کشف آرامگاه دو بانوی عیلامی که خبر از شهری باستانی به نام «هیدلو» دارد

جزئیاتی از کشف آرامگاه دو بانوی عیلامی در جوبجی رامهرمز که برگی از تاریخ عیلامی ها را به تصویر می کشد.

خانم آرمان شیشه گر ، که در آن زمان سرپرست هیات کاوش محوطه باستانی جوبجی بوده در این باره توضیحاتی داده که بسیار درخور توجه است. (وی از جمله نخستین بانوانی است که فعالیت در عرصه باستان شناسی را آغاز کرد و این روزها ، روزگار بازنشستگی خود را سپری می کند. وی در دانشگاه تدریس می کند و همکاری هایی با سازمان ها در حوزه کاوش و باستان شناسی دارد.) در ادامه با توضیحات خانم شیشه گر همراه می شویم.

خانم آرمان شیشه گر ، باستان شناس

در اردیبهشت ماه سال 1386 آرامگاهی از دوره عیلام نو، به طور اتفاقی هنگام حفر کانال آب بین دو روستای جوبَجی و ده یور در 7 کیلومتری جنوب شرقی رامهرمز در استان خوزستان ، کشف و عمده آن تخریب شد. این آرامگاه ، سازه ای سنگی و مستطیل شکل دارد که با لاشه سنگ های لوحی به اندازه های گوناگون (بزرگترین سنگ موجود 56 در 11 سانتی متر) با ملات گل و گچ و شن ریز و درشت ، درون ساختار طبیعی محل درون سنگ های ریز و درشت رودخانه ای و بر فراز رودخانه اعلی ، حفر شده است. طول آرامگاه بین 450 سانتی متر و پهنای آن بین 220 تا 230 سانتی متر است و دیواره های آن پس از حدود 60 سانتی متر بلندا که شامل شش رج سنگ چین می شود به طور پلکانی خیز گرفته و تشکیل طاقی را داده که یا هلالی بوده و یا با تخته سنگ های بزرگ و مسطح پوشیده شده بود.

در این آرامگاه دو تابوت مفرغی با رأس هلالی قرار داشت. بر پایه مطالعات انسان شناسی ، بقایای استخوان های انسانی درون تابوت ها به دو فرد مؤنث متعلق است. این دو فرد یکی کمتر از هفده سال داشته که در تابوت شرقی آرمیده و دیگری بین سی تا سی و پنج سال داشته و در تابوت غربی مدفون بوده است و به احتمال زیاد از خاندان شاهی عیلامی هستند زیرا که به همراه آنها دو حلقه زرین وجود داشت که بر پایه مطالعات زبان شناسی، نوشته ای به خط میخی و به زبان عیلامی و به سبک عیلام نو به نام «شوتور نَهونته پسر ایندَدَ» و دیگری ، نام ( لَ- اَر- نَ )، که احتمالاً نامی زنانه است، برخود دارند. همچنین بر نگین مرکزی عقیق پشت یک دستبند زرین ملیله کاری و مرصّـع دیگر نیز نام زنانه ، ( اَ- نی- نو- مَ )، حک شده است. دور مچ دست یکی از این دو بانوی عیلامی یک دستبند پهن متعلق به قرن هفتم قبل از میلاد بود که از 3 تکه مختلف ساخته شده و این قطعات توسط میخ های طلایی مانند پین به هم وصل شده اند. روی این دستبند نگین های درشت قرار دارد. در این مقبره انگشتر و حلقه های طلایی ساده ای پیدا شده که امروزه دوباره مد شده است و زوج های جوان هنگام عقد به یکدیگر هدیه می دهد. شبیه این انگشترها و حلقه ها، فقط چند نمونه تاکنون پیدا شده که در منطقه شوش بود.

دستبند پهن متعلق به قرن هفتم ق.م ، متعلق به بانوی عیلامی ، از 3 تکه مختلف ساخته شده که این قطعات توسط میخ های طلایی مانند پین به هم وصل شده اند.

از زیورآلات زرین مکشوفه در آرامگاه عیلامی

در گذشته عرف بر آن بود که همراه مردگان هدایا و اشیا مختلفی دفن می کردند. در برخی از جوامع از همان ابتدا این هدایا و اشیا را همراه با مرده دفن می کردند اما در دوران عیلام بر این عقیده بودند که مردگان بعد از مرگ دوباره باز می گردند از این رو بازماندگان علاوه بر هدایایی که همراه با مرده در قبر ، دفن می کردند تا مدت ها نیز برای مردگان خود پیشکش می بردند. این پیشکش ها از آب و روغن گرفته تا گوشت و هر آنچه که در زندگی عادی مورد استفاده قرار می گرفت را شامل می شد. به طور مثال امروزه ، خرما روی قبرها می گذاریم اما در دوره عیلام یک ظرف روغن یا آب بر روی قبر می گذاشتند. از دوره عیلامی در مناطق مختلفی مانند شوش ، رامهرمز و نقاط دیگر شاهد انواع سفال ها و هدایای تدفینی هستیم.

گورنهاده های هنری و ارزشمندی که در این آرامگاه قرار داشته شامل زیورهای زرین به شکل دسته خنجر ، حلقه ، بازوبند ، دستبند ، النگو ، گل سینه ، انواع پولک و دگمه ، مُهره و آویز و گوشواره ، موبند و گردنبند و حلقه انگشتری است. ظروف سیمین و مفرغی به ویژه ظروف آیینی با پیکرک زن - ایزد بانو با دم ماهی و آتشدان با پایه هایی به شکل گوساله و اسب و دسته ای به شکل تندیس یک زن از مفرغ ، انواع مهره های سنگی و ظروف سفالی و سنگی ، برخی آثار آهنی از جمله تیغه خنجر و چند اثر ساخته شده از قیر طبیعی و آثاری از عاج یا شاخ حیوان ویژه نوعی بازی شبیه تخته نرد هستند. تنها مُهر به دست آمده در این آرامگاه ، یک مُهر سوسکی شکل از جنس بدل چینی سفید با نقش کنده انسانی کاملا انتزاعی است.

از زیورهای مکشوفه در آرامگاه عیلامی

در میان این آثار ایزد بانو با دم ماهی از جمله ظروف خاصی بود که طی کاوش ها در رامهرمز پیدا شد. در ابتدا تصور بر آن بود که این شی روی دسته صندلی نصب و گفته می شد از دوره عیلام قدیم است ؛ اما با تکمیل اطلاعات کارشناسان دریافتند که این الهه روی یک ظرف قرار دارد و تاریخ گذاری آن را به دوران عیلام نو می رسد. به نظر می رسد که این ظروف برای مراسم آیینی مورد استفاده قرار می گرفت.

چند نمونه خاص از ظروف لعاب دار نیز یافت شده است. همچنین کوزه های کوچکی پیدا شد که در شاخه سفال های بسیار خاص قرار می گرفتند. در میان سفال های پیدا شده چند نمونه سفال دو قلو و سه قلو وجود دارد که نمونه های آن در حفاری ها کمتر دیده شده است. ظروف مفرغین یافت شده که دارای دسته و لوله بودند نیز در نوع خود خیلی خاص بودند.

از ظروف مفرغین کشف شده در آرامگاه عیلامی
 

این آرامگاه را می توان با آرامگاه ارجان در بهبهان و تابوت ها را با نمونه هایی که در شوش و زیویه و چوبتراش و نیز در اور و نمرود در میانرودان و در آناتولی ترکیه به دست آمده اند و تاریخی از سده 8 تا احتمالا سلوکی یا اشکانی - الیمایی را می توان برای آن ها فرض کرد ، مقایسه کرد.

به احتمال قوی این آرامگاه متعلق به دو بانوی عیلامی از خاندان شاهی به نام شوتور نهونته پسر ایندد می باشد. این شاه در دوره عیلام نو مرحله 3 در زمانی بین سالهای 585 تا 539 پ.م می زیسته و گستره حکومت او در بخشهای شرقی خوزستان از ایذه تا رامهرمز و حتی تا بهبهان و مناطقی از غرب استان کهگیلویه و بویراحمد امروزی می توانسته باشد. همانگونه که کاوش در ارجان این فرض را پیش آورده ، شهری به نام «هیدلو» که یکی از شهرهای عیلام نو بوده ممکن است با ارجان مطابقت داشته باشد همین فرض را هم می توان در مورد جوبجی مطرح کرد. ناگفته نماند که پژوهشگران متعددی درباره محل هیدلو بر پایه سالنامه های آشوری که آن را نواحی کوهستانی دور دست سرزمین عیلام معرفی کرده اند ، نظر داده اند. در این سالنامه ها ، این شهر همراه با شهرهای شوش و مَدَکتو به عنوان مراکز شهرنشینی اصلی در دوره عیلام نو یاد شده اند و وقایعی که در یورش های مکرر آشوربنی پَل به عیلام در نیمه های سده 7 پ.م، در این شهرها روی داده است ، در آنها شرح داده شده اند.
یورش هایی که به تدریج حکومت یکپارچه عیلام را متلاشی و تجزیه کرد و آبرومندی سیاسی عیلام را کاهش داد و کشمکش های خانگی را شدت داد. ظاهرا هیدَلو پس از پیروزی نخست آشوربنی پَل بر عیلام پناهگاه شاهزادگان عیلامی ، به فراسوی مرزهای غربی عیلام شد و پس از آن نیز در طول این دست اندازی ها، هیدَلو همواره محل فرار و نیز شورش شاهان منطقه از جمله شاهان مَدَکتو بوده است و آشوربنی پَل در هر لشکرکشی به سرکوب و جایگزینی شاهانی که در هیدَلو، مَدَکتو و شوش گمارده بود، پرداخته است.

برخی معتقدند ارجان همان هیدلو است و برخی دیگر بر این باورند که این شهر باید در نزدیکی تخت جمشید یا ایزدلو قرار داشته باشد. هیچ کس نیز دلایل قانع کننده ای برای این انتخاب ندارد زیرا تنها مدرکی که می توان به آن استناد کرد مدارک بین النهرین برپایه سالنامه های آشوری است که آن را نواحی کوهستانی دور دست سرزمین عیلام معرفی کرده اند. و بر طبق این نظریات ممکن است رامهرمز ، همان شهر هیدلو دوره عیلامی باشد.

منبع : ایلنا ، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی