نقش دوزی

«نقش دوزی»نام یکی از رودوزی های سنتی زیبای ایرانی می باشد و به دوختی اطلاق می شود که هنرمند با استفاده از نخ های ابریشمی یا پشمی طرح دلخواه خود را بر پارچه دوخته طوری که زمینه پارچه دیده نشود. این رودوزی به کوبلن های امروزی بسیار شباهت دارد.

تاریخچه

قدیمی ترین آثار به دست آمده از این رودوزی متعلق به دوره سلجوقی می باشد. (متاسفانه از دوره های قبل از سلجوقی آثاری به دست نیامده است.) در دوران مغول و تیموری این هنر از رواج نسبی برخوردار بوده و زمان اوج آن همانند بسیاری دیگر از دوخت ها و سایر هنرها دوران صفوی می باشد. از دوره قاجار نیز کمربندهای نقش دوزی شده زیبایی در شهر یزد به دست آمده است. این رودوزی زیبا را می توان در تمام موزه های جهان و ایران و به خصوص موزه هنرهای تزیینی تهران مشاهده کرد.

بانوی هنرمند در حال نقش دوزی روی پارچه

مواد اولیه

• پارچه بافت ساده به رنگ های کرم ، سفید و گاهی پرتقالی
• نخ های ابریشمی و پشمی
• سوزن در شماره های مختلف از نوع کوتاه و بلند.

نقوش

گل و بوته ، گل و مرغ ، حیوانات ، بته جقه ای مختلف ، گل های پنج پر و هشت پر ، نقوش هندسی ، محرماتی ، راست و کج ، بازوبندی ، بند رومی ، شمسه ای ، گل های شاه عباسی ایکاتی ، ترنجی و سرترنجی و نیم ترنجی ، تاجی ، افسری و گل های جناغی حاشیه ای و ... .

بیشترین رنگ های کاربردی

در این رودوزی تعدادی رنگ بیشتر از بقیه به چشم می خورند که شامل فیروزه ای ، کرم ، صورتی ، نیلی ، قرمز دانه ای ، عنابی ، خردلی ، سبز چمنی ، سبز زنگاری ، قهوه ای ، آجری ، سفید ، بنفش ، نارنجی ، زرد می باشد.

شیوه دوخت

ابتدا نقش مورد نظر بر روی کاغذ طراحی می کنند ، سپس آن را با سوزن سوراخ سوراخ کرده و به وسیله براده گچ یا ذغال ، نقش را بر روی پارچه پیاده می کنند ؛ سپس مطابق نقش ، دوخت را با استفاده از سوزن و نخ دولای ابریشمی یا در بعضی موارد با نخ یک لای پشمی به صورت دوخت مورب شروع می کنند. نخست خطوط اصلی نقش را دوخته و پس از آن به متن دوزی می پردازند. در دوخت نقش محرماتی کج ، عمل دوخت را از چپ به راست یا از راست به چپ می توان دوخت . دوخت ها باید همیشه به صورت مورب و ساده باشند. دربعضی از دوخت های نقش ، وسط حاشیه ها و پرچم ها ی گل را با نخ گلابتون می دوزند. در انجام این دوخت باید دقت زیادی به کار رود تا نخ های دوخت کاملا روی پارچه خوابیده و یک دست شود.

موارد مصرف

از این دوخت برای تزیین لباس های زنانه ، پرده ، بقچه ، سوزنی ، سجاده ، شال کمری ، کمربند ، بند ساعت ، جلد قرآن ، سمبوسه ، مچ پیچ ، روکرسی ، رومیزی ، تابلو ، رو جلد ، کوسن و رومبلی مورد استفاده قرار می گیرد .

مراکز تولید

یزد و اصفهان از مراکز اصلی این رو دوزی در گذشته بوده اند که بعدها رفته رفته در نقاط دیگر ایران از قبیل : شیراز ، کاشان ، خراسان ، کرمان ، تبریز و ارومیه نیز رایج گردید.

تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• دايره المعارف هنر های صنايع دستی و حرف مربوط به آن / سيد ابوالقاسم سيد صدر / انتشارات سيمای دانش / چاپ دوم / سال 1388