رُمانتیسم یا رُمانتیسیسم

رُمانتیسم یا رُمانتیسیسم (Romanticism or Romantisme): تخیل گرایی پُر احساس

در یک تعریف کلی می توان گفت اصطلاح رمانتیسم به دوره هایی اطلاق می شود که کیفیت های عاطفی و تخیلی در هنر و زندگی مورد تاکید قرار می گیرند.

به عقیده «لاوجوی / A.O.Lovejoy» محقق آمریکایی کلمه رمانتیسم از رمانتیک مشتق شده است. واژه رمانتیک از واژه فرانسوی رُمانس به معنای داستان تخیلی قرون وسطایی که به زبان لاتین نوشته می شد مشتق شده است. در کتاب فرهنگ توصیفی ادبیات و نقد جان آنتونی کادن در این باره چنین نوشته شده است : «کلمه رمانتیک و رمانتیسم تاریخ پیچیده و جالبی دارد. در قرون وسطی رمانس (Romance) به زبان بومی جدید دلالت می کرد که از لاتین منشعب می شد و آن را از زبان لاتین که زبان آموزش بود متمایز می نمود. کلمات Romance ، Romanz ، enromancier تصنیف یا ترجمه کتاب به زبان بومی را معنی می داد. بدین ترتیب ، کارهایی که در این ردیف ارائه می شد به اسامی Roman ، romanz romnce ، romanzo  نامیده می شد. تا آن که رمان یا رمانت (Romant) به عنوان کار خیال انگیز و با وقار شناخته شد....»

رمانتیک اصطلاحی در تاریخ و نقد هنر ی است که بر خلاف آثار کلاسیکی به کاربرد صور غیر صریح ، نا استوار ، غیر منطقی ، شخصی و بیانگر در اثر هنری اشاره دارداین هنر از اصول و قواعد معین زیبایی صوری پیروی نمی کند اما همچون هنر کلاسیک گرا ، بیشتر به مفاهیم آرمانی می پردازد تا امور واقعی.

رمانتیسیسم اصطلاحی در تاریخ هنرهای نوین است که در اواخر سده هجدهم در میان عده ای از منتقدان آلمانی مطرح شد که هدفشان متمایز ساختن خصایل نوین یا مدرن از خصایل کلاسیک در عرصه هنرها بود. این جنبش همزمان با نخستین انقلاب های اجتماعی و سیاسی عصر جدید ، دگرگونی ژرفی در ذهن انسان اروپایی بوجود آورد و ابتدا در انگلستان ، سپس آلمان و فرانسه و سراسر اروپا در زمینه ادبیات و سپس هنرهای تجسمی رشد کرد.

رمانتیسم جلوه ها و نمود های متنوعی دارد اما موضوع اصلی آن اعتقاد به ارزش تجربه شخصی و فردی است. در واقع این جنبش واکنشی بود به خردگرایی عصر روشنگری و نظم سبک نئوکلاسیک.

در یک جمع بندی کلی ویژگی ها و مضمون های شاخص این سبک چنین می باشد : بازگشت به طبیعت و عشق به منظره های بکر طبیعی و جلوه های قاهر طبیعت ، غم غربت دوران گذشته ، مخالفت با خرد ، عواطف و خیال پردازی و تکیه بر ضمیر ناخودآگاه (درونگری) ، اشتیاق پر شور به نیروهای لگام گسیخته ، تمایل شدید به آزادی.

این مکتب بر این که انسان احساسات و خیال پردازی های خود را همواره در آزادی کامل و بدون قید و شرط و پیش فرض های اندیشه های انسانی تجربه کند تاکید فراوان دارد. تاکید بر احساسات درونی و عواطف و خیال پردازی را می توان در نقاشی های ویلیام بلیک^[1] و منظره های ترنر^[2] و فردریش^[3] ، برخی باسمه های گویا^[4] ملاحظه کرد.

آتش گرفتن مجالس لردها و عوام ، ویلیام ترنر ، 1935 م.

از پیشگامان این جنبش در نقاشی اوژن دلاکروا^[5] ، کاسپار داوید فریدریش و تئودور ژریکو^[6] بودند. ژریکو همانند بسیاری از هنرمندان هم عصرش تاثیر حالات روانی را بر چهره افراد مطالعه می کرد و معتقد بود که چهره آدمی ، راز درونش را بی کم و کاست بیان می کند. او پیش طرح های بسیاری از چهره های بیماران و انسان های روانی کشید و سرهای جدا شده با گیوتین را به دقت مشاهده کرد. تابلوی زن دیوانه یکی از آثاری است که اعتبار حیرت آوری در ارائه واقعیات روانی دارد. این تابلو هسته رئالیستی قوی ای دارد. هر چقدر هنرمند رمانتیک به انسان سالم یا ناسالم نزدیک تر می شود امیدش برای رسیدن به حقیقت بیشتر می گردد. در واقع منظور هنرمند رمانتیک ار «واقعیت» همان طبیعت سرکش و بی قرار است. در نقاشی های ژریکو ، عذاب و مرگ ، جنون جنگ و دیوانگی به طبیعت کشانده می شوند زیرا در نهایت خود طبیعت نیز چیزی بی شکل و ویرانگر است. اوژن دلاکروا در این باره چنین گفته است : «بدیهی است که طبیعت در این اندیشه نیست که آدمی مغز دارد یا ندارد. انسان واقعی همان انسان وحشی است ؛ او همان اندازه با طبیعت سازگار است که طبیعت با او سازگار است. به محض آن که هوش آدمی کاونده تر می شود ، بر تصورات خویش و شیوه بیان آن ها می افزاید و دارای نیاز مشخصی می شود ، طبیعت با او به مقابله بر می خیزد.» دلاکروا توانست نگرش رمانتیک را در قالب یک زیبایی شناختی منسجم ارائه کند و راهگشای تحول بعدی نقاشی اروپایی باشد. اسلوب دلاکروا شتابزده ، فی البداهه و غریزی است که الگوی کاملی برای این سبک نقاشی می باشد.

کشتی بادبانی دانته ، اوژن دلاکروا ، رنگ روغن روی بوم ، 175×243 سانتیمتر ، 1822 م. ، محل نگهداری : موزه لوور پاریس

زن دیوانه ، تئودور ژریکو ، رنگ روغن روی بوم ، 53×70 سانتیمتر ، 23-1822 م. ، محل نگهداری : موزه هنرهای زیبا واقع در شهر لیون فرانسه

پانویس

1.ویلیام بلیک (Blake) : شاعر ، تصویرگر ، چاپگر و نویسنده انگلیسی (1827-1757) ؛ به سبب قدرت تخیل ، گرایش عرفانی و وانهادن سنت های آکادمیک ، هنرمندی یگانه در زمانش بود. از آثار وی : سرودهای بی گناهی ، رود زنگی ، صد تصویر رنگی برای کمدی الهی دانته.

2.ترنر (Turner) : جوزف ملُرد ویلیام ترنر ، نقاش انگلیسی (1851-1775) ؛ یکی از مهم ترنی منظره نگاران اروپایی به شمار می آید.او علاوه بر چشم اندازهای دریایی و منظره های طبیعی ، موضوع های تاریخی را نیز نقاشی می کرد. از او طراحی های ، باسمه ها و نقاشی های گواش و آبرنگ بی شماری به جای مانده است. از آثار وی : صبح بسیار سرد ، کشتی بردگان ، باران بخار و سرع ، بناهای گُر گرفته مجلس شورا.

3.فردریش (Friedrich) : کاسپار داوید فردریش ، نقاش و منظره پرداز آلمانی (1840-1774) ؛  از پیشگامان جنبش رمانتیسیسم در اوایل قرن نوزدهم بود. او بیشتر به‌خاطر منظره های دوره میانه فعالیت هنری اش مطرح است.

4.گویا (Goya) : فرانسیسکو گویا ، نقاش و چاپگر اسپانیایی (1827-1746) ؛ به سبب ذهنیت مترقی ، عمق محتوای آثار و نوآوری های صوری ، یکی از برجسته ترین هنرمندان اروپایی به شمار می آید. ویژگی استثنایی کار و زندگی او این بود که در سن 62 سالگی  پس از سال ها خدمت در دربار اسپانیا ، فاجعه کشتار و ویرانگری ارتش فرانسه را همچون مخوف ترین سند ددمنشی انسان در بهترین آثارش ثبت کرد. از آثار : اعدام شورشیان در سوم ماه مه ، مایای برهنه ، زنی با روسری سیاه.

5.دلاکروا (Delacroix) : فردینان ویکتور اوژن دلاکروا ، نقاش ، رسام ، چاپگر و منتقد فرانسوی (1863-1798) ، برجسته ترین نماینده نقاشی سبک رومانتیک و یکی از نیروهای پیش برنده هنر اروپایی در سده نوزدهم به شمار می آید. او نخستین هنرمندی بود که سخن از «موسیقی تصویر» به میان آورد. دلاکروا نقاشی را چون پلی میان نقاش و نگرنده می دانست و رنگ را مهم ترین عنصر اثر گذار در نقاشی به شمار می آورد. او در شناخت تاثیر رنگی (در برابر موضوعی مستقل) و همچنین در کاربست فام های مکمل و تباین همزمان پیشگام بود. او یک نقاش روایی بود که موضوع های خیالی و واقعی را با شور رمانتیک به تصویر می کشید. از آثار وی : آزادی در پیشاپیش مردم ، زنان الجزایری ، ورود سربازان صلیبی به قسطنطنیه ، جنگ اسبان عربی ، کشتار خیوس ، دانته و ویرژیل در دوزخ.

6.ژریکو (Gericault) : تئودور ژریکو ، نقاش و چاپگر فرانسوی (1824-1791) ؛ از پیشگامان برجسته جنبش رمانتیسم به شمار می آید. تاثیر او بر دلاکروا و به طور کلی بر نقاشی سده نوزدهم بسیار بود. از آثار وی : چهره زن دیوانه ، افسر سوار گارد امپراطوری.