دارایی بافی ( ایکات )
درباره دارایی بافی ( ایکات )
ایکات ( Ikat ) از کلمه مالایی منجیکات ( Mengikat ) اقتباس شده که به معنای گره زدن و متصل کردن می باشد و در زبان فارسی به آن دارایی گفته می شود. از این جهت آن را دارایی می خوانند که ثروتمندان توان خرید آن را داشتند و همچنین در قدیم جزئی از جهیزیه عروس و از وسایل ارزشمند و سرمایه اش بوده است.
این پارچه معمولا با نقش شعله پیکان مشخص می شود که نشانه اعتقاد انسان ها به منبع اصلی نور است و آن را منشا همه زیبایی ها می دانستند.
در توضیحی کلی می توان گفت که روشی قدیمی در منقوش کردن پارچه است به این ترتیب که نخ های پارچه را قبل از بافت رنگ کرده و به تدریج و به موازات بافت ، نقش نمایان می شود.
خاستگاه این شیوه به طور قطع مشخص نیست. برخی از محققان بر این باورند که این شیوه از بافت را اقوام گوناگونی قبل ها قبل از توسعه بازرگانی اروپا در قرن 15 و 16 ابداع کرده و به موازات هم رشد دادند. تنوع ، پیچیدگی و ظرافت نقوش و روش های یافت شده در جزایر مالی ، سومبا ، سوماترا ، برنئو همگی دلالت بر این امر دارد که زادگاه این بافت در منطقه اندونزی بوده است ( در گذشته هند هلند هم نامیده می شد. )
قدیمی ترین ایکات موجود ، مربوط به کشور مصر است و تاریخ آن به 1100 م باز می گردد. نقوش دیواری " آجنته " در شمال غرب هندوستان زنانی که جامه هایی ایکات پوشیدند را نشان می دهد.
ایکات ، مربوط به مصر - اواسط قرن یازدهم
پارچه های ایکات ، منسوب به یمن - دارای بافتی ساده - نقاشی شده با جوهر و طلا - مربوط به اواخر قرن 9 و اوایل قرن 10 میلادی
مراکز تهیه ایکات جهان در قرن 16 میلادی ، شرق جاوا ، مادورا ، سامباوا و بالی بود. ایکات بافی از مکزیک تا پرو ، از ماداگاسکار تا اسپانیا ، از هندوستان تا آفریقای غربی مشاهده شده است. این هنر در ژاپن نیز رواج داشته است.
این پارچه در رداهای باشکوه رهبران قبایل و در فضاهای مختلف به عنوان دیوارکوب به کار می رفت ؛ همچنین برای آراستن اسب های پیشکشی از آن استفاده می شد. در ماداگاسکار نیز از این پارچه فاخر در مراسم خاکسپاری استفاده می کردند. بزرگترین هدیه ای بود که توسط تجار و اروپاییان به غرب برده شد. الگو های آن در جامه هایی که در نقاشی های غار وجود دارند آمده که مربوط به قرن 7 - 5 میلادی است.
این هنر در ایران سابقه طولانی دارد و از دیرباز در مناطق مختلفی انجام می گرفته است. با استناد بر مدارک موجود ، بافت این پارچه از دوران ساسانیان در کشورمان مرسوم گشته است. امروزه در شهر یزد تعداد معدودی به این کار مشغولند.
در هند گورکانی بافت بسیاری از پارچه ها متاثر از بافته های ایران بود.
ایکات ایرانی - در اندازه 70*43 - حدودا 1900 میلادی
رنگرزی
در گذشته برای رنگ کردن نخ ها از رنگ های طبیعی استفاده می شد مثلا از نیل برای رنگ آبی ، از روناس و قرمز دانه برای رنگ قرمز ، از پوست درخت و گل برای رنگ زرد ، از مواد معدنی و خاکی گوناگون باری رنگ سیاه استفاده می شد. امروزه از این رنگ ها به ندرت استفاده می شود و رنگ های شیمیایی جای این رنگ های طبیعی را گرفته است.
نوع نخ مصرفی
تا چند سال پیش از ابریشم طبیعی برای تار و پود این پارچه استفاده می شد اما در حال حاضر از نخ ویسکوز برای تار و از ابریشم مصنوعی یا ویسکوز رایون فیلامنت برای پود آن استفاده می شود.
این دست بافته زیبا معمولا به عرض 90 سانتی متر و طول تقریبا 30 متر بافته می شود که بنا به نوع مصرف بریده شده و مورد استفاده قرار می گیرد.
بافت ایکات بر سه نوع است :
- ایکات تار
- ایکات پود
- ایکات دوگانه تارو پود
در ایکات تار، نخ های تار ؛ در ایکات پود ، نخ های پود ؛ و در ایکات تارو پود ، هر دو نخ های تار وپود قبل از چله کشی ، رنگرزی می شوند.
لازمه هر سه روش آن است که نخ ها روی نوعی چهارچوب کشیده شده تا بتوانند آن ها را به صورت نقشی جمع کرد و به هم بست ؛ در هر سه روش ، وقت گیرترین کار ، بستن و رنگ کردن و گشودن نخ ها می باشد. مقدار بستن از اندازه ظرافت نقش تبعیت می کند. در ایکات های معمولی 15 - 10 تار در یک دسته قرار دارد اما در بهترین بافت ، برای یک دسته 3 تار قرار داده می شود.
در ایکات تاری ، نخ های تار در محل های مناسبی مطابق نقشه مورد نظر با نخ غیر قابل نفوذی محکم گره زده می شود و سپس در حمام رنگ قرار می گیرد تا قسمت های بسته شده در زمان رنگرزی بدون رنگ باقی بماند. ( این تکنیک در آسیای جنوب شرقی رایج اما در شرق آفریقا ناشناخته بود. ایکات تاری اولین بافت ایکات می باشد.
در ایکات پودی ، نخ های پود روی قاب مستطیل شکلی پیچیده می شوند تا نخ هایی که باید نقش خاص ایجاد کنند ، در این قالب دسته بندی شده و سپس با نخ غیر قابل نفوذی گره زده شود.
در ایکات دوگانه ، رنگرزی تار و پود با روش گره زنی انجام شده که شیوه کار آن بسیار پیچیده است. ابتدا نخ های تار رنگ شده و روی دستگاه قرار می گیرند ، سپس نخ های پود روی ماسوره ها پیچیده می شوند و پارچه با طرحی ساده بافته می شود.
پر واضح است که ایکات تار و پود بسیار پرکارتر و گرانبها تر می باشد.
موارد مصرف
از این پارچه برای رومیزی ، رولحافی ، رو تختی ، روسری ، بقچه و ... استفاده می کنند.
کارگاه دارایی بافی
تحقیق و گردآوری:
گروه کارشناسی ایران آنتیک
www.iranantiq.com
منابع
- دایره المعارف هنرهای صنایع دستی و حرف مربوط به آن / سید ابوالقاسم سید صدر / انتشارات سیمای دانش / چاپ دوم / سال 1388
- آشنایی با هنر های سنتی 3 / دکتر حسین یاوری ، آنیتا منصوری ، شریفه سلطانی / انتشارات سیمای دانش / چاپ اول / سال 1390
- تجلی نور در هنرهای سنتی ایران / دکتر حسین یاوری / پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی ، انتشارات سوره مهر / چاپ اول / سال 1384
- شناخت صنایع دستی ایران / حسین یاوری / انتشارات مهکامه / چاپ پنجم / سال 1392
- بررسی عوامل تاثیر گذار در طراحی ایکات هند / مائده السادات موسویان حجازی ، عباس نامجو / مطالعات شبه قاره / پاییز 94 / شماره 24
ارسال نظر