:: مزایده شماره ۸۶ :: اینجا ضربه بزنید

ملیله کاری

درباره ملیله کاری


تاریخچه ملیله کاری (ملیله سازی) در ایران

بر اساس کشفیات باستان شناسی و به روایت اکثر محققان، قدیمی ترین اشیایی که می توان ریشه ملیله ایران را در آن جستجو کرد، به سال های 550 تا 330 قبل از میلاد بر می گردد و متعلق به دوره هخامنشیان می باشد. آثار بدست آمده در «دورآلورپوس»، گواه آن است که طی سال های 330 تا 324 قبل از میلاد نیز، ساخت مصنوعات ملیله در ایران رواج قابل ملاحظه ای داشته است.

در دوران ساسانی نیز، صنعتگران فلز کار و مخصوصاً نقره کاران، ظروف گران قیمت را برای مصرف طبقات مرفه می ساختند و در راه خلق آثار بسیار ظریف و هنرمندانه تمامی استعداد ، ذوق سرشار و سلیقه هنری خود را به کار می گرفتند. در برخی موارد نیز استفاده از سنگهای قیمتی، زیبایی این اشیاء را دو چندان می نمود.

متأسفانه بسیاری از آثار مربوط به دوره تاریخی مذکور در زمان حمله اعراب (به دلیل اینکه اشیاء نقره ای گرانبها و سبک وزن بودند) به غنیمت برده شد. ولی آنچه که طی چند قرن اخیر در اثر کاوش های باستان شناسی و یا به طور تصادفی مناطقی نظیر شوش ، همدان و گنجینه جیحون بدست آمده است، نشانگر وجود ملیله کاری و نیز نشان از مهارت و استادی صنعتگران ملیله کار در ایران پیش از میلاد می باشد.

پروفسور «آرتور اپهام پوپ» در کتاب «شاهکار هنر ایران» ضمن اشاره به زرگری و نقره کاری در سال های بعد از ظهور اسلام، به مقداری ملیله که از منطقه «ری» به دست آمده و به قرن ۱۲ میلادی تعلق دارد، اشاره کرده است.

در دوره سلجوقی اکثر سازندگان آثار نفیس فلزی هنرمندان خراسانی ساکن در شرق و شمال شرقی ایران بودند که عده ای از آنان به علت جنگ های خونین و زد و خوردهای محلی ، ترک وطن کرده ، در سایر شهرها از جمله زنجان ، بروجرد ، همدان ، تبریز و به ویژه شهر موصل اقامت گزیدند .با توجه به آنچه که اشاره شد، احتمال می رود هنرمندان خراسانی هنر فلزکاری از جمله ملیله کاری را در سال پنجم هجری قمری در زنجان رواج داده باشند.

متاسفانه از آنجا که بیشتر اشیاء ملیله ایرانی اعم از طلا و نقره به دلیل استفاده مجدد از فلزش ذوب شده نمونه های زیادی از آثار ملیله هم اکنون در دسترس ما نیست و تنها از دوره قاجاریه به این سو مقداری سرقلیان ، گیره استکان یا سینی در اندازه های مختلف و گوشواره ، سینه ریز و … باقی مانده که بخشی از آنها در موزه های داخلی و خارجی و قسمتی دیگر در مجموعه های خصوصی یا نزد خانواده ها نگهداری می شود. ملیله کاری ، امروزه به طور عمده در شهرهای زنجان ، اصفهان ، تبریز و تهران رواج دارد.

Persian Metal Taperstry - ملیله کاری ایران

ظرف نفیس ساخته شده به شیوه ملیله کاری

تعریف ملیله کاری (ملیله سازی)

«ملیله کاری» از جمله ظریف ترین رشته های فلزکاری است و یکی از برجسته ترین صنایع دستی ایران به شمار می رود.

هنر صنعت ملیله کاری ، محصول کار با طلا ، نقره و مس است که به صورت مفتول های باریک درآمده و با صرف وقت و دقت فوق العاده و مهارت و هنرمندی ملیله کار ، محصول مورد نظر و با بهره گیری از نگاره های سنتی و طرح های اسلیمی به هم پیوند داده می شوند.

به عبارت دیگر ملیله کاری در واقع ظریف کاری طلا ، نقره و مس با استفاده از مفتول ها و نوارهای نقره و بکارگیری ذوق و سلیقه هنری به شیوه منظم و اسلیمی در شکل های مختلف زینتی نظیر سنجاق، گل سینه، گردنبند، انگشتر و انواع مختلف تزئینی همچون پایه استکان، سینی و ... است.

مواد اولیه:

1) مواد اصلی : شامل طلا ، نقره و مس

2) مواد فرعی : شامل موم ، زغال ، مواد پاک کننده ، لحیم، بوره و تنه کار

مواد اصلی بصورت خام در طبیعت یافت می شود که تبدیل به شمش شده و سپس ورق گردیده و بریده می شود. مواد فرعی: موم ، زغال ، مواد پاک کننده (زاج سفید ، تیزآب و جوهر گوگرد) ، لحیم، بوره و تنه کار است.

ابزار آلات ملیله کاری:

  1. کوره : شامل کوره های زغالی یا کوره های گازی می باشد که جهت ذوب فلزات حرارت تولید می کنند و دمای آنها معمولا بیش از 1300 درجه سانتی گراد است.
  2. بوته: ظرفی است استوانه ای شکل جهت ذوب نقره از آن استفاده می شود جنس آن از گرافیت و ظرفیت کوچکترین آن تقریبا 50 گرم و بزرگترین آن یک کیلوگرم است.
  3. حدیده: ابزاری است برای تهیه مفتولهای نقره با قطرهای مختلف بشکل استوانه که از دو لایه بیرونی و درونی تشکیل شده است
  4. ریژه (ریجه): قالب فلزی می باشد که نقره بعد از ذوب داخل آن ریخته می شود. ریژه دو نوع است: 1) مدادی که جهت تهیه شمش استفاده می شود، 2) کتابی که برای ساخت نقره صفحه ای استفاده می شود.
  5. دستگاه نورد: شمش ملیله ای را به مفتول تبدیل می کند.
  6. دمبوری: حاوی یک مخزن بنزین و یک دم هوا و همچنین یک مشعل می باشد و جهت آتشکاری جزئی بکار می رود.
  7. انبر آتش کاری: دارای دسته ای بلند بوده و هنگام آتش و لحیم کاری استفاده می شود.
  8. مته برقی: برای سوراخ کردن برخی قسمت های زمینه کار از آن استفاده می شود.
  9. تخته تاب: دو قطعه چوب برای تابیدن مفتول نقره ای بکار می رود.
  10. قیچی: برای بریدن ورقه های آهنی و قطع مفتول های نقره ای استفاده می شود.
  11. فرچه یا برس سیمی: برای پاک کردن ناپاکی ها و چرک از روی ملیله استفاده می شود.
  12. آینه سوهان: برای براق کردن و شفاف نمودن سطح کار نقره استفاده می شود.
  13. جفت: برای شکل دادن مفتول ملیله به ریز نقش ها بکار می رود.
  14. قالب ریخته گری: برای ساختن اشیا از قبیل پایه و دسته استکان بکار می رود.
  15. دندانه: برای تبدیل نوار نقره ای به نوار دندانه دار استفاده می شود.

مقدمات ساخت مليله (نوار ملیله):

برای تهیه نوار ملیله ابتدا نقره با خلوص حدود 99.9 در 100 در کوره قرار گرفته و پس از ذوب شدن، در داخل ریژه ریخته می شود. پس از سرد شدن قطعه نقره ای به طول 25 الی 30 سانتی متر به قطر حدود 5 میلیمتر بدست می آید در مرحله بعد قطعه نقره ای را بر روی سندان گذاشته و به کمک چکش آنرا تبدیل به ملیله ای چهار پهلویی می کنند و مجددا آنرا بوسیله چراغ کوره ای با شعله گاز حرارت می دهند تا نرم شود و قابلیت انعطاف پیدا کند سپس آنرا از دستگاه نورد عبور داده و بصورت مفتول های باریکی در می آورند در بالای دستگاه نورد چرخ دنده ای قرار دارد که بوسیله آن می توان دستگاه را تنظیم و مفتول هایی با قطرهای مختلف بدست آورد مفتول های باریک مجددا در کوره حرارت قرار داده شده و درون موم گذاشته می شود تا کاملا موم اندود شده و آماده حدیده کردن شود. برای حدیده کردن ابتدا مفتول نقره را از بزرگترین سوراخ حدیده عبور و سپس آنرا از سوراخهای کوچکتری می گذرانند در پایان کار مفتول را از کوچکترین سوراخ حدیده عبور می دهند تا مفتول بسیار نازک و ظریفی با قطر یکنواخت و با شماره 25، بدست آید. آنگاه دو رشته از این مفتول نازک را بصورت دولایی می تابند و مفتول دولا تاب را از میان قسمت مسطح غلطک دستگاه نورد عبور می دهند و در نتیجه از دستگاه نورد نوار باریکی به قطر تقریبی کمتر از نیم میلیمتر خارج می شود.

استادکار ملیله ساز در حال ساخت محصول نهایی ملیله

استادکار ملیله ساز در حال ساخت محصول نهایی ملیله

مراحل ساخت مليله:

بعد از آماده شدن نوار ملیله نوبت به ساخت اشیا ملیله ای می رسد در این مرحله ابتدا صفحه فلزی مستطیل شکلی که معمولا از جنس آهن و دارای ابعاد و اندازه های مختلف است را انتخاب و یک سطح آنرا کاملا موم اندود می کنند سپس قالبی را که به شکل محصول مورد نظر بریده شده روی صفحه آهنی قرارداده و نوار نقره ای (دیواره) را که دارای پهنایی بیش از نوار ملیله است از اطراف قالب می گذارنند تا شکل قالب را به خود گرفته و درون موم قرار گیرد. پس از این مرحله بوسیله دیواره های بعدی طرح کلی را تقسیم بندی کرده و میانه سطوح را با نقش های ملیله که قبلا بوسیله دست و انبری ظریف با نوار ملیله ساخته شده پر می کنند و در آخرین مرحله بوسیله مفتول های آهنی بسیار ظریف نقوش را به یکدیگر می بندند تا اشکال ساخته شده به هم نخورد و بوسیله ذوب کردن موم اسکلت ملیله ساخته شده را از صفحه آهنی جدا می کنند. پس از اینکه کلیه قطعات بوسیله گرده لحیم به یکدیگر متصل شد سیم های فولادی را بریده و جدا می سازنند و محصول را که تقریبا کار ساختنش به پایان رسیده در ظرفی که حاوی محلول رقیق اسید سولفوریک است قرار می دهند و یا در داخل ظرف محتوی (محلول زاج سفید) می جوشانند تا اضافات و لکه های روی نقره از بین برود. در پایان به کمک برس سیمی ظریفی ملیله ساخته شده را پاک می نمایند.

نوع دیگری از ملیله محصولاتی است که بوسیله خم کردن و لحیم کردن صفحات ملیله ای ساخته می شود و شیوه تولید چنان است که ابتدا از ملیله صفحاتی به اندازه های مورد نظر تهیه و سپس به کمک آنها محصولاتی نظیر گیره، استکان ، لیوان ، قندان، گلاب پاش و... می سازنند و بوسیله نقره با عیاری پایین تر دسته و پایه آن را ساخته و بر روی کار سوار می کنند.

تفاوت مليله سازی در زنجان ، اصفهان و تهران:

از لحاظ ساختار، ریز نقشها و عیار نقره مصرفی از یکدیگر متمایز می شوند. (عیار نقره مصرفی در اصفهان 95-90 و شاید هم کمتر باشد اما در زنجان ، نقره مصرفی با خلوص 99.9 از 100 استفاده می شود) به لحاظ کیفیت ساخت ، ملیله اصفهان دارای نقوش بزرگتر نسبت به ملیله زنجان است و غنای ریز نقوش ، زیبایی و ظرافت کار آن با ملیله زنجان برابری نمی نماید. ملیله زنجان با توجه به طرح ها و نقش های اصیل و خصوصاً ظرافت زیاد آن در مجموع از کیفیت بالایی برخوردار است. اما در تهران صنعتگران ملیله کار بیشتر در امر جواهر سازی فعالیت دارند.

نقش هاي رايج مليله کاری:

ریز نقوش متداول در ملیله همانند سایر نقش های صنایع دستی اکثرا ذهنی و الهام یافته از طبیعت و طرح های سنتی است ، مهمترین و رایج ترین نقش های ملیله عبارتند از: اشک، جغه، پیچک، ترمه و غنچه، برگ، واو ملیله، دو چشم، برگ فرنگ، سه چهارچشم، کورملیله و تابیده ،که هر یک دارای ویژگی خاص خود می باشد.

اساتید بنام ملیله کاری:

مرحوم استاد بیات، منصور کاظمیان مقدم ، صادق شیروانی ، محمدرضا حکیمیان ، محمد حسین ستاری، عبدالحمید محرر، مرتضی جزء صادقی، کریم ابطحی، علیرضا شجاعی ، علی نوری، علی لطفی رضایی، امیر حسین میرمحمدرضایی، رسول فرجیان ، محسن یزدانشناس، صمد عظیمی و...

محصولات ملیله کاری :

همانطور که در بالا اشاره شد، تولیدات ملیله عبارتند از انواع مختلف تزئینی همچون گیره، شربت خوری، گل سفید، گلاب پاش، قاب عکس، بشقاب، شکلات خوری، شیرینی خوری، سینی، آینه و شمعدان و... ، انواع مختلف زینتی همچون زنجیر، سنجاق ، گل سینه و گوشواره است.


تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com


منابع:

  • فصلنامه بین المللی اقتصادی.تحلیلی.خبری شمال و جنوب / شماره ۱۷ / صفحه ۸۸
  • پورتال اصفهان
نظر کاربران

avatarنظر خود را ارسال کنید

محصولات دسته: ملیله کاری


لوگو ایران آنتیک کوتاه درباره ما
ایران آنتیک ، حامی فرهنگ و هنر
فروشگاه اینترنتی ایران آنتیک و مرجع خرید سکه ، اسکناس ، مدال ، صنایع دستی ، کتاب و غیره ... می باشد. تلاش ما در ایران آنتیک عرضه مستقیم و بدون واسطه کالای کلکسیونی دارای اصالت ایرانی و خارجی از مجموعه داران کشور و معرفی و فروش آنها در این وبسایت است. و همچنین تهیه تخصصی گلچینی از بهترین لوازم آنتیک و اشیاء قدیمی (برندهای قدیمی کارخانه ای) بر مبنای تعریف درست آنتیک و همچنین صنایع دستی نفیس هنرمندان ایرانی است. گلچینی که باعث برانگیختگی حس نوستالژی در بین علاقمندان خواهد شد. یکی از بخش های مهمی که در ایران آنتیک بطور جدی و مرجع گونه به آن پرداخته می شود، بخش کلکسیونی یا مجموعه داری می باشد. بخش هایی نظیر سکه ایرانی ، مدال یادبود ، اسکناس ایرانی ، تمبر قدیمی و غیره که بسیار جامع و متنوع اند. در ایران آنتیک جهت شناساندن فرهنگ و هنر به علاقمندان صنایع دستی ، تلاش شده با جذب افراد کارشناس اقدام به تولید مقالات اختصاصی و ارزنده نماییم تا دست ساخته های اصیل ایرانی مانند قلم زنی ، فیروزه کوبی ، میناکاری ، خاتم کاری ، رودوزی ها و بسیاری دیگر را به علاقمندان بشناسانیم. ایران آنتیک بهترین مکان برای شناخت و خرید آنلاین صنایع دستی نقره ، اشیاء قیمتی و کلکسیونی ، سکه قدیمی ، اسکناس قدیمی ، کتاب تاریخی و تخصصی ، زیورآلات و... می باشد.