یراق دوزی

« یراق » در لغت به معنای نوارهایی که با مفتول های موئین سفید و زد بافته ، می باشد. به دوخت یراق با طرحی خاص بر روی پارچه یا لباس و غیره را « یراق دوزی » می گویند.

یراق دوزی بر روی ترمه

تاریخچه

این رودوزی از دوران قبل از اسلام در ایران رواج داشته و با توجه به تحقیقاتی که در این زمینه صورت گرفته این هنر در دوران ماد ، هخامنشی ، اشکانی و ساسانی رایج بوده است.

در دوران اسلامی نیز ، یراق ، زینت بخش پارچه ها بوده است. در نگار های جامع التواریخ ، تزئیناتی بر روی لباس ها دیده می شود که شامل یراق هایی است که در قسمت بالا تنه ، به ویژه بر روی سینه به لباس دوخته شدند. این نقوش بیانگر رواج یراق دوزی در دوران ایلخانی می باشند.

از دوران صفوی به بعد یراق با وسایل تزئینی دیگر همراه شده یعنی این که یراق را بر روی محل مورد نظر دوخته و سپس روی آن را با پولک ، منجوق های رنگین ، ملیله ، مروارید و سنگ تزئین می کردند. حتی گاهی اوقات برای متصل کردن یراق به لباس از نقده دوزی و گلابتون دوزی استفاده می کردند و همچنین گاهی برای زینت بخشیدن به یراق از نخ نقده رنگین استفاده می کردند.

در گذشته یراق را از طلا و نقره و برای بافت آن از کارگاه های چوبی یا شانه های مخصوصی استفاده می کردند . اما امروزه بافت آن ماشینی شده و طلا و نقره در آن کاربردی ندارد.

موارد مصرف

در گذشته بر روی لباس و شانه صاحب منصبان نظامی و کشوری یراق دوزی می شد. امروزه از این رودوزی زیبا برای تزئین لباس ، جلد قرآن ، جانماز ، پوشش ضریخ اماکن متبرکه ، پرده و ... استفاده می کنند.
یراق دوزی در لباس بر قسمت های دورجیب ، پایین پیراهن ، دور یقه ، پای دامن و شلوار به کار می رود.

یراق دوزی بر لباس صاحب منصبان نظامی

مواد اولیه

• پارچه : پارچه ای که برای این رودوزی مورد استفاده قرار می گیرد باید کمی ضخیم باشند تا تحمل سنگینی یراق را داشته باشد ؛ پارچه هایی همچون ماهوت ، مخمل ، ترمه برای این کار مناسب می باشند.
• یراق : نواری طلایی یا نقره ای در عرض های مختلف 1 تا 4 سانتی متر و در نقوش متفاوت
• نخ : معمولا از نخ گلابتون و نقده^[1]برای دوخت یراق به پارچه استفاده می کنند.
• سوزن

نقوش

طرح های مورد استفاده اغلب بته جقه یا نقوشی هندسی هستند.

شیوه کار

برای اتصال یراق به پارچه ، دوخت های ریز و ظریفی از قسمت پشت یراق به پارچه می زنند.

یراق دوزی

مراکز تولید

این هنر زیبا در استان خراسان ، اصفهان ، آذربایجان غربی ، کردستان ، لرستان و شهرهای جنوبی تهیه می شود.

پانویس

1. نقده : نام نخ های فلزی است که از طلا یا نقره یا آلیاژ به صورت نخی پهن ساخته شده است.

تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• دايره المعارف هنر های صنايع دستی و حرف مربوط به آن / سيد ابوالقاسم سيد صدر / انتشارات سيمای دانش / چاپ دوم / سال 1388
• بررسی تاریخی پوشاک مردانه در دوره ایلخانان (653-736 ه.ق ) / آرزو کروبی ، ابوالحسن فیاض انوش / تاریخ نامه ایران بعد از اسلام / سال 1393 / شماره 9