گلابتون دوزی

«گلابتون دوزی» نوعی رودوزی برای تزئین لباس است که بر روی آن با استفاده از نخ گلابتون ، طرح ها و نقش های زیبای سنتی می دوزند. این دوخت در اکثر استان های کشور ، خصوصا اصفهان ، شیراز ، تبریز و شهرهای جنوبی رایج است.

گلابتون به نخ های ابریشمی گفته می شود که دارای روکش طلا یا نقره باشند. در زری بافی و نقده کوبی به کار می رود. معمولا مقدار طلای این رشته ها دو تا سه درصد است اما در گلابتون بعضی از زری های عصر صفویه تا پنجاه درصد طلا به کار رفته است. در حال حاضر گلابتون دوزی در ایران با نخ هایی با روکش فلزی زرد یا سفید که عمدتا در کشور پاکستان تولید می گردد انجام می پذیرد. 

موارد مصرف
از این دوخت برای تزئین پیش سینه ، دور یقه ، دم پای شلوار ، دامن ، پرده ، یقه ، بقچه ، شب کلاه ، کیسه پول ، قاب شانه ، سرمه دان ، جلد قرآن ، سجاده ، رومیزی ، رویه کوسن ، دیوارکوب و ... استفاده می کنند.

طرح های کاربردی : بازوبندی ، بند رومی ، قابقابی ، گل شاه عباسی ، شکارگاهی ، محرابی ، بته جقه ای ، سروچه ، گل و بوته ، گل و مرغ ، انواع گل ها ، تصاویر انسان ، مجالس شاهنامه ای ، لچک ترنجی ، گل ساعتی ، پیچک ، شمسه ای ، کتیبه خطی و نقشی ، ترنج کاسه و نیم کاسه ، گل گلدانی ، گل حاشیه ای ، اشکال هندسی و ... .

گلابتون دوزی

این هنر از سوزن دوزی هایی با سابقه ای بسیار طولانی است. کتیبه های تخت جمشید و سایر اسناد باقی مانده از دوره هخامنشیان بیانگر این امر است که این رودوزی زیبا در آن دوران از رواج کامل برخوردار بوده و در تزئین البسه و درفش از آن استفاده می کردند. 
بعد از اسلام این هنر در اقصی نقاط ایران از رواج بیشتری برخوردار گردید. به خصوص از قرن دوم که این هنر برای آرایش و تزئین پرده کعبه مورد استفاده قرار گرفت. هنرمندان شوش و شوشتر در طول سال موظف به تهیه 12 تخته روپوش حجرالاسود بودند. جنس پرده ها از مخمل مشکی بود و بر روی آن علاوه بر گلابتون دوزی ، کتیبه دوزی ، شمسه دوزی ، کمند دوزی و ده یک دوزی می شده است.
برای این پرده ها معمولا از نخ های عیاردار استفاده می کردند. دوخت این پرده ها تا سده دهم هجری به عهده هنرمندان ایرانی بود ولی از آن دوره به بعد این پرده ها توسط کشورهای عثمانی ، مصر و دیگر کشورهای اسلامی تهیه شد.

این هنر در دوره صفوی نیز بسیار رواج داشته و در تزئین البسه ، پرده و دیگر تابلوهای تزئینی از آن استفاده می کردند. در دوره افشار و زند و قاجار نیز از این دوخت برای کاربردهای مختلف استفاده می شد.

مراکز تولید

در حال حاضر این هنر بیشتر در استان هرمزگان رایج می باشد و بیشتر هنرمندان آن زنان و دختران خانه دار می باشند و در مراکز شهری و روستایی این استان کمتر خانواده ای را می توان یافت که با این هنر آشنایی نداشته باشد. به غیر از استان هرمزگان ، در اصفهان ، شیراز ، تهران ، کردستان ، قزوین ، کاشان ، یزد ، بوشهر ، شوش و شوشتر این دوردوزی زیبا رایج می باشد. 

انواع گلابتون دوزی

به طور کلی ، گلابتون دوزی ها به دو دسته تقسیم می شوند :

1. گلابتون دوزی هایی که برای تزئین مستقیما بر روی زمینه اصلی دوخته می شوند.
2. گلابتون دوزی هایی که برای اتصال و نصب روبان ، نوار ، یراق ، قیطان ، منجوق ، پولک و غیره بر روی زمینه اصلی به کار گرفته می شوند.

شلوار بادله دوزی (گلابتون دوزی )

بادله دوزی یا تلی بافی

« بادله » نام شلواری جنوبی می باشد که بر روی آن رودوزی هایی با نخ گلابتون انجام می دهند ؛ به این دوخت در اصطلاح «بادله دوزی» گفته می شود. در پاره ای از نقاط استان هرمزگان  به آن «تلی بافی» می گویند. این رودوزی از بهم پیوستن چند نوع زری و شک در کنار هم شکل می گیرد ؛ به گونه ای که شک در وسط و زری های کوچک در اطراف آن تشکیل می شود. بدین ترتیب نوارهایی به پهنای 15 سانتی متر تهیه می شود که از آن برای تزئین دمپای شلوارهای زنانه استفاده می کنند.

شلوارهای بادله دوزی شده مخصوص نوعروسان شهرهای جنوبی می باشد اما گاهی در مراسم عروسی ، سایر زنان نیز به عنوان پوشش از آن استفاده می کنند.

این شلوارها دارای دکمه هایی با نخ ابریشمین نیز هست و با شیاری که در بغل ساق پا دارد باز و بسته می شود. 

تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• دايره المعارف هنر های صنايع دستی و حرف مربوط به آن / سيد ابوالقاسم سيد صدر / انتشارات سيمای دانش / چاپ دوم / سال 1388
• آشنايی با هنر های سنتی 3 / دکتر حسين ياوری ، آنيتا منصوری ، شريفه سلطانی / انتشارات سيمای دانش / چاپ اول / سال 1390