گیتار

«گیتار» از سازهای زهی است و از آن جهت که سیم های آن در اثر ارتعاش تولید صدا می کنند، به سازهای گروه «کوردوفون / Cordophones» یا زه صدا تعلق دارد. با مضراب یا انگشت نواخته می شود و شش سیم دارد.
انواع دیگری نیز از این ساز وجود دارد که دارای چهار سیم ، هفت سیم (گیتار روسی) و یا دوازده سیم هستند که متداول ترین آن ها ، گیتارهای شش سیم و چهارسیم می باشند. گیتارهای چهارسیم را «باس» می نامند و جهت تولید صدای بم یا باس در ارکستر استفاده می شود.

ساز گیتار

عده ای بر این گمانند که گیتار یکی از سازهای زهی رایج در دوره اشکانیان بوده است. بر روی ریتونی از نسا و در صحنه قربانی کردن گوسفند ، نوازنده ، سازی با سه زه دارد که به احتمال زیاد گیتار می باشد. بر اساس یافته های موجود می توان دریافت که از این ساز بیشتر در مراسم مذهبی ، به ویژه مراسم خدایان یونانی استفاده می شده است که بیانگر نفوذ فرهنگ یونانی در این دوران می باشد و در برخی صحنه ها همراه با آپولو ( خدای موسیقی ) نیز آمده است.
اما پیدایش «گیتار» به اروپا و آغاز دوره رنسانس باز می گردد. یونانیان باستان سازی به نام «کیتارا» داشتند که با انگشت یا مضراب نواخته می شد و از آن برای همراهی با آواز استفاده می کردند. سه تا دوازده سیم با طول های مساوی داشت که به صورت عمودی از روی کاسه صوتی به سمت بالا کشیده شده و به دو بازوی خمیده در بالا وصل می شدند.
رومی ها ، در کیتارا تغییراتی ایجاد کرده و آن را به اروپا معرفی کردند. تلفظ نام آن بعد ها به «گیتارا» تغییر کرد و «گیتار» از همین نام گرفته شده است. لازم به ذکر است که گیتارا با تلفظ اسپانیایی و گیتار با تلفظ انگلیسی می باشد. این ساز با بدنه باریک و شکل مدوری که داشت ، منشا گیتار امروزی بوده است.
با گذشت زمان این ساز شکل مدورتر با بدنه ای بزرگ تر پیدا کرد.

انواع گیتار

انواع گیتار

گیتار کلاسیک : دارای سه سیم نایلونی (برای نت های زیر) و سه سیم ابریشمی که با سیم پیچ فلزی پیچیده شده (برای نت های باس) می باشد و به همین دلیل طنین صدای آن نسبت به انواع دیگر نرم تر و لطیف تر می باشد.

گیتار کلاسیک

گیتار آکوستیک : نوع مرغوب آن از چوب افرا ساخته شده و معمولا شش سیم فلزی دارند. در صفحه بالای بدنه آن، سوراخ های بزرگی تعبیه ده که به واسطه شکل و محل قرار گرفتنشان ویژگی های آکوستیکی خاصی به ساز می دهند.
بعضی از این گیتارها دارای دوازده سیم هستند که شامل شش سیم دوتایی می باشد که معمولاً برای نواختن ریتم پایه از آن استفاده می کنند.

گیتار آکوستیک با دوازده سیم

گیتار الکتریک : صدای این ساز توسط آمپلی فایر ( تقویت کننده الکتریکی ) تشدید و یا تغییر می کند. گیتار های الکتریکی در حدود دهه 30 میلادی وارد موسیقی شدند و انقلابی در صدا و تکنولوژی به وجود آورد.

گیتار الکتریک

گیتار بیس : صدای این ساز توسط آمپلی فایِر تقویت می شود و برای تولید صداهایی با فرکانس و تُنِ پایین استفاده می شود. بدنه بزرگ تری نسبت به گیتار الکتریک دارد، دسته اش بلندتر است و معمولا دارای چهار سیم (و گاهی پنج یا شش) است و یک اُکتاو پایین تر از گیتار الکتریک کوک می شود.

گیتار بیس

از نوازندگان برجسته و چیره دست گیتار می توان از «رمی بوچر» و «ویسنته آمیگو» نام برد.
خانم «لیلی افشار» نخستین نوازنده زن در جهان است که به درجه دکترا در رشته گیتار کلاسیک دست یافته و در حال حاضر استاد موسیقی در دانشگاه ممفیس آمریکا است.

ویسنته آمیگو نوازنده گیتار

ماندولین

سازی زهی است که با پیک یا زخمه انگشتان نواخته می شود. شکل آن اشک مانند، دایره ای یا تخم مرغیست ، قسمت پشتی آن یا مسطح یا دایره ای شکل است ؛ کوچک تر از گیتار و دارای هشت سیم است که دو به دو با هم جفت و چهار زوج سیم را تشکیل می دهند.
پیشینه این ساز به قرن چهاردهم میلادی ، به ماندورا که سازی شبیه به عود – لوت (Lute) است ، مربوط می شود. این ساز در قرن های هفدهم و هجدهم میلادی در شهر ناپل ایتالیا تکامل یافت.

ماندولین در ارکسترهای اپرایی مانند اپرای اتللو اثر وردی نواخته شده است. آهنگسازان بزرگی چون ویوالدی ، موتسارت ، بتهوون ، پاگانینی در آثار خود از این ساز بهره بردند.

ماندولین ، نیویورک ، 1971 میلادی ، محل نگهداری : موزه متروپولیتن

بانجو یا بانژو (Banjo)

این ساز نوعی ماندولین به شمار می آید. روی دهانه کاسه طنین آن پوست کشیده شده است ، دارای 4 تا 6 سیم فلزی است که با مضرابی از جنس کائوچو نواخته می شود. بانجو ، ساز محبوب سیاهپوستان آمریکایی است و در گذشته در باند های موسیقی جاز از آن استفاده می کردند. بانجو از ساز هاییست که نواختن آن همچون ساز های غربی دیگر در ایران متداول شد ، اما در سال های اخیر مورد توجه قرار نگرفته و نواختن آن چندان رایج نیست.

بانژو یا بانجو ، ایالت متحده ، 55 - 1845 میلادی ، موزه هنرهای زیبای بوستون

تحقیق و گردآوری :

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• سازشناسی / پرویز منصوری / انتشارات زوار / بهار 1393 / چاپ نهم
• پژوهشی بر آلات موسیقی اشکانی / مژگان خان مرادی / مطالعات ایرانی / 1394 / شماره 27