سبد خرید شما خالی است
ملیله دوزی
ملیله دوزی
اشتراک گذاری 4.3 4 نظر
یکی از رودوزی های بسیار زیبا و سنتی ایران «ملیله دوزی» نام دارد. این دوخت زیبا به وسیله تارهای نازک و تو خالی از جنس طلا یا نقره و گاهی برنج که به آن « نخ ملیله » می گویند گفته می شود. در فرهنگ لغت دهخدا ملیه اینگونه تعریف شده است «ملیله: رشته های تاب داده و پیچیده از زر و سیم. (ناظم الاطباء). تار نقره ای یا طلایی که میانش مثل لوله خالی باشد که با آن روی پارچه ملیله دوزی می کنند. اگر تار نقره ای یا طلایی باریک باشد که در سوراخ سوزن برود گلابتون است و اگر پهن باشد نقده است و اگر میان خالی ملیله است. (فرهنگ نظام) ».
تاریخچه
این رودوزی تاریخی کهن دارد. می توان گفت که این رودوزی در زمان ساسانیان رواج داشته و از آن برای تزیین لباس های رسمی لشگری و کشوری استفاده می کردند.
پوشش ضریح مطهر حضرت ثامن الائمه که در سال ۱۲۸۵ هجری در شهر کاشان ملیله دوزی شده ، از نمونه های بسیار زیبای ملیله دوزی می باشد که بر روی مخمل دست بافت انجام شده و در حال حاضر در موزه آستان قدس رضوی از آن نگهداری می شود.
این رو دوزی زیبا همچنان رونق دارد و در اکثر نقاط کشور دوخته می شود.
نقوش
از نقوشی که در این دوخت به کار می رود می توان به نقوش گل وبوته ، بته جقه ای ، گل و مرغ و حیوانی اشاره کرد.
موارد مصرف
از این رودوزی بیشتر برای تزیین بقچه ، جانماز ، سجاده ، تابلو و کوسن و ... به کار می رود.
مراکز تولید
این دوخت معمولا در تهران ، اصفهان و یزد رایج می باشد.
ملیله دوزی
انواع دوخت
- دوردوزی یا تحریر دوزی یا دوخت محرر
به هنوان مثال نحوه ی دوختن دور برگ ها و گل ها به این صورت است که نخ کوک یک لا که انتهای آن گره خورده است از انتهای برگ از زیر به رو کشیده و بعد یک قطعه ملیله ساده به اندازه تمام محیط برگ را با سوزن گرفته ، در همان نقطه ای که با سوزن بالا آمده فرو برده و با دست راست حلقه ملیله را در جای خود خوابانیده و سه طرف آن را کوک می زنند. سپس دور تا دور برگ را چند بار کوک می زنند تا برگ در جای خود روی طرح دوخته شود.
- تودوزی
به دوختن ملیله های کوچک براق به صورت حلقه های کوچک ، داخل برگ ها یا گل ها ی حاشیه که دوردوزی شده اند «تودوزی» می گویند و به این صورت دوخته می شود که وقتی سوزن از داخل برگ به بالا کشیده شد یک قطعه کوچک ملیله براق در آن کرده و در همان نقطه که بیرون کشیده فرو کرده و ملیله را به صورت یک حلقه کوچک داخل برگ می دوزند. این کار برای تمام سطح برگ ادامه پیدا می کند تا پر شود.
- تگرگ دوزی
به دوختن حلقه های کوچک و تو پر ملیله براق بر روی پارچه به طور جدا از هم و در اطراف کنگره ها «تگرگ دوزی» می گویند. نحوه دوخت بدین صورت است که سوزن از نقطه ای که باید تگرگ شود بالا کشیده شده و یک قطعه کوچک ملیله براق داخل آن کرده و سپس در همان نقطه فرو می کنند و به این ترتیب یک حلقه توپربه شکل تگرگ ایجاد می شود.
- کنگره دوزی
دوختن ملیله ساده به صورت زیگراگ در اطراف تگرگ ها را «کنگره» می گویند.
- زرک دوزی
دوخت دور برگ ها و گل ها توسط ملیله براق را «زرک دوزی» می گویند. نحوه دوخت بدین صورت است که سوزن از یک نقطه کنار برگ بیرون آمده و یک قطعه ملیله براق درون آن قرار می گیرد و به صورت اریب کنار برگ دوخته می شود.
- برجسته دوزی
این دوخت برای گلبرگ ها به کار می رود و به این صورت است که روی برگ گل ها پیله دزی کرده یا پنبه می گذارند و با نخ کوک بر روی طرح می دوزند که ثابت شود . بعد روی آن را قطعات ملیله و پولک می دوزند و گاهی از سرمه نیز استفاده می کنند.
- ملیله دوزی روی ترمه
برای دوخت ملیله بر روی ترمه جهت نمای بیشتر در تمام قسمت های طرح از ملیله تراش دار که به نام الماس نیز معروف است استفاده می گردد. بخیه های متنوعی برای این کار مورد استفاده قرار می گیرد که عبارتند از :
- دوخت ساتن موازی جهت سطح گلبرگ ها
- دوخت ساتن جناغی ، جهت پرنمودن سطح قسمت هایی از نقش که به صورت قرینه طرحی از برگ به خود بگیرند.
- زنار دوزی که به صورت بخیه های مورب کنار هم بر روی خط ضخیمی جهت کادر بندی خطوط می باشد که ابتدا در زیر خط ملیله دوخته می شود.
زنار دوزی
«زنار دوزی» شیوه ای خاص در دوخت ملیله و سرمه است و از انواع رودوزی های سنتی ایران به شمار می رود. این شیوه عبارت است از بخیه های کوتاه و مورب کنار هم در دوخت های حاشیه ای که به صورت خطوط اُریب نمایان می شود ؛ به همین دلیل به این نوع دوخت ، «اریب دوزی» نیز می گویند.
به کمربندی که مسیحیان و زرتشتیان در جهت تشخیص از مسلمانان به کمر خود می بستند و همچنین به رشته ای که مسیحیان با آن صلیب را به گردن خود می آویزند «زنار» می گویند.
مواد اولیه
ملیله (یا سرمه)، پارچه ، نخ محکم
نقوش
از طرح های مورد استفاده در زناردوزی می توان به بته جقه ، گل و بوته ، پرندگان و … اشاره کرد.
شیوه دوخت
برای این دوخت دست راست روی دست چپ زیر کار قرار می گیرد و سوزن که از آن یک نخ کوک یک لای پنبه ای رد شده و انتهای آن گره خورده از زیر کار به روی در نقطه ای که قرار است زناردوزی شود هدایت می شود و سپس یک قطعه ملیله ساده که به اندازه مورد نظر قبلا بریده شده درون سوزن می کنیم و سوزن را زیر کار فرو برده و از زیر می کشیم که ملیله در یک خط اریب ثابت شود. این حرکت را در روی نخ زیر کش موازی با ملیله دوخته شده اول ادامه می دهیم تا شکل مطلوب به دست آید.
این دوخت معمولا با دوخت های دیگری مثل پردوزی و برجسته دوزی نیزهمراه می باشد.
تحقیق و گردآوری:
گروه کارشناسی ایران آنتیک
www.iranantiq.com
منابع
- دايره المعارف هنر های صنايع دستی و حرف مربوط به آن / سيد ابوالقاسم سيد صدر / انتشارات سيمای دانش / چاپ دوم / سال 1388
- آشنايی با هنر های سنتی 3 / دکتر حسين ياوری ، آنيتا منصوری ، شريفه سلطانی / انتشارات سيمای دانش / چاپ اول / سال 1390
