زین سازی

زین چیست؟

بعد از  این که انسان توانست اسب ها را اهلی کند و از آن به عنوان وسیله ای برای حمل و نقل استفاده کند به فکر ساخت وسیله ای افتاد که با آن بتواند با امنیت بیشتری به سوارکاری بپردازد. 
زین ابزاری است چرمی که بر پشت چهارپایان قرار می گیرد تا نشستن انسان بر روی چهارپا را آسانتر و ایمن تر کند.

تاریخچه استفاده از زین

اولین تجهیزات شناخته شده زین مانند بیشتر شبیه به بالشتک هایی بودند که توسط سواره نظام آشوری در حدود 700 سال قبل از میلاد مورد استفاده قرار می گرفت. 
در گذشته از زین برای نشان دادن مقام و منزلت خود استفاده می کردند. ثروتمندان برای این منظور از شاخ ، فلزات گرانبهایی همچون طلا ، رودوزی های زیبا بر روی چرم آن و حکاکی بر روی چوب آن و ... در تزئین زین بهره می بردند. 

سکاها شکل اولیه زین با یک چارچوب ابتدایی را طراحی کردند که از دو کوسن چرم موازی هم تشکیل می شد و یک تنگ آنها را به هم وصل می کرد. این زین ها دارای قبه و پیش آمدگی و روکارچرمی یا روکاری از استخوان یا عاج داشتند که قابل جدا شدن بود.  این زین ها در دفینه های پازیریک یافت شده اند. نمونه ای از این زین در فلات اوکوک سیبری نیز یافت شد که قدمت آن به 500 تا 400 قبل از میلاد باز می گردد.

پایه زین های محکم اولیه در آسیا از یک قاب چوبی تشکیل می شد که روی آن با نمد پوشانده شده بود. این طراحی حدودا به سال 200 قبل از میلاد بر می گردد. 

یکی از اولین پایه زین های محکم در غرب، زین «چهار شاخ» بود که اولین بار توسط رومی ها در حدود یک قرن قبل از میلاد مورد استفاده قرار گرفت. این مدل زین بدون رکاب بود.

رکاب یکی از نقاط قوت در زین به شمار می رود. نخستین وسیله شبیه به رکاب در حدود قرن 2 قبل از میلاد در هند اختراع شد که شامل یک بند چرمی ساده بود و پنجه پای سوارکار در آن قرار می گرفت. به نظر می رسد که قبایل عشایری در شمال چین مخترعان رکاب به شکل امروزی بوده اند. نخستین زین با رکاب در مقبره ای از کشور چین مربوط به سلسله جین یافت شد که مربوط به سال 302 میلادی می باشد. این نوع زین در سال های 477 میلادی در سراسر چین مورد استفاده قرار گرفت و بعدها به اروپا راه پیدا کرد و گسترش یافت. 

زین چهار شاخ

زین سازی

سوارکاری از رشته های مورد علاقه ترکمنان می باشد. در گذشته زین سازی در میان ترکمن ها بسیار رونق داشت اما امروزه به دليل ماشينی شدن و استقبال کمتر از اسب دوانی ، این هنر در زمره رشته های در حال منسوخ شدن است و سوارکاران از زين های صنعتی و کارخانه ای استفاده می کنند. در حال حاضر فقط يک هنرمند در شهرستان گنبدکاووس (روستای قورفجه) مشغول به کار است .
در زبان ترکمنی به زین ، «پالانچا» يا «قامش» می گویند. استفاده از چرم شتر به جای چرم گاو به علت چسبندگی بيشتر ، زين ترکمن را منحصر بفرد کرده است .

ابزار کار

هنرمندان برای ساخت زین از ابزار و وسایل ساده ای همچون ميل ، گزن ، چاقو ، چکش ، سوزن ، ميخ ، نخ ، موم ، پوست گاو (قامش) ، نمد ، واکس چرمی و روغن چرم است. 

اجزای زین

زین از قسمت های مختلفی تشکیل می شود که اجزای اصلی آن شامل : قاچ جلوی زین ، نشیمنگاه ، قاچ عقب زین ، دامن ، رکاب و تنگ می باشد. 
تنگ : ابزاریست که زین را بر پشت اسب ثابت نگه می دارد بدین صورت که از زیر شکم اسب رد شده و در نهایت بند های یک سرش به سمت چپ زین و بند های سمت دیگرش به سمت راست زین بسته می شود و مانند کمربندی محکم ، زین را در جایگاه خود نگه می دارد. تنگ ها در هر سمت خود ۲ بند دارند.

اجزای زین

عرق گیر : پارچه ای  است که در زیر زین قرار می گیرد و عرق اسب را جذب خودش می کند. دلیل استفاده از عرق گیر این است که مانند بالشتکی در زیر زین قرار میگیرد و از پشت اسب در برابر فشار زین و وزن سوارکار محافظت می کند و دیگر این که عرق اسب در صورت تماس با چرم زین، باعث آسیب دیدن آن می شود. 

زین اسب به همراه عرق گیر

ویژگی های یک زین مناسب :

استفاده از زین در هنگام سوارکاری باعث می شود وزن سوارکار بر پشت اسب پخش شود و از آسیب دیدن ستون فقرات اسب جلوگیری می کند و در نتیجه اسب می تواند مسافت بیشتری را بپیماید. 
زین ها در طرح ها و انواع مختلفی ساخته می شوند و هر کدام برای سواری مشخصی طراحی شده اند ؛ چرا که هر زینی برای هر اسبی مناسب نیست. 
هنگامی که اسب به راحتی حرکت نمی کند و یا این که هنگام سواری ، اسب گوش خود را خوابانده و یا لگد می زند به این معناست که زین مناسب و اندازه نبوده و باعث ناراحتی و آزار اسب می گردد. همچنین باید به این نکته نیز توجه داشت که اگر بعد از سواری بعضی از قسمت های زیر زین عرق کرده و نقاط دیگر عرق نکرده باشند، یعنی زین مناسب اسب نیست. 
زین مناسب باعث تعادل و راحتی اسب و همچنین قرار گرفتن صحیح و هماهنگی سوارکار با اسب می شود.همچنین باید بتواند وزن سوارکار را به طور مساوی روی عضلات طرفین ستون مهره ها پخش کند .
یک زین با دهنه پهن که بر روی جدوگاه اسب بنشیند باعث فشار و مجروح کردن جدوگاه می گردد. اگر یک زین با دهنه باریک با ارتفاع زیاد نسبت به جدوگاه بنشیند باعث انتقال وزن سوار به عقب شده و باعث گرفتگی عضلات کمر اسب می گردد.زین باید متعادل بوده به طوری که وزن سوار را به جلو و عقب پرتاب نکند و به عبارت دیگر پایین ترین نقطه زین پس از نشست بر جای درست در روی کمر اسب باید در وسط زین قرار گیرد.
یک زین بسیار کوچک ویا بزرگ با طول نامناسب بند رکاب ، تعادل سوارکار را بر هم زده و سواری را برای او و حرکت را برای اسب مشکل می سازد.

تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• ايران آنتيک / www.iranantiq.com