موزه ملی ایران

موزه ملی ایران ، به عنوان بزرگ ترین ، مهم ترین و قدیمی ترین موزه کشور ، بیشترین یافته های باستان شناسی حاصل از کاوش های علمی از دوران پارینه سنگی تا اسلامی را در قالب دو موزه «ایران باستان» و «دوران اسلامی» به نمایش در آورده است.

تاریخچه

این موزه در سال 1316 خورشیدی در اولین بنای موزه ای کشور گشایش یافت. این بنا را آندره گدار، معمار فرانسوی ، با الهام از طاق کسرا طراحی کرد و دو معمار ایرانی ، عباس علی معمار و استاد مراد تبریزی اجرای آن را به عهده گرفتند. «موزه ایران باستان» شامل دو موزه «پیش از تاریخ ایران» با آثاری از دوران پارینه سنگی قدیم تا اواخر هزاره چهارم پ‌.م (یعنی از کهن ترین دوران تا پیش از ابداع نگارش) و در «موزه دوران تاریخی» آثاری از اواخر هزاره چهارم پ.‌م (یعنی آغاز به کارگیری نگارش) تا پایان دوران ساسانی به نمایش گذارده شده است.

موزه ملی ایران از دو بخش «ایران باستان» و «دوران اسلامی» تشکیل شده است.

موزه ایران باستان

در موزه ایران باستان اشیای تاریخی به ترتیب قدمتشان قرار گرفته اند. در واقع مسیری که برای بازدید در نظر گرفته شده است ، از قدیمی ترین دوران به جدیدترین دوران می رسد. قدیمی ترین اشیا ، مربوط به دوران های مختلف پارینه سنگی می باشد. اشیای سنگی این بخش ، بین 800 هزار تا یک میلیون سال قدمت دارند که نشانگر حضور انسان های اولیه در فلات ایران هستند. هر چه جلوتر بروید از قدمت اشیا کمتر می شود. به عنوان مثال ابزارهای سنگی مربوط به 10 هزار سال قبل هم در این بخش قرار دارند.

مربوط به دوران پارینه سنگی

آثار اقوام آریایی در فلات پهناور ایران به ویژه هنر برنز لرستان ، نقوش نمادین مهرها ، تدفین به صورت جنینی در تابوت های سفالی قیر اندود شده و کشف شده از تپه حسنلوی آذربایجان ، قانون حمورابی ، کتیبه ها و حجاری های دوران باشکوه هخامنشی به ویژه آثار اکتشافی از تخت جمشید ، آثار یونانی ، آثار دوران اشکانی ، آثار ساسانیان و … مجموعه ای بسیار غنی از تاریخ و تمدن کشور را دور هم فراهم کرده اند. در میان این آثار، آثار بسیار ارزشمند دیگری مانند مرد نمکی (یکی از مردان نمکی کشف شده از معدن نمک چهرآباد زنجان) هم دیده می شود.

مرد نمکی ، مربوط به دوره اشکانیان

آثاری که در موزه ایران باستان در معرض نمایش قرار گرفته اند ، تنها گوشه ای از آثار و اشیایی هستند که در خزاین این موزه نگه داری می شوند. بسیاری از اشیای ارزشمند اکتشافی کشور، به دلیل کوچک بودن فضای موزه (زیرا این موزه در آن زمان و بر اساس حجم آثار اکتشافی زمان خودش ساخته شده است) در خزاین آن نگه داری می شوند.

موزه ایران باستان در مقایسه با موزه های مطرح دنیا ، یکی از معدود موزه هایی است که اکثریت غریب به اتفاق آثار آن به طریق علمی و به همراه مشخصات تاریخی ، محل کشف آن ها، گروه متخصص و باستان شناس و با آگاهی از لایه های مختلف تمدنی به دست آمده اند. در نتیجه آثار این موزه دارای هویت اند و هر کدام شناسنامه دارند.

كهن ترین دست ساخته های انسان در ایران از مکان های باستانی کَشَف رود در خراسان ، گنج پَر و غار دربَند در گیلان ، شیوه تو در مهاباد و لادیز در سیستان و بلوچستان به دست آمده و شامل ابزارهای سنگی دوره پارینه سنگی قدیم است كه بیش از یک میلیون تا دویست هزار سال قدمت دارد. انسان های اولیه از این ابزارها برای شكستن استخوان ، بریدن پوست و گوشت ، تراش چوب و ساخت ابزارهای دیگر استفاده می کردند. این آثار در تالار شماره 1 به نمایش درآمده است. دوره پارینه سنگی میانی پیش از دویست هزار سال قبل آغاز شد و تا حدود چهل هزار سال پیش به طول انجامید. انسان نئاندرتال و احتمالا انسان مدرن اولیه در همین دوره در ایران می زیستند. آثار این دوره ، شامل ابزارهای ساخته شده از سنگ چخماق و بقایای سنگواره جانوران یافت شده در غارها و پناهگاه هایی مانند غارهای کُنجی و قَمَری ، نیاسر و قلعه بَزی در تالار شماره 2 به نمایش درآمده است. از ابزارهای مهم این دوره انواع خراشنده و ابزار نوک تیز است که برای قصابی لاشه شکار، آماده سازی پوست و کارهایی از این دست استفاده می شده است.

دوره پارینه سنگی جدید كه حدود 40 هزار سال پیش آغاز شد و حدود 20 هزار سال پیش به پایان رسید ، با ورود انسان هوشمند امروزین و فرهنگ وی به ایران همزمان است. در این دوره ساخت ابزارهای سنگی از تیغه و ریزتیغه رواج یافت و در کنار آنها استفاده از ابزارهای استخوانی و تزئینات شخصی مانند آویز صدفی، دندان حیوانات و همچنین گل اُخرا به عنوان ماده رنگی نیز متداول شد. از سکونت گاه های مهم این دوره غار یافته در لرستان و غارهای ملاورد و خر در کرمانشاه است كه نمونه هایی از اشیای آن در تالار شماره 3 به نمایش درآمده است.

مشخصه های دوره بعد یا فراپارینه سنگی ، ابداع ابزارهای تركیبی ، استفاده از سنگ ساب و ذخیره سازی مواد خوراكی است. این دوره از حدود 20 هزار سال پیش آغاز می شود و در حدود 12 هزار سال پیش با اتمام عصر یخبندان به پایان می رسد. نمونه های آثار این دوره از مکان هایی مانند غار علی تپه در مازندران و پناهگاه پاسنگر در لرستان در تالار شماره 3 به نمایش گذاشته شده است.

از دیگر آثار دوران پارینه سنگی بقایای سنگواره حیوانات گوناگون ، از مکان های باستانی واقع در زاگرس و البرز است. کهن ترین مجموعه آن ها شامل بخش هایی از سنگواره گونه منقرض شده ای از خرس موسوم به خرس غار و همچنین دندان گوزن بهدست آمده از غار دربند در گیلان، با بیش از 200 هزار سال قدمت ، و مجموعه ای از بقایای سنگواره کفتار، خرس و گور از غار وزمه با قدمت بین 70 تا 10 هزار سال است. یک تکه استخوان با اثر برش به جایمانده از ابزارسنگی و استخوان آهو و اسب سانان از دیگر نمونه های جالب توجه است که در غار قلعه بزی اصفهان کشف شده و بیش از 40 هزار سال قدمت دارد.

ظروف سنگی ، آثار سفالین ، مُهرها ، اشیای گلی ، پیکرک ها و اشیای مربوط به ریسندگی مانند سردوک ها از آثار به جای مانده از دوران روستا نشینی می باشد.

از عصر مفرغ ظروف ، جنگ افزار ، زین و یراق اسب ، پیکره های انسانی و جانوری ، آثار تزئینی و آیینی مانند سر سنجاق ، بازوبند ، گردنبند و سر عَلَم می باشد. حد فاصل دوره مفرغ و امپراطوری هخامنشی در تاریخ ایران با نام «عصر آهن» شناخته می شود. از ویژگی های این دوران الگو های تکرار شونده در آیین تدفین است که به نظر می رسد متاثر از اعتقاد به زندگی پس از مرگ بوده که به قرار گیری اشیای فراوان درون گورها می انجامد.

مربوط به عصر مفرغ

از آثار به نمایش درآمده در موزه ایران ، پارتیان که سوارکارانی سلحشور و تیراندازانی ماهر از شمال شرق ایران بودند، حکومتی تشکیل دادند که به نام بنیانگذار آن ، اشک اول ، اشکانی نامیده شد. اشکانیان حدود 500 سال بر ایران حکومت کردند. کشف آثاری از این دوره در شهرهایی مانند نسا در ترکمنستان ، هکاتوم پلیس یا شهر صد دروازه ، دورا اروپوس در ساحل فرات، هاترا ، پالمیر (شهری تجاری در سوریه) و الیمایی در ساحل خلیج فارس نشان دهنده اهمیت و گستردگی این امپراتوری در دوره های گوناگون است. نقش برجسته های سنگی ، انواع سفال های کتیبه دار به خط آرامی و پهلوی اشکانی ، پیکرک ، ظرف ، مجسمه و انواع تکوک (ریتون) های سفالین ، مفرغی ، شیشه ای ، سیمین و زرین در اندازه های کاربردی ، طبیعی و کوچک ، از آثار منسوب به اشکانی ها است. مجسمه بزرگ زاده اشکانی حکایت از دانش اشکانیان در فلزکاری به ویژه ریخته گری پیکره های بزرگ دارد.

مجسمه بزرگ زاده اشکانی ، موزه ایران باستان

موزه دوران اسلامی

موزه دوران اسلامی براساس نقشه ای الهام گرفته از کاخ ساسانی بیشابور ، به صورت چلیپایی هشت ضلعی ، با مساحتی حدود 4000 متر مربع و در سه طبقه ساخته شد. این بنا به منظور تاسیس موزه دوران اسلامی تجهیز و در سال 1375 افتتاح شد. در اول تیرماه 1385 با هدف اصلاح و تکمیل تاسیسات ، گسترش برخی فضاها و بازنگری در چگونگی نمایش آثار، این موزه برای بازسازی تعطیل شد و بار دیگر در سال 1394 با تغییراتی در فضاهای داخلی و چیدمان بازگشایی شد.
طبقه همکف این بنا به سالن اجتماعات و سالن نمایشگاه های موقت اختصاص دارد. آثار موزه دوران اسلامی در دو طبقه اول و دوم، بر اساس زمان بندی تاریخی چیدمان شده است، بازدید از طبقه دوم شروع می شود و در طبقه اول به پایان می رسد.

موزه کنونی دو طبقه است : طبقه دوم شامل تالارهای صدر اسلام ، سلجوقی و ایلخانی و طبقه اول تالارهای قرآن ، تیموری ، صفویه ، افشار ، زند و قاجار می باشد.

عمده اشیای موجود در این موزه برگزیده ای از آثار حاصل از کاوش های علمی یا مجموعه های معتبری چون آستان شیخ صفی الدین اردبیلی است.

طبقه دوم

از آثاری که در این طبقه بسیار جلب توجه می کند قطعه پارچه ابریشم «دورو» است که کهن ترین پارچه این تالار می باشد و از کاوش های ری به دست آمده و روی آن نقوش تزیینی ساسانی در کنار کتیبه هایی به خط کوفی دیده می شود.

کهن ترین نسخه خطی تاریخ دار این تالار نیز کتاب دستور اللغه متعلق به سال 557 ه.ق می باشد.

یکی از نفیس ترین نسخ خطی این مجموعه کتاب مسالک و ممالک اثر ابواسحق ابراهیم بن محمد فارسی اصطخری معروف به «کرخی» در زمینه علم جغرافیا می باشد. این اثر، که ابوالمحاسن محمد بن نخجوانی معروف به «ابن ساوجی» در سال 726 ه.ق آن را کتابت کرده است، در تاریخ 2/10/1387 در فهرست حافظه جهانی به ثبت رسید.

طبقه اول

در این تالار ، قطعه پارچه ای به نمایش درآمده که با آیات قرآنی به خط کوفی ، نسخ ، ثلث و غبار با قلم لاجورد، شنگرف، طلا و زعفران کتابت شده است. این شاهکار را خطاط معروف یوسف الغباری به دستور شاه طهماسب و به منظور نذر ابوالفتح میرزا شاه اسماعیل صفوی به قصد تقدیم به آستانه جد بزرگوار وی شیخ صفی الدین اردبیلی خلق کرده است.

نمونه ای دیگر از خوشنویسی روی پارچه ، پیراهن معروف به فتح یا آیه الکرسی است که نزد عموم به پیراهن «نادعلی» نیز معروف است. این جامه کاملا جنبه تعویذ (بلاگردان) داشته و از آن در دوره صفوی و پس از آن هنگام گرفتاری و بیماری یا وقت کارزار در زیر زره به قصد حفاظت در برابر بلایا و خطرات استفاده می شده است.

شاه عباس به دلیل علاقه به ظروف چینی ، مجموعه ای نفیس گرد آورد و وقف بقعه جدش شیخ صفی الدین اردبیلی کرد که امروزه در این موزه از آنها نگهداری می شود. اکثر این ظروف ممهور به مهر وقف شاه عباس می باشد.
در فرهنگ اسلامی ، قرآن کریم ، پایه و محور همه فعالیت های مؤمنین محسوب می شود، به همین دلیل فضای زیر گنبد مرکزی در طبقه اول موزه ، با محوریت تالار قرآن چیدمان شده است. برخی از این قرآن ها که متعلق به سده های نخست اسلام هستند بر روی پوست آهو نوشته شده اند. یک نمونه جالب از آن ها رقم الحاقی «علی بن ابی طالب» دارد. قرآن های این تالار به خطوط مختلفی چون انواع کوفی، نسخ، ریحان، محقق، ثلث و غبار می باشند. در مرکز این تالار یک صفحه از قرآن بزرگ و نفیس به قلم «بایسنقر میرزا» به نمایش گذاشته شده که نادرشاه آن را از هرات به قوچان منتقل کرد و در جنگ هایش با هدف حفظ لشکریان در جلو لشکر حمل می شد. برخی از اوراق این قرآن در غایله نادر در اثر آتش سوزی سوخت و برخی اوراق آن در موزه های دیگر نگهداری می شود.

جغرافیای موزه

موزه ملی ایران در مرکز تهران در خیابان سی تیر واقع است. ساخت این موزه در 21 اردیبهشت سال 1313 خورشیدی به دستور رضا شاه توسط آندره گُدار معمار فرانسوی شروع شد و در سال 1316 به اتمام رسید و  برای بازدید عموم افتتاح شد.

مشخصات موزه

آدرس : خیابان امام خمینی ، ابتدای خیابان سی تیر ، خیابان پروفسور رولن ، شماره یک

تلفن : 6-66702061-021

ساعات دسترسی : همه روزه به استثنای برخی از ایام سوگواری

• نیمه اول سال از ساعت 9 الی 19
• نیمه دوم سال از ساعت 9 تا 17

هزینه : موزه ایران باستان : 50000 ریال و موزه هنر اسلامی : 30000 ریال

نمابر : 66746164-021

کد پستی : 1136917111

صندوق پستی : 4364-116945

تحقیق و گردآوری :

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com