چوب توسکا

توسکا

نام توسکا ریشه در زبان طبری باستان دارد. در فرهنگ دهخدا ، توسکا به صورت «توسه» و «توسِکا» آورده شده‌ است. امروزه نام این درخت «توسْکا» تلفظ می‌شود. به این درخت در لاهیجان «توسه» (سیاه ‌توسه و سفید توسه)، در رودسر «توسا» و در گرگان و مازندران «توسْکا» گفته می شود. در مناطقی چون آستارا ، طالش و طالقان به آن «رازدار» (یا رزدار)^[1] می گویند.

توسکا بومی قاره اروپا و جزایر بریتانی است. این درخت به دلیل داشتن قدرت جذب آب بسیار زیاد ، در زمین‌های مرطوب و یا باتلاقی رشد سریعی دارد در نتیجه در مناطقی چون حاشیه رودخانه ها و حاشیه جنگل‌ها رشد کرده و در داخل جنگل به ندرت رشد می‌کند. به همین جهت این درخت فقط در جنگل های شمال ایران ، در مناطق مازندران و گرگان و گیلان ، مناطق جنگلی طالقان ، لاهیجان ، آستارا و طالش که همه دارای خاکی مرطوب هستند، رشد می‌کند. بر طبق آمار ، حدود 9 درصد حجم چوب جنگل‌های شمال را تشکیل می دهد و به عنوان چهارمین گونه جنگلی تجارتی شمال کشور و دارا بودن کاربردهای صنعتی مختلف از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است.
می توان گفت که توسکا از پرکاربردترین درختان برای خشکاندن زمین‌های باتلاقی می باشد.
برگ‌ این درخت بیضی و مدور، با پایه‌ای گوه شکل و متناوب (پر موج) و دارای سطحی چسبنده و حاشیه‌ای دندانه‌دار و همچنین رگبرگ‌های شانه‌ای شکل است.
ارتفاع درختچه‌های توسکا معمولا کم است ، اما در شرایط مناسبی چون رطوبت زیاد خاک ممکن است ارتفاع آن تا 21 متر نیز برسد.
چوب توسکا در پاییز به رنگ سفید است اما  لحظاتی بعد از برش متمایل به قرمز شده و سپس به رنگ صورتی روشن در می ‌آید و در همین رنگ ثابت می ماند. گاهی نیز دارای لکه‌های مغزی قهوه‌ای نیز می باشد.

چوبی است نرم یا نیمه سخت و سبک ، که کار کردن با آن آسان است. به خوبی پرداخت شده و رنگ می‌پذیرد. چوبی کم‌دوام است اما مقاومت زیادی در برابر آب دارد ؛ به همین جهت از آن در ساخت قایق و بناهای آبی بسیار استفاده می شود.در ایران از چوب توسکا بیشتر برای جعبه‌ سازی استفاده می شود. در نجاری نیز اغلب برای توکاری استفاده شده و در صنایع نئوپان و فیبر و کاغذسازی نیز بسیار پرکاربرد است.

در دنیا بیش از 30 گونه از توسکا وجود دارد که تنها دو نوع از آن با نام‌های توسکای ییلاقی و توسکای قشلاقی در ایران رشد می‌کنند.

• توسکای ییلاقی

توسکای ییلاقی با نام علمی ( Alnus subcordata ) در اغلب نقاط جنگل های شمال ایران و اکثرا در بستر رودخانه ‌ها از ارتفاعات پایین تا ارتفاع 2000 متر از سطح دریا می روید. درختی است سریع الرشد که برگ های آن زود جوانه زده و دیرتر از سایر درختان خزان میکند. میوه ای شبیه به توت دارد که در ابتدا سبز بوده و در نهایت به رنگ قهوه ای در می آید. 
ارتفاع آن 18 تا 20 متر است و گاهی به 35 متر نیز می رسد ؛ قطر تنه‌ آن 80 تا 110 سانتیمتر است. دارای وزن مخصوصی در حدود 0.54 بوده و رنگ چوب درون آن اختلاف چندانی با چوب برون ندارد و صورتی کدر است.
توسکای ییلاقی دارای چوبی سبک ، نرم ، راست تار، قابل تورق ، با نقشی ساده و ریزبافت است که مناسب برای روکش سازی می باشد. همچنین از این چوب در ساخت انواع فرآورده‌های چوبی به ویژه قاب و جعبه‌های زیر ساخت خاتم استفاده می کنند.

• توسکای قشلاقی

توسکای قشلاقی با نام علمی (Alnus glutinosa) گیاهی است که در خاک های مرطوب رشد کرده و در شرایط مطلوب ارتفاع آن به 20 تا 30 متر می رسد.
خاستگاه این درخت ، اروپا ، آسیای غربی ، قفقاز ، خاورمیانه و ارتفاعات پایان جنگل‌های شمالی ایران است. تنه این درخت 12 متر ارتفاع داشته  و قطر آن به 1 متر می رسد. همانند توسکای ییلاقی درون چوب با برون چوب آن اختلاف رنگی زیادی نداشته و به رنگ صورتی کدر است. وزن مخصوص آن 0.48 بوده و چوبی سبک ، نرم ، همگن ، قابل تورق و راست تار است. نسبت به آب مقاوم بوده و رنگش در درون آب ، به نارنجی مایل به زرد تبدیل می شود. از چوب توسکای قشلاقی علاوه بر روکش سازی و پوشش سطوح بزرگ ، در «صنایع تخته خرده چوب سازی» ، کاغذ سازی ، «تخته فیبرسازی»، مقوا سازی ، قرقره‌ کابل ، قایق سازی ، نجاری و... استفاده می شود.
از این چوب ، در منبت کاری نیز بسیار مورد استفاده قرار می گیرد.

پانویس

1. دار به معنی درخت است.