چرخ خیاطی

هنر خیاطی بیش از بیست هزار سال قدمت دارد. اولین سوزن های خیاطی از جنس استخوان و شاخ حیوانات ساخته شده و از زرد پی حیوانات نخ تهیه می شد.

سوزن های آهنی در قرن 14 م. و سوزن های دارای سوراخ در انتها اولین بار در قرن 15 م. ابداع گردید.

چرخ خیاطی دستی ، آنتیک

چرخ خیاطی یا «ماشین دوزندگی» از آن برای دوختن پارچه ، چرم و … استفاده می کنند. با فرارسیدن انقلاب صنعتی و بالا رفتن حجم کارها دیگر دست دوزی ، نیازهای جامعه صنعتی را برآورده نمی کرد. در این زمان بود که ایده ساخت ماشین دوزندگی شکل گرفت و افراد مختلفی در دنیا اقدام به ساخت دستگاهی برای اتوماتیک ساختن فرایند دوخت پارچه کردند.

در سال 1755 م. یک مهندس آلمانی مشغول به کار در انگلستان به نام «چارلز وایزنتال / charles Wiesenthal» چرخ خیاطی مکانیکی را اختراع کرد.

در سال 1790 م. «توماس ساینت» که یک کاشف انگلیسی و کابینت سازی ماهر بود چرخ خیاطی کامل تری را به ثبت رساند. این دستگاه مخصوص دوخت چرم بود ، به این ترتیب عمل می کرد که به وسیله یک درفش ، سوراخی در چرم ایجاد کرده و سپس سوزن به داخل سوراخ هدایت می شد.

چرخ خیاطی اختراع شده توسط توماس ساینت

در سال 1804 م. یک چرخ خیاطی توسط «توماس استون و جیمز هندرسون» به ثبت رسید که به صورا شبیه ساز «خیاطی توسط دست» کار می کرد. در همین سال بود که «اسکات جان دانکن» چیزی شبیه به ماشین گلدوزی اختراع کرد که با چندین سوزن کار می کرد. متاسفانه این دو اختراع با شکست مواجه شدند.

در سال 1810 م. چرخ خیاطی اتوماتیک توسط «بالتازار کرمز» آلمانی اختراع شد. اما این اختراع به خوبی کار نکرده و به ثبت نرسید.

در سال 1818 م. اولین چرخ خیاطی آمریکایی توسط «جان آدامز وجان تاولز» اختراع شد اما قبل از آن که بتواند خروجی مفیدی تولید کند خراب شد.

در سال 1830 م. نخستین چرخ خیاطی کاربردی توسط یک خیاط فرانسوی به نام «بارتلمی تیمونیر» ساخته شد. این چرخ توسط یک سوزن و نخ کوکی پیوسته ایجاد می کرد. او به همراه شرکای خود اولین کارخانه تولید لباس مبتنی بر دستگاه را در جهان برای تولید لباس ارتشی برای ارتش فرانسه افتتاح کرد. تیمونیر توسط گروهی کارگران خیاط به قتل رسید و کارخانه اش به آتش کشیده شد. زیرا آن ها گمان می کردند که با این اختراع شغل خود را از دست می دهند.

در سال 1834 م. شخصی به نام «والتر هانت» موفق به ساخت چرخ خیاطی نیمه موفقی شد که آن را به ثبت نرسانید زیرا گمان می کرد با این اختراع بسیاری بیکار می گردند.

در سال 1846 م. «الیاس هاو» در آمریکا یک چرخ خیاطی به ثبت رساند که شامل یک سوزن سوراخ دار و دو منبع نخ بود. شیوه کار آن به این ترتیب بود که سوزن از یک طرف به پارچه فشار داده می شد و در طرف دیگر حلقه ای ایجاد می کرد که در نتیجه یک کوک قفل شده ایجاد می شد. 

چرخ خیاطی اختراع شده توسط الیاس هاو

در سال 1850 م. «ایزاک سینگر» توانست اولین چرخ خیاطی موفق تجاری را تولید کند و در این سال بود چرخ خیاطی به تولید انبوه رسید. «سینگر» روش دوخت همزمان از بالا و پایین را ابداع کرد و چرخ خیاطی ای ساخت که برای دوخت بر خلاف چرخ خیاطی هایی که در گذشته با دست کار می کردند ، با حرکت پا به کار می افتاد و برای دوخت همزمان بالا و پایین از کوک قفل شده «هاو» استفاده کرد.

چرخ خیاطی که توسط ایزاک سینگر اختراع شد

این چرخ خیاطی های مکانیکی مصرف خانگی نداشتند و در کارخانجات دوخت عمده لباس مورد استفاده قرار می گرفتند.

سرانجام در سال 1889 م. چرخ خیاطی قابل استفاده در منازل طراحی و روانه بازار شد و در سال 1905 م. چرخ خیاطی های برقی به بازار عرضه گشت.

چرخ خیاطی در ایران

اولین چرخ خیاطی همراه با یک خیاط قفقازی توسط مظفرالدین شاه از سفری که به فرنگ داشت به ایران آورده شد تا لباس درباریان دوخته شود. اما سال‌ها طول کشید تا چرخ خیاطی بتواند جای دوخت و دوز به روش سنتی را بگیرد و فراگیر شود ؛ چرا که مردم استقبال چندانی از آن نکردند و بر اين باور بودند اين وسيله ساخت فرنگستان است و دوختن لباس با آن جايز نيست و پارچه نجس می شود و همچنین دندانه های آن باعث جويده شدن و در نتیجه بی دوام شدن پارچه می گردد.

سهولت و سرعت چرخ خیاطی باعث شد تا این وسیله جای خود را در میان مردم باز کند تا آنجا که به یکی از وسایل منزل و اقلام جهیزیه دختران تبدیل شد. تا آنجا که برای فرستادن جهیزیه به خانه شوهر ، چرخ خیاطی در طبقه دوم و پشت سر آینه و شمعدان قرار می گرفت.

چرخ خیاطی دستی ، آنتیک

تحقیق و گردآوری :

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• آشنایی با چرخ خیاطی ( چرخ خیاطی منبع درآمد و وسیله ای اشتغال زاست ) / مجله فرهنگ و تعاون / سال 1383 / شماره 31