عروسک محلی

تاریخچه عروسک در ایران

از عروسک ها و اسباب بازی های کودکان ایرانی در دوره های پیش از اسلام اطلاعات چندانی در دست نیست. باستان شناسان در کاوش هایی که در شوش، گیلان و سیلک کاشان انجام داده اند، مجسمه های ظریفی از انسان و چهارپایان و پرندگان یافته اند که از سفال ، چوب و سنگ ساخته شده اند. تعدادی از این مجسمه های ظریف می توانند عروسک بوده باشند. بعضی از نویسندگان دوره های بعد از اسلام در نوشته های خود به اسباب بازی های کودکان ایرانی اشاره ای کرده اند. مثلا نویسنده کتاب داراب نامه، در کتاب خود نام بعضی از اسباب بازی ها مانند دهل، بوق ، گردونچه (گردونه کوچک) و اسب چوبی را آورده است. در کتاب های تاریخ و واژه نامه های قدیم نیز نام بعضی از اسباب بازی های سنتی و کهن ایرانی آمده است که از آن میان می توان به فرفره، چالیک، (الک دولک)، جغجغه، اسب چوبی و همچنین عروسک اشاره کرد.

ورود اسباب بازی های غربی به ایران به دوره ناصرالدین شاه بر می گردد. وی از سفر های خود به اروپا سوغاتی های مختلفی به همراه آورد. عروسک نیز یکی از آن ها بود. عروسک هایی که چهره های ایده آل غربی داشتند با چشمانی روشن و مو هایی بلند و آرایشی مخصوص اروپایی ها. به این ترتیب آنچه شاه قاجار از فرنگ آورده بود، به چیزی بیش از یک اسباب بازی بدل شد، چرا که به الگویی برای زیبایی زنان ایرانی بدل شد. عبارت «خوشگل مثل عروسک» به طور عام به زیبایی و ظرافت چهره اشاره دارد، ولی به طور خاص به شبیه بودن به ایده آل های زیبایی غربی مربوط می شود. این عبارت از آن زمان وارد فرهنگ عامه شده و امروز هم که باربی به بازار آمده، علاوه بر چهره به الگویی برای تناسب و زیبایی اندام هم بدل شده. حتی این اواخر عروسک هایی به نام فَشن به بازار آمده اند که اندام ظریف اغراق شده ای دارند و مرحله زیبایی چهره و اندام را پشت سر گذاشته اند و خریدار باید پوشش و لباس های مختلف و به قول معروف تیپ زدن را از این عروسک یاد بگیرد!

پیش از انقلاب کارخانه بنام «چهره نما» در دهه 1350 مشغول ساخت عروسک بود که فعالیتش با انقلاب اسلامی متوقف گردید و بعد هم به مالکیت بنیاد مستضعفان درآمد. تا اواسط دهه 1370، هیچ فکری برای تولید عروسک نشده بود. بازار نیز پر شده بود از عروسک های خارجی که چون ممنوع الواردات بود، بصورت قاچاق به ایران می آمد. در ایران، برخی کارگاه ها به صورت بسیار محدود عروسک درست می کردند که اصلا نمی شد بازار تشنه عروسک ایران را با محصولات آنها سیراب کرد. هنوز هم تولید عروسک در ایران، به صورت کارگاهی و خیلی محدود انجام می پذیرد.

عروسک با لباس و آرایش مردمان قشقایی

تعریف عروسک

عروسک ها اسباب بازی هایی هستند برای حیات انسانی و به طور عمده به شکل یک دختر طراحی و ساخته می شوند. عروسک ها به دلیل شکل انسانی خود توانایی ایجاد ارتباط و تاثیرگذاری فراوان بر روی ذهن دختر بچه ها دارند. عروسک هرگز قادر نیست احساساتی را که در دختران بر می انگیزد در پسران نیز تحریک نماید و این نه به توانایی عروسک که به سرشت و روحیات متفاوت پسران و دختران باز می گردد.

انگیزه ساخت عروسک از هزاران سال قبل وجود داشته است و هنرمندان زیادی اندیشه های خود را از طریق عروسک القا کرده اند.

ایران صنعت عروسک سازی ندارد و هنرمندان در روستاها و شهرهای مختلف ایران عروسک می سازند. عروسک هایی محلی که به شکل زن عشایری ، زن بندری ، دختر شمالی و اقوام دیگر است. کارگاها و هنرمندانی نیز هستند که بیشتر کارشان کندن لباس عروسک های وارداتی آماده است. آنها لباس و آرایش ایرانی برای این عروسک های آماده درست می کنند.

عروسک ها با لباس محلی ؛ بازار شیراز

نحوه ساخت عروسک محلی

1. برای درست کردن بالاتنه عروسک ، خمیر گل سازی را کاملا در میان دست نرم کنید. سپس خمیر را روی پایه فرفوژه ای که بتواند عروسک را روی خود نگه دارد ، به شکل بالاتنه درست کنید. سپس بگذارید کاملا خشک شود.
2. قالب صورت عروسک را کمی چرب کنید. سپس خمیری را گلوله کرده و داخل قالب فشار دهید تا شکل صورت عروسک قالب گیری شود. سپس خمیر را از داخل قالب خارج کنید.
3. پس از بیرون آوردن خمیر با ابزار گل سازی بینی عروسک را فرم دهید تا شکل مناسب به خود بگیرد.
4. پس از خشک شدن سر عروسک توسط رنگ آکریلیک و قلم موی باریک صورت عروسک را نقاشی کنید. سپس سر عروسک را به تنه خمیری روی پایه فرفوژه نصب کنید.
5. خمیری سفید را به شکل اشک در آورده یک سمت آن را برش بزنید تا انگشت شست عروسک ایجاد شود. سپس برای چهار انگشت دیگر کمی خمیر را تخت کرده برش های کوچکی با قیچی روی خمیر بزنید و فرم انگشت ها را ایجاد کنید.
6. انتهای مچ عروسک را با ابزار گل سازی گود کرده و به مفتول روکش دار وصل کنید.
7. پارچه ساتن را به اندازه دور مچ عروسک بریده و از داخل بدوزید تا استین لباس مجلسی آماده شود.
8. برای درست کردن دامن پارچه تور دانتل را به اندازه 3 برابر دور کمر عروسک بریده با نخ و سوزن کوک زده و چین دهید.
9. برای پایین لبه دامن لباس ارگانزایی به رنگ آبی را دولا کرده چین دهید و به تور دامن بدوزید سپس توسط چسب حرارتی یراق طرح دار را میان تور دانتل و ارگانزای آبی رنگ وصل کنید.
10. دامن عروسک را در محل کمر عروسک توسط چسب حرارتی بچسبانید.
11. آستین ها و دست عروسک را نیز با چسب حرارتی به بالاتنه بچسبانید.
12. برای پوشاندن بالاتنه ، پارچه ساتن آبی رنگ را دور تا دور تنه عروسک بپیچید و با چسب حرارتی بچسبانید (پارچه حالت پف دار خود را حفظ کند) سپس روی آن جلیقه کوچک سنتی بپوشانید.
13. موهای مصنوعی عروسک را با چسب حرارتی روی سر عروسک بچسبانید.
14. پس از نصب کلاه محلی روی سر عروسک تور طلائی را به شکل شال برای عروسک بریده و با چسب حرارتی روی کلاه بچسبانید. سپس یراق های محلی ، سکه ها و غیره را با چسب حرارتی بچسبانید.
15. گردنبند تزئینی را جلوی شال عروسک با چسب حرارتی بچسبانید.
16. برای زیباتر شدن شال سبز عروسک محلی شکوفه های تزئینی را به صورت پراکنده روی تور عروسک بچسبانید.

عروسک با لباس زیبای زنان محلی ایران ، طرح ارمنی

تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منبع

ايران آنتيک / www.iranantiq.com