سبد خرید شما خالی است
طراحی سنتی
طراحی سنتی
اشتراک گذاری 5.0 7 نظر
مقدمه
با شنیدن اسم طراحی سنتی اولین موردی که به ذهن می رسد طرح های تزئینی با ترکیبی از ختائی ها و گل های شاه عباسی همراه با اسلیمی و... می باشد. در این که موتیف ها جزء طرح های سنتی هستند شکی نیست اما طرح های سنتی فقط به چند عنصر و یا چند موتیف خاص محدود نمی شود و در اصل طراحی سنتی مشتمل است بر طرح ها و نگاره هائی که نشان دهنده فرهنگ، آداب و رسوم و سنت های رایج در جامعه مربوطه می باشند، که حال این مقوله نیز همانند بسیار موارد دیگر از یک تمدن در گذر زمان و با تغییر و تحول در فرهنگ و آداب و رسوم آن جامعه، تغییر می یابد و چهره ای نو که دربرگیرنده سنت های قدیمی است به خود می گیرد. طراحی سنتی هم جنبه معنوی و کاربردی دارد و هم جنبه ظاهری و تزئینی.
آدمی به واسطه نگاره ها وشکلهای آرایه ای ، دریافت درونی خویش را از جهان نمودار می سازد. از این رو هر نقش و نگاری برای بیان مقصودی درونی یا عاملی برای ارتباط با خلق کننده اثر پیرامون خود است، این نگاره ها برای ذهن خیال پرور ایرانی مبنایی برای رشد و شکوفایی استعداد هنری ایشان گردید.
تاریخچه طراحی سنتی (طراحی ایرانی)
هنرمندان و طراحان کهن در ابتدا به کشیدن نقش های هندسی بر روی اشیاء اقدام نموده اند و سپس به ترسیم خطوط مختلف و ترکیب آنها با یکدیگر مبادرت کرده اند و برای طراحی آثار پیچیده تر ، نقوش و طرح های طبیعی را بسط و گسترش داده اند. طرح های اولیه در ابتدا بازتابی از فعالیت های کشاورزی و سبک زندگی اولیه فلات ایران بوده ، طرح هایی از کوه و دریا و گیاهان که این نقوش را بیشتر بر روی ظروف سفالین اجرا می کرده اند ، از دیگر نقوش می توان به طرح های هندسی و حیوانی ، خورشید ، نقوش شکارگری و گل هشت پر اشاره کرد که در مناطقی از شوش ، جلگه مرکزی ایران ، منطقه کاشان سیلک ، خوروین ، لرستان و زیویه و غیره بدست آمده است که اکثرا بر روی ظروف و اشیاء تزئینی نقش بسته اند. طرحها اغلب با رنگ سیاه اجرا شده ، بسیاری از آثاری که بدست آمده نیز از جنس طلا و نقره است.
نقوش سنتی در دوره هخامنشی
از نظر سیر تاریخی و تحول هنر دوره هخامنشی مجموعه ای از هنر مادی ، آشوری ، بابلی و اوراتوئی ، یونانی و ایلامی است و هخامنشیان بعلت تسلط بر همه این سرزمین ها هنر آنها را در اختیارگرفته اند. تخت جمشید گنجینه بزرگ هخامنشی است.
ویژگی های عمده نقوش دوره هخامنشی موارد زیر است:
- استفاده از نقوش انسانی ، حیوانی ، گیاهی
- تقسیم بندی قالب و طراحی حاشیه و متن
- نقوش گیاهی رایج شامل درخت سرو ، گل پر و نیلوفر آبی
- استفاده از شیوه های انتقال ، قرینه سازی انعکاسی در تکثیر نقوش
- محدود بودن نقوش گیاهی
- ظرافت و دقت در اجرای اثر
نقوش سنتی در دوره اشکانی و ساسانی
هنر اشکانی تحت تاثیر هنر یونانی بوده و از این دوره بیشترین آثار بدست آمده ، شامل نقاشی دیواری حجاری و گچ بری هایی از نقوش هندسی ، گیاهی و انسانی است. نقوش هندسی و گیاهی بیشترین جنبه تزئینی دارد و با شیوه تکرار و با قرینه انعکاسی اجرا شده است.
نقوش دوره ساسانی برگرفته از نقوش و آثار دوره هخامنشی است و ویژگی های نقوش این دوره عبارتند از:
- نقوش گیاهی پرکننده فضاهای خالی و میانی نقوش انسانی و حیوانی
- تنوع اندکی در نقوش گیاهی دیده می شود
- از نقوش گیاهی در حواشی طرحها استفاده می شود
- شیوه تکرار و قرینه سازی در نقوش گیاهی کاربرد دارد
- نقوش گیاهی قوس دار و دورانی کاربرد دارد
طراحی سنتی دوره ساسانی
نقوش سنتی در دوره سلجوقی
دوره اسلامی ظهور اسلام و گسترش آن در سرزمینهای اسلامی موجب انقراض سلسله ساسانی و جایگزینی این اسلام بجای دین زرتشتی گردید که عمیقاً بر همه شئونات ایرانیان مخصوصا هنر آنها تأثیر گذاشت.
از ویژگی های نقوش و طرح های دوره اسلامی از ابتدا تا پایان دوره سلجوقی عبارتند از:
- کاربرد وسیع طراحی خطوط کوفی متنوع و ترکیب خطوط کوفی با نقوش اسلیمی و طراحی خطوط متنوع کوفی بر اساس نقش مایه ای اسلیمی
- فشردگی و پیچیدگی طرحها
- تزئین فضای خالی نقوش اسلیمی یا نقوش هندسی
- ابتکار در ترکیب نقوش و کاربرد متنوع آنها در زمینه های قاب ، ستاره ، چلپیا ، حاشیه ، متن
- ترکیب خط ، نقوش انسانی ، حیوانی ، اسلیمی و هندسی با یکدیگر در تزئین آثار و اشیای کاربردی
- تأثیر مضامین ادبی و مفاهیم مذهبی در تزئین آثار
- بکارگیری نقوش در اشکال دایره ای
- کاربرد نقوش اسلیمی با قوس های کوتاه و فشرده
طراحی سنتی دوره سلجوقی / موزه متروپولیتن امریکا
نقوش سنتی در دوران ایلخانی و تیموری
در دوره صفویه اوج استفاده از نقوش در هنر فرش و پارچه و فلزات و طراحی و تزئینات در آثار به نهایت دقت و ظرافت خود می رسد و نقوش اسلیمی و ختایی نه تنها در کتاب آرایی بلکه روی گنبدها نیز با همان ظرافت و تناسب ولی در ابعاد بزرگتر اجرا می شود.
دوران بعد از سلجوقی ، دوره مغول و ایلخانی و تیموری می باشد که ویژگیهای طراحی نقوش سنتی در این دوران شامل موارد زیر است:
- استفاده از نقوش گیاهی ( ختایی ) در طراحی نقوش و آثار هنری
- استفاده از ابرچینی و نقوش حیوانی عجیب مانند اژدها و سیمرغ
- تقسیم زمینه کار به حاشیه و متن و طراحی داخل متن با لچک و ترنج
- طراحی و اجرای نقوش هندسی و گره ها در ابعاد بزرگ و استفاده از نقوش اسلیمی و ختایی در فضاهای میان نقوش هندسی
- جدا شدن نقوش از خط یافتن استقلال و هویت خاص خود
- ایجاد نظم و برقراری اصول دقیق در طراحی اسلیمی و ختایی
- ترکیب مصالح متنوع معماری در تزئینات مانند کاشی و آجر
- طراحی ساقه های اسلیمی و ختایی با قوسهای بلند
- کاربرد نقوش اسلیمی و ختایی در کتاب آرایی
نقوش سنتی در دوره صفوی
در دوره صفویه اوج استفاده از نقوش در هنر فرش و پارچه و فلزات و طراحی و تزئینات در آثار به نهایت دقت و ظرافت خود می رسد و نقوش اسلیمی و ختایی نه تنها در کتاب آرایی بلکه روی گنبدها نیز با همان ظرافت و تناسب ولی در ابعاد بزرگتر اجرا می شود.
ویژگی های نقوش سنتی دوره صفویه عبارتند از:
- بزرگی قوسهای اسلیمی و ختایی در عین ظرافت و رعایت تناسبات
- ترکیب اسلیمی و ختایی در یکدیگر
- کاسته شدن از فشردگی قوسها و روانی طرح ها
- ترکیب وسیع نقوش انسانی ، حیوانی ، هندسی ، اسلیمی و گیاهی دیگر
- طراحی اسلیمی گلدار و تنوع اسلیمی دهان اژدری تزئینی در زمان قاجار شاهد کم رنگ شدن اصالت در نقوش سنتی هستیم و نیز ورود ترکمنها ، نقوش و گلهایی است که در ایران سابقه و پیشینه ای نداشته اند. در دوره معاصر طراحی در هنرهای سنتی و مخصوصا صنایع دستی کاربرد وسیعی دارد و در شهرستان های بزرگ مانند تهران ، اصفهان ، مشهد ، شیراز ، کرمان و تبریز و غیره مشغول فعالیت هستند و در میان آثار این هنرمندان طراح ، آثاری ابتکاری به چشم می خورد که با نمونه های مشابه آن در گذشته قابل رقابت است.
طراحی سنتی دوره صفوی
تعریف طراحی سنتی
طراحی سنتی اصطلاحی برای توصیف گونه ای بازنمایی تصویری یا نقش آفرینی در حوزه فرهنگ ایرانی است که به سبب خصوصیات معنایی، صوری و فنی خود، از فرهنگ های دیگر متمایز می شود. طراحی، در مجموعه کامل هنرهای ایران، از فرش ایرانی گرفته تا نقاشی، تذهیب، صنایع دستی (از جمله سفال گری، پارچه بافی، فلزکاری)، معماری، شهرسازی و حتی خط و خوشنویسی، نهفته و جزء لاینفک آنهاست. در واقع آثار هنری در این رشته ها به کمک طراحی شکل می گیرند و طراحی از دیرباز جنبه ترسیم و سازماندهی اثر را بر عهده داشته است.
هنرمند ایرانی و سازنده اثر در کار خود از طبیعت الهام گرفته و هیچ گاه دست به تقلید از آنها نزده است. بر این اساس تنوع نقوش سنتی را می توان به ترتیب زیر تقسیم نمود.
1) نقوش اسلیمی
الف) نقوش شکسته ، ب) نقوش گردان
اسلیمی از لفظ اسلامی گرفته شده است این طرح از ابتکارهای هنرمندان اشکانی و ساسانی است اسلیمی عبارت است از گردش ها پیچ و خم های مدور تکراری اغلب قرینه که یادآور پیچش ساقه گیاه می تواند باشد و در نقوش تزیینی ایران نقش پایه ای دارد. برای رسم اسلیمی ها هم از قوس های حلزونی استفاده می شود.
اسلیمی یکی از هفت نقش اصلی در نگارگری سنتی ایران است. اسلیمی نمودار تجریدی «درخت زندگی» و یا صورت عام درخت به ویژه درخت تاک است که با گردش ها و پیچش های پی در پی و هماهنگ شاخه های آراسته به برگها و نیم برگ ها و گره های آن از پایه ای که بند اسلیمی خوانده می شود، می روید و با نظمی خاص و شکلی چشم نواز که میان اجزاء آن وجود دارد، طرحی ویژه از درخت را ارائه می دهد. تمام منحنی های اسلیمی جهتی به درون و جهتی به بیرون دارند که جزء ذات اسلیمی است که این گرایش به بی نهایت دارد و نشانی از جاودانگی در اسلیمی به شمار می رود.
2) نقوش ختایی
یکی از طرح های اساسی و قراردادی هنرهای تزیینی ایرانی که در قالی ، کاشی و تذهیب به کار می رود و آن طرح نموداری از شاخه درخت یا بوته با گل ، برگ و غنچه است.
ترکیب در طراحی سنتی ایران
مقصود از ترکیب، کنار هم چیدن عناصر، و در مورد هنر نقش هایی است که در نهایت وحدت ایجاد کند. یگانگی، هدف شکل و محتوای ترکیب است. به هیچ وجه نمی توان نقش های آماده (طراحی و رنگ شده) را پهلوی هم چید و نام آن را طراحی گذاشت، اشتباهی که اغلب و اکنون بویژه طراحانی می کنند که به جای قلم از رایانه استفاده می کنند. در کار طراحی سنتی گذشته از اینکه نقش ها باید با هم سازگار و همجنس باشند، باید هر یک رنگ بندی مناسب خویش و در عین حال مناسب دیگر اجزا کنار خود و زمینه کار داشته باشند و مقصود از ترکیب همین است. ترکیب وحدتی است که از کثرت پدید می آید و بنابراین طراح باید بسیار سنجیده و کار آزموده باشد و نه تنها ترکیب شکل ها (فرم ها) بلکه رنگ ها را خوب بشناسد و در کار خویش تضاد، ناسازگاری، نقطهٔ ضعف و امثال آن ها باقی نگذارد. در نظر گرفتن نه تنها تناسب متن و حاشیه، متن و اجزا درون آن بلکه ملاحظه اجزا مناسب متن و حاشیه از مهمترین عوامل موفقیت طرح و کمال آن است.
باید توجه داشت که طراحی سنتی ایران،خود فرهنگ بالغی است که از طریق کوشش های نسل های فراوان و گاه بسیار هوشیار، دانشمند و هنرمند پدید آمده است؛ بنابراین رعایت مبانی آن ناگزیر است. ترکیب نه تنها در طراحی سنتی، یعنی طرح کاشی، قالی، کارهای فلزی و چوبی اهمیت دارد، بلکه یکی از مهمترین کارکردهای آن در معماری سنتی ایران است که مشمول عمده قواعد طراحی سنتی است. نقشه کلات ها (چه به شکل دژ و چه به صورت روستا یا قلعه) و نیز نقشه باغ ها، کوشک ها و خانه ها و مسجدهای ایران تابع آن است.
تحقیق و گردآوری:
گروه کارشناسی ایران آنتیک
www.iranantiq.com
منابع:
- مبانی طراحی سنتی در ایران / علی حصوری / نشر چشمه / 1375
- شیوه طراحی/ محسن وزیری مقدم / جلد اول ، چاپ ششم ، سروش/ تهران 1375
- ترکیب بندی در نقاشی ص 4 / هنری رانکین پور / ترجمه فرهاد گشایش / انتشارات لوتس، 1382
- اتحادیه فرش دستباف ایران در ژاپن
