کاموا دوزی

«کاموا دوزی» از رودوزی های زیبا و سنتی ایران می باشد. کاموا (کانوا) نخی است که از ابریشم یا کرک ریسیده می شود. به هر دوختی که با نخ کاموا انجام شود «کاموادوزی» می گویند. استفاده از نخ دمسه در کاموا دوزی نیز رایج می باشد.

تاریخچه

کاموا دوزی در ایران قدمتی دیرینه دارد و در دوران هخامنشی ، اشکانی و مخصوصا ساسانی برای تزیین لباس ، پرده و درفش ها مورد استفاده قرار می گرفت. از دوره اسلامی ، شکوفایی این هنر با کاربردهای بیشتری همراه شد. از دوران سلجوقی ، تیموری و صفوی آثار بیشتری از این هنر به جای مانده  که به طور پراکنده در موزه های مختلف ایران و جهان از آن ها نگهداری می شود.

نقوش

از نقوش رایج در این رودوزی زیبا می توان به نقش های گل و بوته ، طرح های هندسی ، لچک و ترنج اسلیمی ، ختایی ، پرطاووس ، مناظر و دورنما سازی ، طرح های جناقی و … اشاره کرد .
بیشترین رنگ هایی که در این دوخت به چشم می خورد رنگ های قرمز ، زرد ، سبز ، مشکی ، آبی ، سفید ، یشمی ، صورتی و قهوه ای می باشند ؛ اما به طور کلی در استفاده از رنگ های مختلف محدودیتی وجود ندارد .

انواع دوخت 

• دوخت ساتن

این دوخت برای بیشتر طرح ها مورد استفاده قرار می گیرد و سطح و قسمت های مختلف را پر می کند.

• ساقه دوزی

جهت دوختن ساقه و بوته و گاه تمام طرح زیرین دوخت استفاده می شود.

• برگ دوزی

برای دوخت برگ ها به چهار روش : ساتن ، جناقی ، تیغ ماهی و برگ جناقی انجام می شود.

• زنجیره دوزی

گاهی به صورت زنجیره ممتد ، گاه یک زنجیره ، برای گل ها استفاده می شود.

• دندان موشی

جهت دور پارچه کاموا دوزی شده یا گل برگ ها که همراه با دوخت سطح گل برگ می باشد به کار می رود.

• گره دوزی

برای دوخت پرچم گل ها و یا ستاره ها و گاه برای پر کردن زمینه ها مورد استفاده قرار می گیرد .

• تک بخیه ای اریب (گوبلن)

این دوخت برای روی پارچه های درشت بافت با شمردن تار و پود پارچه ، اندازه بخیه انتخاب می گردد و گاهی از پارچه های شماره دوزی استفاده می شود.

• دوخت تک بخیه جناقی (گلیم دوزی)

روش دوخت آن نیز مثل دوخت یک بخیه های اریب می باشد با این تفاوت که دو بخیه کنار هم قرار گرفته و نیز به صورت جناقی قرینه زده می شود و هر چهار بخیه یک واحد محسوب می گردد.

• لابلای دوزی (گلیم سوزنی)

ابتدا برای این دوخت تارها با چله کشی (نخ کش) نموده و سپس روی تارهای فوق بخیه های مختلفی می زنند تا سطح تار پر شود. در روش دیگر لابلادوزی طرح مورد نظر را تنها با گرفتن یک تار و پود به وسیله کاموا روی پارچه می دوزند.

کیف کاموا دوزی شده

انواع کاموا دوزی

• کاموا دوزی با تور

این نوع دوخت همانند گوبلن ، باید تمام آن به صورت عمودی دوخته شود. اصولا دوخت کاموا با تور شماره دوزی را به نام «تاپستری» می شناسند. این نام ، به این جهت مشهور است که طرح های سوزن دوزی روی تور را در قرون وسطی تاپستری می نامیدند. مهم ترین نکته جهت دوخت انواع تاپستری اندازه سوراخ های تور است. برای دوخت پادری که تور آن از همه تورها درشت تر است. باید سوزن بزرگتر به کار برند. گاهی نیز از قلاب مخصوص باید برای این کار استفاده کرد. سوزن باید نسبتا درشت و نوک آن کند باشد که به دست صدمه نزند.

• کاموا دوزی به شیوه گوبلن

از بالا به پایین و از سمت چپ به راست شروع می شود. پس از پایان یک رج دوباره به همین ترتیب ادامه می یابد ، به طوری که رج بعد سوزن در همان سوراخ های قبلی فرو رود تا دوخت کاملا چسبیده به هم و به صورت رج انجام گیرد .

• کاموادوزی به شیوه گوبلن عرضی

این نوع دوخت قدری مایل و از راست به چپ انجام می شود در فاصله دو تار نخ افقی تور باید سه تار عمودی دوخته شود. پس از پایان رج تور را برگردانیده و دوباره از راست به چپ دوخته شود.

• کاموا دوزی به شیوه ساقه دوزی

شلال هایی مایل را از جهت بالا به پایین و با فاصله چهار عدد از خانه های تور چسبیده به هم می دوزند. رج دوم را نیز به همان ترتیب از بالا به طوری که نقشه جناغی بیفتد دوخته و در آخر میان هر رج را با نخ دیگر ساقه دوزی می کنند.

• کاموا دوزی به شیوه ژاکارد

از چپ به راست دوخت را شروع کرده ، پیچ شلال مایل در جهت افقی از بالا به پایین چسبیده به هم دوخته و سپس شلال افقی می زنند.

•  چهار خانه

دوخت از چپ به راست انجام می شود. در این دوخت می توان از نخ های تیره و روشن ، همراه با هم استفاده کرد. ابتدا یک سوراخ تور ، سپس دو ، سه ، چهار ، پنج بعد سه ، دو و یک سوراخ آن را شلال های مایل زده تا نقشه ای مربع شکل ایجاد شود. پس از اتمام یک مربع به رنگ روشن ، مربع دیگر را با رنگ تیره تر ، می دوزند با این تفادت کهاین بار ، جهت دوخت باید عوض شود تا مربع ها حالت جناغی پیدا کنند.

• ستاره

در این نوع دوخت هر ستاره از هشت شلال تشکیل می شود که در یک نقطه مرکزی با هم تلاقی می کنند. پس از آن که تمام سطح تور از این ستاره ها پر شد فواصل آن ها را با رنگ دلخواه بخیه زده یا ساقه دوزی می کنند تا الیاف تور دیده نشود .

• موزاییک

در این  دوخت تمام سطح را با شلال های مایل به هم چسبیده کوچک و بزرگ رودوزی می کنند. این دوخت را می توان افقی ، مایل ، حتی عمودی هم انجام داد.

• قوس و قزح

برای این دوخت روی سه خانه تور شلال عمودی به صورت مایل زده می شود. روی چهارخانه بعدی به جای شلال عمودی ، شلال مایل دوخته می شود. دوباره روی دو خانه بعد یک شلال عمودی زده می شود. بدون این که خانه بعدی را بدوزند این عمل را تکرار  کرده تا یک رج از تور دوخته شود. برای رج بعد نیز همین کار را با کاموای رنگ دیگر تکرار میکنند به طوری که شلال های کوتاه در میان شلال های بلند ، و شلال های بلند در میان شلال های کوتاه قرار گیرند. نکته قابل توجه در انتخاب رنگ است که باید دقت شود با هم هماهنگی داشته و از رنگ های قوس  قزحی باشد.

تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• دايره المعارف هنر های صنايع دستی و حرف مربوط به آن / سيد ابوالقاسم سيد صدر / انتشارات سيمای دانش / چاپ دوم / سال 1388
• آشنايی با هنر های سنتی 3 / دکتر حسين ياوری ، آنيتا منصوری ، شريفه سلطانی / انتشارات سيمای دانش / چاپ اول / سال 1390