مشبک سنگ

مشبک سنگ یکی از صنایع دستی وابسته به معماری است که بعد از برش و صیقل دادن سنگ های معدنی ، آنرا نقش اندازی کرده و فضاهای منفی کار را مشبک می کنند. مشبک سنگ علاوه بر زیبایی فضا ، باعث تهویه هوا و افزایش نور درون بنا نیز می شود.

تاریخچه

هنر مشبک دارای قدمتی دیرینه از زمان کوچ انسانهای نخستین از غار به صحرا می باشد. ایشان از سنگ برای خود خانه ساختند، برای جلوگیری از ورود سرما و تا حدی روشنایی کلبه، پنجره ای از پوست حیوان، چوب، برگ یا سنگی که سوراخ سوراخ شده بود، تعبیه کردند. کم کم این سوراخ ها به اشکالی هنری تبدیل شد. امروزه آثار مشبک زیبایی که هنرمند مشبک کار با مهارت ، ذوق و سلیقه خود به طرز زیبایی خلق کرده است را بر درها ، منابر ، امام زاده ها ، مساجد ، پنجره ها و ظروف سنگی می توان مشاهده کرد.

مشبک سنگ بر روی دیوار

یکی از نمونه های زیبای این هنر در استان قزوین در امامزاده اباذر وجود دارد ، در این امامزاده پنجره ای سنگی وجود دارد که با طرح های ستاره ای و شش ضلعی به صورت مشبک اجرا شده است. همچنین در موزه هنر و پایداری (خانه میریانزاده) ، راه پله ای سنگی در چهار سوی حیاط وجود دارد ، که با مشبک سنگ تزئین گردیده است.

مواد اولیه

برای مشبک سنگ میتوان از سنگ های متنوعی استفاده کرد. سنگهایی مثل گرانیت، مرمر ، کوارتز صورتی و... هنرمندان بر این عقیده اند که با اکثر سنگهای موجود در طبیعت میتوان اثری مشبک خلق کرد.

ابزار و تجهیزات

ابزار مورد نیاز برای این رشته شامل ؛ تیشه (دندانه ای یا شانه ای) ، قلم سر الماسی از جنس فولاد (می تواند بر حسب درشتی یا ریزی طرح متفاوت باشد) و چکش می باشد.

مراحل تولید

بعد از انتخاب سنگ ، آنرا به ابعاد مورد نظر برش می دهند. در گذشته هنرمند با ضربات پی در پی کلنگ و تیشه ، سنگ را تقریبا به ابعاد مورد نظر خود تبدیل می کرد. ولی امروزه دستگاه های برش سنگ ، جای کلنگ و تیشه را گرفته و این مرحله از کار را دقیق تر و البته آسان تر نیز کرده است. در مرحله بعد باید روی سنگ طرح ریزی شود. با توجه به آثار گذشتگان می توان دریافت که نقوش در گذشته بیشتر ذهنی بوده است و از روشهای سنتی (استفاده از کیسه خاکه ذغال و سوراخ سوراخ کردن طرح) برای انتقال طرح استفاده می شده است.

امروزه از طرح های متنوعی برای این هنر استفاده شده و یا مستقیم بر روی سنگ کشیده می شود و یا با کاربن بر روی سنگ انتقال داده میشود. سپس با استفاده از قلم و چکش، سنگ را می تراشند، تا فضاهای مشخص شده طرح به صورت شبکه شبکه در آید.

مجسمه سنگی مشبک کاری شده

از دو روش میتوان برای مشبک کردن سنگ استفاده کرد :

• روش اول: سنگ با ضخامتی بیشتر از ضخامت مورد نیاز برش داده می شود. هنرمند از یک طرف آن ، طرح را میتراشد تا به عمق مورد نظر برسد. سپس بوسیله تیشه از پشت کار ، قسمتهای اضافه سنگ را می تراشد تا به عمقی که طرح از آن سمت بیرون آمده برسد. سمت دیگر سنگ باید با قلم و چکش کمی پرداخت شود. در این روش به این دلیل ضخامت بیشتر سنگ ، احتمال شکسته شدن سنگ در حین کار کمتر است.
• روش دوم: سنگ به ابعاد مورد نظر برش داده شده و نقش مرد نظرهم بر رو و هم بر پشت سنگ کشیده می شود. هنرمند به صورت همزمان کمی از پشت و کمی از روی ، کار را با قلم و چکش می تراشد تا این دو به هم برسند. این روش به دقت بیشتری نیاز دارد.

انواع مشبک سنگ :

1. یکپارچه و کامل ، که در واقع تمام طرح بر روی ابعاد مناسبی از سنگ تراشیده و اجرا میگردد.
2. جدا جدا و منفصل، یعنی قطعات جداگانه بریده می شود و سپس به صورت نر و مادگی به هم اتصال داده می شوند.

نقوش

نقوشی که در این هنر مورد استفاده قرار می گیرد نقوش زیبای هنر اسلامی شامل نقوش هندسی ونقوش اسلیمی می باشد. گره چینی از مهمترین طرح هایی است که در مشبک سنگ استفاده می شود. (البته به دلیل سختی کار غالب طرحها باید به صورت ساده شده استفاده شوند.) هنر مشبک سنگ با تراش دادن سنگ سخت و خشن ، دریچه ای از نور و روشنایی را از آن سوی روزنه ها به روی هر بیننده ای می گشاید.

تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منبع

• ايران آنتيک / www.iranantiq.com