کوبیسم

کوبیسم ( Cubism ) : مکعب گرایی

کوبیسم در لغت به معنای مکعب گرایی یا حجم گرایی است. این عنوانی است که منتقد فرانسوی به نام لویی وُسِل در سال 7-1906 م. پس از رویکرد به نظریه های سزان در مورد طبیعت (بازنمایی طبیعت به کمک استوانه ، کره و مخروط) و نیز نظریه انیشتین در مورد زمان به عنوان بعد چهارم برای آثار پیکاسو و ژرژ براک به کار برد. پس باید این دو را بنیان گذاران این جنبش معرفی کرد. پس از ایشان گریس این جنبش را گسترش داد و سپس لژه ، دلنه و بسیاری از نقاشان و پیکره سازان دیگر به این جنبش هنری پیوستند.

این جنبش هنری تاثیر مهمی بر هنر غرب گذاشت. این جنبش هنری به سبب نوآوری در روش دیدن ، انقلابی ترین جنبش هنری قرن بیستم به شمار می رود. در واقع کوبیسم جنبشی در نقاشی و مجسمه سازی بود که از آن به عنوان یکی از نقاط ثقل مهم در هنر غرب یاد می کنند.

هنرمندان با استفاده از فرم های زاویه دار و سطوح شکسته و چندین زاویه دید مختلف از یک شی به طور همزمان ، آثاری را خلق و رنگ ها را محدود می کردند. پشگامان این جنبش ، مضمون های تاریخی ، روایی ، احساسی و عاطفی را کنار گذاشتند و طبیعت بی جان را موضوع کار خود قرار دادند. آن ها با امتناع از برداشت های عاطفی و شخصی درباره بعضی چیزها ، صرفا به ترکیب صور هندسی و نمودارهای اشیا پرداختند. ایشان بازنمایی جو نور و جاذبه رنگ را از نقاشی حذف کردندو به نوعی تک رنگی رسیدندآن ها شکل های هندسی را جایگزین خط های موزون آهنگین کردند.

شاید مهم ترین دستاورد کوبیست ها این بود که توانستند نوعی فضای تصویری جدید خلق کنند. در این فضای کم عمق ، بی آن که شگردهای سه بعدنمایی به کار برده  شود حجم و جسمیت اشیا نشان داده می شود.

کوبیست ها به این نتیجه رسیده بودند که نه فقط باید همه چیز ها را همه جانبه دید بلکه باید پوسته ظاهر را شکافت و به درون نگریست. نمایش واقعیت چند وجهی یک شی مستلزم آن بود که از زوایای دید متعدد به طور همزمان به تصویر در آید ، یعنی کل نمودهای ممکن شی مجسم شود. ولی دستیابی به آن عملا غیر ممکن بود. بنابراین هنرمند کوبیست با القای بخشی از بی نهایت بود. روشی که ایشان به کار می بردند تجزیه صور اشیا به صفحه های هندسی و ترکیب مجدد این سطوح در یک مجموعه به هم بافته بود. در حقیقت کوبیست ها ادعای واقع گرایی داشتند که بیشتر نوعی واقع گرایی مفهومی بود تا واقع گرایی بصری.

کوبیسم معمولا به سه دوره تقسیم می شود : در مرحله اول هنرمندان در تلاش بودند که اشیا را از طبیعت خود جدا سازند و بین سال های 12-1910 م. کوبیسم تحلیلی حرکت پیشروی خود را آغاز کرد که سرانجام به کوبیسم ترکیبی انجامید.

دوره اول : پیشا کوبیسم یا کوبیسم نخستین ؛ این دوره که به دوره کوبیسم سزانی نیز معروف می باشد با تجربه های مبتنی بر آثار متاخر سزان و مجسمه های آفریقایی و ایبریایی مشخص شده و با تکمیل پرده دوشیزگان آوینیون اثر پیکاسو به پایان می رسد. ساختار این پرده با جابجایی و درهم بافتگی ترازها و تلفیق همزمان نیمرخ و تمام رخ آغاز کوبیسم را نشان می دهد.

اثری از سزان ، پیشا کوبیسم

دوره دوم : کوبیسم تحلیلی ؛ این دوره در حدود 1913 م. آغاز شد و در آن اصول زیبایی شناسی کوبیسم کامل تر شد. بیانیه آن ها ترجمانی از نظر سزان مبتنی بر تبدیل اشکال کره ، استوانه و مخروط بوده است که بتواند در قالب یک زبان ، تصویری جدید پدید آید. قبل از این جریان هنری نگاه دوربینی و توجه به ظواهر طبیعت و گرایشات تقلیدی مورد توجه بوده است. در صورتی که موضوعات در مکتب کوبیسم حالتی دو بعدی و مسطح به خود گرفت و اشکال طبیعی تولدی دیگر به صورت اشکال هندسی یافت و یا در هم تنیده شد و به سطوح کوچک تری تقسیم شدند. موضوعات اصلی محدود به درختان و خانه می شد و از زندگی روزانه که به اعتراض در آمده به اشکال جدید بیان می شد. یکی دیگر از ویژگی های مهم این بود که این امکان را به بیننده می داد تا شی را از زوایای مختلف ببیند. 
پیکاسو و براک به نوع مسطح تری از انتزاع صوری روی آوردند که در آن ساختمان کلی اهمیت داشت و اشیای بازنمایی شده تقریبا غیر قابل تشخیص بودند. در این دوره آثار غالبا تک رنگ و در مایه های آبی ، قهوه ای و خاکستری بودند. به تدریج اعداد و حروف بر آن اضافه شد و سرانجام کلاژ به میان آمد ؛ عمل چسباندن با مواد ، قطعات روزنامه ، پارچه ، کاغذ دیواری که ترکیب رنگ ادغام می گردید. این پاره های زندگی روزانه و به کارگیری مناسب آن ها از وجوه جدایی ناپذیر این جریان شد و بدین طریق هنری آزاد پدید آورد.

ویولن و جام ، اثر ژرژ براک ، 10-1909 میلادی ، کوبیسم تحلیلی

گیتار ، اثر ژرژ براک ، کوبیسم تحلیلی با استفاده از کلاژ

دوره سوم : کوبیسم ترکیبی ؛ دستاوردهای این دوره بیشتر نتیجه کوشش های گریس بود. او می کوشیدبا نشانه های دلالت کننده شی به باز آفرینی تصویر آن بپردازد. در این دوره نقاش به کمک حافظه بصری اش صورتی متفاوت با شکل اشیای واقعی را ارائه می کند. بدین ترتیب تصویر دارای ساختمانی مستقل اما همتای طبیعت می شود و طرح نشانه واری از چیزها به دست می دهد. گریس در تجربه های خود ، رنگ را به نقاشی کوبیسم باز آورد.
کوبیسم بر جنبش های انتزاع گرا چون کنستروکتیویسم ، سوپره ماتیسم ، د استیل تاثیر گذاشت و همچنین موجب ظهور جنبش های بیشمار و متنوعی همچون فوتوریسم ، اورفیسم ، ورتی سیسم و خلوص گرایی گردید. امروزه نیز در عرصه هنر معاصر مطرح است و بسیاری از هنرمندان در کشورهای مختلف از مفاهیم و اسلوب های آن بهره می گیرند.

سرِ گاو (سر هم بندی زین و فرمان دوچرخه) ، اثر پابلو پیکاسو ، 1943 م. ، موزه هنرهای مدرن نیویورک ، کوبیسم ترکیبی

کوبیسم در پیکره سازی

پیدایش کوبیسم توسط براک و پیکاسو یک زبان تصویری را پدید آورد و کمابیش همه جریان های بعدی قرن بیستم را پایه گذاری کرد. نقاشان در پاریس به سال 1907 م . و پیکره سازان ، لورنس ، دوشان ، وایلون و لیپچنتر این جریان هنری را در سال 1910 م. آغاز کردند. این هنرمندان اعلام کردند که به طور واقع بینانه برای خودشان و در حدود بیان عالم حقیقت ، کار می کنند که البته روش های سنتی دیگر کافی نبود ، تغییر شکل در ظواهر طبیعی  یک گویش بینایی مستقل را پدید که تبدیل به یک مبارزه ترسناک شد. با این وجود طبیعت به شکل خود ، نقطه آغاز قابل شناسایی در کلیه کارها گردید. پیکره سازی پیرو مکتب کوبیسم به طور قطع از سر هم شدن چوب و فلز یا حک شده در سنگ و گه گاهی نیز نقاشی مس شدند. این چنین پیکره سازی تعیین شده ای و نگاه از زوایای مختلف و در هم تنیدگی آن ها و اجزای مجزا به شکل تمامیت سه بعد نمایی جلوه می کرد.
در سال 1914 م. جنگ جهانی اول آغاز گردید. گروه هنری نیز پراکنده شدند. اگرچه پس از سال 1918 م. دستیابی دوباره تبدیل به ایده های بی نظیری شد.
هنوز این نگرش تجسمی به مرجعی بالاتر از بینایی به عنوان یک اسب یا یک حیوان واقعی دلالت دارد. اما هیات و ریخت آن بسیار نا آشنا و تقریبا غیر قابل تشخیص است.در این قطعه خیالی ، اعضا و اندام اسب در بخش های مکانیکی اندام دگرگون شده است و اتصالات میله ای و چرخش ها و سطوح مدور موقعیت های مختلفی یافته است. در اینجا نظریه سزان مبنی بر این که بتوانیم طبیعت را به شکل های کره ، استوانه و مخروط مبدل سازیم ، تقریبا لفظ به لفظ در شکل گیری پیکره تجسم یافته است. ترکیب ایستاده اصول ذهنی و ایجاد حرکتی بالنده با نیروی هنر ایتالیایی فوتوریسم هماهنگی دارد.
مجسمه سازانی چون ارکیپنکو ، لیپشیتس ، زادکین و همچنین پیکاسو آثار برجسته ای در این سبک خلق کرده اند.

ویولن و اسب ، اثر : ریموند دوشان ، 1914 م. ، برنز (ریخته گری شده در 1976 م. ) ، 26 × 44 × 43/5 سانتیمتر ، موزه هنرهای مدرن نیویورک

کاسه انگورها ، اثر هنری لورنس ، ورق فلز رنگ شده و چوب ، 1918 م. ، 68 × 62 × 47 سانتی متر ، مرکز چورچ پومپیدو ، پاریس