تن پوش

تن پوش ها که در ابتدا صرفا پوششی برای تن و بدن در مقابل سرما و گرما بود کم کم با حس زیبایی شناسی انسان در هم آمیخت و به عنوان یکی از مظاهر سبک زندگی در آمد.
در مناطق مختلف لباس برای زنان صرفا به منزله پوشش بدن نیست بلکه انتخاب رنگ و نقش پارچه و تزئینات آن معرف شخصیت و منزلت اجتماعی و موقعیت اقتصادی و معرف ویژگی های فرهنگی آنان به شمار می رود. به عبارتی پوشاک ریشه در ساختار فرهنگی و موقعیت اقتصادی آن ها دارد.
اما پوشاک مردان همانند پوشاک زنان از تنوع جنس و رنگ چندانی برخوردار نیست.
از تن پوش های سنتی زنان و مردان ایران می توان به کُلیجه ، شلوار ، پوستین ، کپنک ، شال ، عبا و ... اشاره کرد که در اینجا به دو نمونه از آن ها اشاره می کنیم :

• شلوار

شلوار یا اِزار دارای دو پاچه است که معمولا از کمر تا قوزک پا را می پوشاند. از دوران باستان تا به امروز شلوار همچون دیگر تن پوش ها تغییر کرده و شکل های متفاوتی پیدا کرده و در انواع گوناگونی همچون شلوارک ، شلوار لوله تفنگی ، شلوار دمپا گشاد ، شلوار کردی و ... تهیه می شود. 
شلوار زرهی (چرمی یا فلزی) دارای حلقه های استوانه ای از پوشاک رزمی جنگجویان ایران باستان بود.
در دوره های مختلف اسلامی در قرون سوم تا هفتم ه.ق انواع شلوار هایی نظیر شلوارهای پرچین و گشاد ، شلوارهایی تنگ رکابدار یا شلوارهایی که در مچ پا جمع می شد می پوشیدند. رنگ شلوار ها بیانگر مقام پوشنده آن ها بود مثلا نانواها شلوار سفید ، بزرگان و مردم عادی نیز شلوارهایی به رنگ زرد و سفید بود.
در دوره صفوی ، زنان و مردان شلوار و بالاپوش مشابه می پوشیدند. در این دوران نوعی شلوار به نام تنبان می پوشیدند که معمولا کوتاه و گشاد و از پارچه هایی مانند ابریشم ، مخمل دوخته می شد. اعیان لبه های پایین و دهانه تنبان را زردوزی می کردند و در زیر ان لباس های دیگر هم می پوشیدند.
در دوره افشاریان و زندیان شلوار لیفه ای باب شد. این شلوار ها از پارچه پنبه  پنبه دوزی شده و گشاد و راسته دوخته می شد و آستر درون آن به قدری خشن بود که پاچه های شلوار به صورت دو ستون مستطیل شکل راسته در می آمد. باد کردن هرچه بیشتر پاچه های شلوار نشان دهنده تشخص فرد بود.
زنان قاجار نوعی شلوار گشاد ، بلند و کف دار به نام چاقچور می پوشیدند که از کمر تا کف پا را می پوشاند. در ناحیه کمر بندی داشت که زیر شکم بسته می شد ، ساق های آن پف داشت و در مچ پا تنگ و چین دار می شد. شلوار مردان نیز از پارچه نخی و ابریشمی بود که روستاییان از رنگ های آبی ، ارغوانی و سرمه ای و شهر نشینان از رنگ سفید استفاده می کردند. شلوارهای راه راه ابریشمی یا پنبه ای رنگی را از جلو گره زده و دنباله اضافی آن را از جلو می آویختند. در نیمه دوم حکومت قاجار شلوارها به تقلید از اروپاییان رفته رفته تنگ تر شد.

• کُلیجه

جامه ای به شکل نیم تنه جلوبازِ بدون آستینی بوده که معمولا دامن آن تا روی ران می افتاده و کمر آن کم و بیش چسبان بود. گاهی نیز بلندی آن تا مچ پا و حتی روی کفش می رسید و گاهی نیز بلندی آن به اندازه دامن قبا بود. این بالاپوش ها فقط با دکمه ای روی شکم بسته می شد. 
کلیجه از پوشش هایی بود که در دوران صفویان ، افشاریان ، زند و قاجار مورد استفاده پادشاهان و شاهزادگان ، عموم مردم و درویشان قرار می گرفت.
کلیجه مردان اغلب از جنس ماهوت یا برک بود و گاهی با نوار یا حاشیه و سرآستینی از ابریشم ، فلانل ، یا پوست تزئین می شد. کلیجه زنان را از مخمل سرخ عنابی یا ترمه می دوختند و سرآستین آن را یراق دوزی یا ملیله دوزی می کردند.

امروزه تن پوش ها به منزله پدیده ای فرهنگی و هنری ، در فرایند جهانی شدن به شدت تحت تاثیر قرار گرفته و می توان گفت که در قرن حاضر تن پوش ها بیشتر به مثابه مد و شیک پوشی تهیه می شود تا به خاطر راحتی و دیگر استفاده های آن.

تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• پوشاک سنتی زنان و مردان ایران / صدیقه فروزنده محفوظ / مجله فرهنگ مردم / سال 1386 / شماره 21 و 22
• پوشاک سنتی زنان در جغرافیای فرهنگی ایران / سیده راضیه یاسینی / مجله مطالعات فرهنگ ارتباطات / سال 1395 / شماره 65