خط دیوانی

خط دیوانی

پس از فتح قسطنطنیه به دست سلطان محمد فاتح (857 ه.ق) ، دربار عثمانی که با دربار ایران (پادشاھان صفوی) رقابت داشتند خط ھای ثلث و نسخ و حتی ریحان را با اندکی تغییر به شکل دیوانی درآوردند و این خط ، خطی مخصوص کتابت دیوان ھمایونی و نوشته ھای رسمی شد. خط دیوانی را ھم به صورت خفی و ھم جلی می نوشتند و آن را روی ھم «ھمایونی و مقدس» نام برده اند.

در واقع اگر این خط بدون حرکات و تزیینات باشد آن را «خفی» و اگر دارای تزیینات نقطه و حرکات باشد آن را «جلی» گویند.

صائب بیش از دیگر شاعران ، به خط دیوانی توجه کرده است ؛به عنوان مثال در یکی از ابیاتش چنین آمده است :

حلقه شد قامت مجنون ز گران باری فکر    خط دیوانی زنجیر چه مشکل خوان است
چون بر آرم سر از آن آیه رحمت صائب      نوسوادم من و آن زلف خط دیوانی است

نوشتن خط دیوانی مستلزم صرف وقت زیاد بوده ، به سختی خوانده می شد و برای کتابت امور دیوانی به کار می رفت و به همین سبب به این نام شهرت یافت. 
این خط هلالی بود و گرایش اندکی به راست ، در انتهای کلمه ها و جمله ها داشت ؛ بعدها تغییر شکل مهمی یافت و به خط «دیوانی جلی» تبدیل شد که از سده دهم هجری (17 میلادی) بکار گرفته شد. این خط کوچک تر و منسجم تر است و فاصله میان حروف با نانه های کوچک تزیینی پر می شود.

خط دیوانی خفی و جلی