانی / انتشارات سيمای دانش / چاپ اول / سال 1390