مسطر

مسطر

مسطر ابزاری است که از آن برای تنظیم کرسی بندی سطر و تنظیم فواصل کلمات و تعیین تعداد سطرها و تشخیص حدود آن استفاده می گردد. برخی از شاعران ، چون کلیم کاشانی و صائب تبریزی ، از این اصطلاح به مثابه عنصر محوری در مضامین خود بھره گرفته اند. مسطر ، در زبان شعر برای القای مفاھیمی چون فقر، درویشی ، قناعت ، راستی باطن ، عدل و... به کار گرفته شده است. کلیم کاشانی می گوید:

ھر که را باید نوشتن نسخه آداب فقر
صفحه تن را ز نقش بوریا مسطر زند
راست باطن باش در ظاھر مباش آراسته
کج نگردد معنی مصحف اگر بی مسطر است
انتظام کار و بار روزگار از عدل تست
خط اگر کرسی نشین شد ھم ز سعی مسطر است

(منظور از کرسی نشین شدن خط ، جایگزینی مرتب و منظم کلمات و حروف به طور قرینه و برابر و معادل ھم در یک سطر می باشد.)

يكی از روش های رايج در گذشته برای تنظیم کرسی بندی و تعیین تعداد سطرها استفاده از مسطری با نخ ابريشم است. برای درست کردن این مسطر ابتدا چوب يا مقوای ضخيم را به اندازه سطر و ارتفاع مورد نظر سوراخ کرده ، چسب نشاسته را بر روی سطح چوب يا مقوا می كشيم تا نخ ابريشم به آن بچسبد. نخ ابريشمی را از روی چوب يا مقوا از سوراخ دو طرف كادر به پشت كادر برده و طوری گره می زنيم كه شل نشود. سپس كاغذ سفيد را روی آن قرار داده و با دست بر روی آن فشار وارد می کنیم تا اثر نخ‌ها بر روی کاغذ منتقل گردد.
استفاده از این شیوه در گذشته سبب پاكيزگی كار كتابت بوده است. امروزه با تولید كاغذ های خط دار وحاشيه دار (تحريری) وغيره ، مسطر سازی بسیار كمرنگ شده و حتی شاید به دست فراموشی سپرده شود .

برای تعیین سطر و تنظیم کرسی می توان از روش های دیگری نیز استفاده کرد بدین صورت که بر روی کاغذی  خطوط  مورد نظر را پر رنگ کشیده و زیر کاغذ خوشنویسی قرار می‌دهند تا سطرها از پشت کاغذ نمایان باشد و یا این که به وسیله خطکش و مداد خطوط کم رنگی را ترسیم کرده و پس از خطاطی پاک می‌ کنند.

مسطر سازی با نخ ابریشم توسط آقای رامین دارابی ، تصاویر برگرفته از سایت عزیزی هنر