قط زن

قط زن (makta)

قط زدن به معنای قطع کردن ناگهانی است و چون سَرِ قلم به وسیله قلم تراش با ضربه و فشار توام قطع می گردد به آن قط قلم گفته می شود. برای این که لبه تیغه قلمتراش معیوب نشود برای زیر کار از وسیله ای به نام قط زن استفاده می کنند. قط زن به شکل گُرده ماهی یعنی کمی بیضوی و مدور است. جنس آن هرچه که باشد باید دارای سطح بسیار صیقلی و پرداخت شده باشد اما معمولا نوع مرغوب آن از جنس نی خیزران ، چوب شمشاد ، شاخ یا عاج می باشد.

برای قط قلم باید سر قلم را روی قط زن قرار داده و با شست محکم سر آن را نگه داشته باشیم که هنگام قط زدن نلغزد ، سپس با تیغه ستبر چاقو (تیغه بلندتر) آن را قطع می کنیم. بهتر است هنگام قط تیغه چاقوی قلمتراش را کمی رو به داخل مایل کنیم.

قط قلم بر سه قسم است : جزم ، متوسط ، محرف

چنانچه سَرِ قلم را به صورت مربعی در نظر بگیریم ، اگر آن را صاف قط بزنیم به آن «جزم» گفته می شود ، اگر قط مایل باشد (یعنی نیمساز گوشه راست بالا به گوشه چپ پایین) آن را «محرف» می نامیم. اما بهترین حالت قط قلم بین جزم و محرف است که به آن «متوسط» می گویند. سلطانعلی مشهدی در این باره چنین گفته است : متوسط کنی روا باشد.

انواع قط قلم

اما با این اوصاف قط قلم می تواند از متوسط به جزم یا محرف با توجه به عادت و یا شیوه خوشنویسی تغییر پیدا کند.

برای سالم ماندن لبه تیغه قلمتراش باید در انتخاب قط زن دقت کرد. برخی از خطاطان زرد پی گاو را گرفته به دو طرف یک تخته صاف می بندند تا خشک شود ، پس از خشک شدن اگر با تیغ تیز روی آن را بتراشند به صورت جسم شفافی مانند کهربا در می آید که برای قط زدن بسیار مناسب است.