:: مزایده شماره ۸۶ :: اینجا ضربه بزنید

تیر و کمان

درباره تیر و کمان


بهرام گور ، اواخر قرن 12 - اوایل قرن سیزدهم ملادی ، ایران ، احتمالا کاشان ، محل نگهداری : موزه متروپولیتن

بهرام گور ، اواخر قرن 12 - اوایل قرن سیزدهم ملادی ، ایران ، احتمالا کاشان ، محل نگهداری : موزه متروپولیتن

قدمت تیر و کمان به ما قبل تاریخ می رسد. وسیله ای برای شکار و ابزاری دفاعی و جنگی بوده و استفاده از آن در اکثر تمدن ها رواج داشته است. امروزه از این ابزار برای ورزش نیز استفاده می شود.

از کمان گيران همواره در ادبيات ، هنر ، اساطير ، گويش ها ، داستان های حماسی سخن به میان آمده و در تمدن های بزرگ باستانی همچون ايران ، مصر ، چين ، يونان و روم از آن ها ياد شده است. همانند « آرش کمان گیر » اسطوره و قهرمان ملی ایران زمین .

آرش کمانگیر

آرش کمانگیر


در شاهنامه فردوسی اشعاری وجود دارد که بیانگر نقش تيراندازی در بين ايرانيان قديم و جنگ های آنان می باشد.

کمان های چاچی و تیر خـدنگ           سپرهای چینی و ژوپین جنگ

تیر و کمان در مرحله گذار از پارینه سنگی به میان سنگی اختراع می شود. این وسیله در دوران توحش ، حکم اسلحه گرم در دوره تمدن را داشت ؛ یعنی سلاحی تعیین کننده بود. کمان « هولمگارد / Holmegaard » قدیمی ترین نمونه کشف شده در دنیا است. شکل خاص این کمان که کاملا باز و بدون خمیدگی است از ویژگی های متمایزکننده آن از سایر کمان ها می باشد.

کمان هولمگارد ، قدیمی ترین کمان کشف شده در دنیا

کمان هولمگارد ، قدیمی ترین کمان کشف شده در دنیا

اروپایی ها تا اواسط قرن 17 میلادی در نبرد های خود از تیر و کمان استفاده می کردند.

در اوستا نیز به تیر و کمان اشاره شده است ؛ کمان با نام « ثَنوَر » یا « ثَنوَن » و تیر با نام « ایشو » خوانده می شود.

« استرابو / Strabo » شخصی که هم عصر با اشکانیان بوده است درباره ایرانیان چنین می نویسد : « آیین شکار ایرانیان این است که به پشت اسب برآمده نیزه می اندازند و با کمان و کمند شکار می کنند. ایرانیان از بیست تا پنجاه سالگی به کار لشکری می پردازند چه پیاده و چه سواره ، آنان با بازرگانی و داد و ستد کاری ندارند ، زیرا نه چیزی می خرند و نه چیزی می فروشند. این جنگاوران از سپر گردی برخوردارند. این جنگاوران از سپر گردی برخوردارند و یک ترکش به پهلو آویخته و تبرزین و کارد هم با خود دارند. کلاه خود بلندی بر سر دارند که مانند برجی برافراشته است و زره شان دارای پولک های پولادی است ، سردارانشان هر کدام کمان و کمندی دارند.»

در کتاب نوروزنامه خیام به تیر و کمان نیز اشاره شده است : « نخست کس که تیر و کمان ساخت کیومرث بود و کمان وی بدان روزگار چوبین بود بی استخوان ، یکپاره چون درونه حلاجان و تیر وی گلگین با سه پر و پیکان استخوان ، پس چون آرش و هادان بیامد به روز منوچهر کمان را پنج پاره کرد هم از چوب و هم از نی و به سریشم بهم استوار کرد و پیکان آهن کرد... بهرام گور کمان را با استخوان مار کرد و بر تیر چهار پر نهاد و کمان را توز پوشید... وزن کمان بلندترین ششصد من نهاده اند و مر آن را کشکنجیر خوانده اند و آن مر قلعه ها ربود و فروترین یک من بود و مر آن را بهر کودکان خرد سازند و هر چه از چهارصد من تا دویست و پنجاه من فرود آید تا به صد من نیم چرخ بود و هر چه از صد من فرود آید تا به شصت من از کمان بلند بود...انواع کمان هرچ مر او را نام چرخ است سه است : بلند است و پست و میانه. همچنین انواع تیر وی سه است : دراز و کوتاه و میانه. دراز پانزده قبضه ، میانه ده قبضه ، کوتاه هشت قبضه و نیم.»

کشکنجیر که در بالا به آن اشاره شد کمانی بسیار بزرگ است که با آن تیر یا سنگ به سمت دژ و برج و بارو می انداختند و برای کوبیدن و فروریختن پناهگاه از آن استفاده می کردند.این کلمه مشتق از دو واژه کشک ( همان کوشک ) و انجیردن ( به معنای سوراخ کردن ) می باشد. 

داد جشن مهرگان اسپهبد عادل دهد        آن کجا تنها بکشکنجیر بنوازد خدنگ «منوچهری»

در یونان در ابتدا کمان از دو شاخ بزرگ گاو میش ساخته می شد اما بعد ها کمان را از چوب هایی که خمیده می شد ساخته و دو سر آن توسط رشته ای که از روده تهیه می شد به یکدیگر متصل می شدند. تیرهای آن را نیز  از نی با سری از آهن و پولاد می ساختند. 

واژه شاخ آهو یا غزال که در فرهنگ ها آمده در معنای کمان تیراندازی به کار گرفته شده و بیانگر این موضوع است که در گذشته کمان را از شاخ گوزن و آهو می ساختند.

تیر و کمان در ایران

بر طبق روایات ، در گذشته های بسیار دور ، کمان های ایرانی یکی از بهترین کمان های آن دوران بوده و قدرت یا طول مسافت تیر از کمان تا نقطه فرود به مراتب بیشتر از برد کمان های دیگر بوده است ؛ چنانچه سیاح معرف فرانسوی « شاردن » نیز در سفرنامه اش از مهارت ایرانیها در ساخت کمان تعریف کرده و چنین بیان داشته که کمان های ایرانی سبک تر و کوچک تر از کمان های اروپایی بوده و دارای مرغوبیت خاصی می باشند.

ایرانیان برای ساخت کمان اغلب از شاخ گاومیش ، قوچ و یا حیوانات وحشی استفاده می کردند. برای ساخت کمان با چوب ، سریشم و بعضی مواد حیوانی را با هم ترکیب کرده و ماده چسبنده را با چوب مورد نیار تحت فشار قرار می دادند و تا دو سال آن را بدون استفاده نگه میداشتند تا خوب خشک شود. زه کمان را نیز از ریسمان و یا از رگ حیوانات با ابریشم تابیده شده تهیه می کردند.

کمان ایرانی

کمان ایرانی

مشخصات کمان های ایرانی

کمان های ایرانی از کمان های هندی کوتاه تر و از کمان های سایر مناطق آسیایی بلندتر ساخته می شد. مرکز آن را کمی پهن می ساختند که باعث می شد شکل کمان به صورت دو منحنی در آمده و در نوک ها آن برگشتگی همانند شاخ گاو ایجاد شود. این انحنا باعث می شد که تیر با قدرت بیشتری از کمان رها شود. به منظور جلوگیری از استهلاک و فرسوده شدن زه ، یک سر زه را به یک طرف کمان متصل می کردند و سر دیگر آن باز یا نیمه باز می گذاشتند ؛ زیرا اگر هر دو طرف بسته و آماده نگهداری می شد ، خیلی زود نیروی استقامت و کشش خود را از دست می داد. به منظور آن که قسمت هایی که زه به آن بسته می شد دوام و عمر بیشتری داشته باشد ، تکه استخوان و یا شاخی را به دو طرف کمان اضافه می کردند.
همچنین برای این که کمان از تاثیرات جوی و حرارتی و رطوبتی و ... محفوظ بماند آن را با پوست ساغری و یا پوست نازک درخشانی می پوشاندند و سپس پوست را رنگ آمیزی کرده و روغن می زدند. این عمل ، علاوه بر محافظت ، بر زیبایی کمان نیز می افزود. همچنین آن ها را بسته به جنس و نوعشان ، رنگ آمیزی و طلاکاری می کردند.

تیر یا پیکان :

تیر های ایرانی به مراتب سبک تر از تیر های اروپایی ساخته می شدند و غالبا نوک آن در اشکال مختلف چهار پر یا سه پر ، دراز یا کوتاه ، پهن و سه گوش و ... ساخته می شد.

تیر های متداول در ایران پره دار بودند و از دو قسمت چوبی و فلزی تشکیل  می شدند. محل اتصال نوک تیر با چوب را با نخ یا رگ حیوانات ، محکم می پیچیدند تا قسمت آهنی تیر از چوب آن جدا نشود. و اما مهمترین قسمت در ساختمان تیر ها ، مرکز ثقل آن ها در انتهایشان می باشد. برای این که تیر در کمان سوار شود ، انتهایش را شکافی به شکل گرد و بیضی می بریدند که زه داخل آن رود. برای آن که حرکت تیر ها در فضا مسیر خود راخوب و مورب طی کند ، پر ه ها را در انتهای چوب به صورت مورب قرار می دادند. انتهای تیر ها را با رنگ و آب طلا تزئین کرده و برای این که از رطوبت و تغییرات جوی در امان بمانند آن ها را در ترکش نگه داری می کردند.

برای سوار کردن تیر در کمان ، باید تیر انداز محکم می ایستاد ، با دست چپ انتهای فوقانی کمان را گرفته و با فشار کمان را به طرف زمین خم کرده و با دست راست انتهای آزاد زه را گرفته و به کمان گره می زد. برای رها شدن تیر از انگشت شست و سبابه به منظور راست نگه داشتن تیر استقفاده می کردند. 

تیر انداز حلقه ای از جنس یشم یا عقیق یا شاخ و عاج و یا فولاد یا آهن به انگشت شست خود می انداخت تا آسیب نبیند. به این حلقه « راسقین » می گفتند و آن را در جعبه کوچکی که به کمرشان وصل می شد نگاه می داشتند.

تیر کمان های شکاری با تیرکمان های جنگی تفاوت داشتند ؛ تیر های مخصوص شکار، مدور و کند و سنگین بود و برای زخم زدن و گیج کردن حیوانات به کار می رفت. همچنین کمان های شکاری منحنی تر و ساده تر از کمان های جنگی و از یک تکه چوب ساخته می شد.

حلقه ای از جنس یشم که بر روی  آن طلا ، زمرد و یاقوت کار شده است ، ترکیه ، مربوط به قرن 16-17 میلادی ، محل نگهداری : موزه متروپولیتن

حلقه ای از جنس یشم که بر روی  آن طلا ، زمرد و یاقوت کار شده است ، ترکیه ، مربوط به قرن 16-17 میلادی ، محل نگهداری : موزه متروپولیتن


تحقیق و گردآوری :

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com


منابع

  • زین ابزار ، کمان و تیر ( ورقی از تاریخ سلاح در ایران ) / ابراهیم پورداوود /مجله بررسی های تاریخی / سال 1346 / شماره 7
  • تاریخچه اسلحه سرد در ایران / رومانوسکی دوبنچا / مجله بررسی های تاریخی / سال 1346 / شماره 12

 

نظر کاربران

avatar
۲ لایک
عالی ❤️
avatar
۴ لایک
مگه بیکاری که این نظرو خوندی
avatar
۵ لایک
عالی
avatarنظر خود را ارسال کنید

لوگو ایران آنتیک کوتاه درباره ما
ایران آنتیک ، حامی فرهنگ و هنر
فروشگاه اینترنتی ایران آنتیک و مرجع خرید سکه ، اسکناس ، مدال ، صنایع دستی ، کتاب و غیره ... می باشد. تلاش ما در ایران آنتیک عرضه مستقیم و بدون واسطه کالای کلکسیونی دارای اصالت ایرانی و خارجی از مجموعه داران کشور و معرفی و فروش آنها در این وبسایت است. و همچنین تهیه تخصصی گلچینی از بهترین لوازم آنتیک و اشیاء قدیمی (برندهای قدیمی کارخانه ای) بر مبنای تعریف درست آنتیک و همچنین صنایع دستی نفیس هنرمندان ایرانی است. گلچینی که باعث برانگیختگی حس نوستالژی در بین علاقمندان خواهد شد. یکی از بخش های مهمی که در ایران آنتیک بطور جدی و مرجع گونه به آن پرداخته می شود، بخش کلکسیونی یا مجموعه داری می باشد. بخش هایی نظیر سکه ایرانی ، مدال یادبود ، اسکناس ایرانی ، تمبر قدیمی و غیره که بسیار جامع و متنوع اند. در ایران آنتیک جهت شناساندن فرهنگ و هنر به علاقمندان صنایع دستی ، تلاش شده با جذب افراد کارشناس اقدام به تولید مقالات اختصاصی و ارزنده نماییم تا دست ساخته های اصیل ایرانی مانند قلم زنی ، فیروزه کوبی ، میناکاری ، خاتم کاری ، رودوزی ها و بسیاری دیگر را به علاقمندان بشناسانیم. ایران آنتیک بهترین مکان برای شناخت و خرید آنلاین صنایع دستی نقره ، اشیاء قیمتی و کلکسیونی ، سکه قدیمی ، اسکناس قدیمی ، کتاب تاریخی و تخصصی ، زیورآلات و... می باشد.