خط کوفی بنایی (معقلی)
خط کوفی بنایی (معقلی)
خط کوفی بنایی یکی از کامل ترین شاخه های خط کوفی است و از تکرار واحد های هندسی به صورت عمودی ، افقی ، موازی و غیره بر روی شبکه (مسطر) حاصل می شود و به دلیل جنبه بصری منحصر به فرد و ارتباط تنگاتنگ آن با معماری ، قابلیت بسیاری برای استفاده در هنر معاصر دارد.
حرکات مستطیل یا مربع شکل حروف آن ؛ این خط را از انواع دیگر کوفی مستثنی می کند. این خط نسبت به دیگر خطوط اسلامی از مبانی و اصول ارتباط تصویری برخوردار است و دارای جایگاه والایی در معماری می باشد و در آثار معماری دوره سلجوقی خصوصا در مقبره ها و میل مناره ها و ... زینت بخش نقوش آجری بنا ها گردیده است. این خط علاوه بر کتیبه نگاری ابنیه ، در سکه های اسلامی نیز مشاهده می شود.
کوفی بنایی به سه نوع آسان ، متوسط و مشکل تقسیم می گردد ؛
- در نوع آسان ، عبارت در یک سطح هندسی با حرکات مستطیلی یا مربعی به صورت آزاد و فواصل وسیع با استفاده از خطوط اضافی و زایده های حساب شده ، فضای خالی و وسیع آن پر شده ، نوشته می شود.
- در نوع متوسط ، زمینه و خط طوری نوشته می شود که در آن فاصله زیاد و خطوط اضافی وجود ندارد و به صورت مساوی و موازی نوشته می شود.
- در نوع مشکل ، علاوه بر نظم و دقتی که وجود دارد باید «سواد و بیاض»[1] نیز حفظ و خوانده شود. به این نوع کوفی بنایی متداخل گفته می شود.
در واقع کوفی بنایی شامل خطوطی مستقیم و صاف است که به صورت افقی و 180 درجه با زوایا قرار گرفته و در آن تناسب ، سیاهی و سفیدی باید به صورت یک قانون رعایت شود. این خط زمانی که به کمال مطلوب خود رسید به «معقلی»[2] شهرت یافت. اساس معقلی بر بنای شطرنجی شده ترسیم می شود ، سپس با آجر یا کاشی و غیره چیده می شود و یا به اشکال و مصالح دیگر به کار می رود.
در خطوط معقلی دور وجود ندارد و همه حروف سطح است.
این خط یکی از شبیه ترین خطوط به شاخه ارتباط تصویری است زیرا ارتباط تصویری از جمله مقوله هایی است که در آن با کم ترین و گویا ترین عناصر می توان پیام و مفهوم را منتقل کرد ؛ این خط نیز دارای چنین خصیصه ای می باشد و به همین دلیل از جمله عالی ترین خطوطی است که می توان از آن در طراحی آرم های تصویری و نوشتاری استفاده کرد. به عنوان مثال در پرچم جمهوری اسلامی ایران دو حاشیه خط معقلی (الله اکبر به طور مکرر) به کار برده شده است.
الله اکبر به شیوه معقلی در پرچم ایران
پانویس
1. خط سواد ، خطی است که طرح آن تخت یا برجسته و از رنگ خاص کاشی یا غیره نگارش و اجرا می شود و به خط اول نیز مشهور است.
خط بیاض ، زمینه همان خط اول است که یا تخت بوده یا گود تر از خط سواد می باشد. رنگ خط بیاض که خط دوم نیز نامیده می شود رنگی متمایز از رنگ خط اول دارد و معمولا به گونه ای رنگ آن انتخاب می شود که دو خط به وضوح قابل رویت و قرائت باشد.
2. مقعل بر وزن محفل ، لغتی عربی به معنای دژ مستحکم و برج مانند می باشد. معنی دیگر آن «چله» ، سربند بانوان عرب که با گره زدن سربند همراه است ، آمده و چون نقش معقلی در خانه های در هم پیچیده حاصل می شود ، تداعی کننده همان گره است.
ارسال نظر