خط غبار

خط غبار

خاک ما نامه ها به جانب یار    می نوسد ولی به خط غبار _{«بیدل دهلوی»}

خطی بسیار ریز است که برای نوشتن یادداشت هایی کوچک که توسط کبوتران نامه بر فرستاده می شدند به کار گرفته می شد. بعدها از آن برای نوشتن قرآن های کوچک نیز استفاده کردند. این خط را « قلم الجناح » نیز می نامیدند. وجه تسمیه آن به «غبار» یا «غبار الحلبه (به معنای گرد خاک ناشی از سم اسبان) » نیز از باب همین کوچکی و تشبیه آن به غبار است.

گر دسـت دهد خـاک کف پـای نگــارم       بر لــوح بصــر خــط غـبــاری بنگــارم
غبار خط بپوشانید خورشید رخش یا رب       بقای جاودانش ده که حسن جاودان دارد

حافظ در این ابیات اشاره به خط غبار دارد (البته گاهی تعبیری از موی تازه روییده بر عارض نوجوانان است و وجه تسمیه آنیا به مناسبت ریزی بسیار و مشابهت آن به گرد و غبار است و یا سخت خوانده شدن این خط همانگونه که هنگام برانگیخته شدن گرد و غبار ضعیف می شود و چشم به زحمت اجسام را می بیند.)
لازم به ذکر است که در ایام حافظ ، تنها به خط ثلثی که در نهایت ریزی و نازکی نوشته می شد غبار می گفتند.

اما آنچه ما آن را خط غبار می نامیم خطی است که از خط رقاع اقتباس شده و دارای حروف ریز مدور است که با ویژگی های خطوط ثلث و نسخ مشترک می باشد. استاد غلامحسین امیرخانی اندازه تقریبی قلم غبار را از کوچک ترین اندازه تا نیم میلیمتر مشخص نموده اند.

این خط همه دور و خالی از سطح و فشرده و جمع و جور و بدون سرک بوده و یا حلقه ها و گره های حروف عین وسط و آخر ، ف ، ق ، و ، م را می توانستند پُر بنویسند. این ویژگی ها متناسب با ریزی خط و سرعت کتابت و کوچکی کاغذ بوده است.
بسیاری برای صرفه جویی در وقت و جا آن را به سرعت و یکدست و یکنواخت و کوتاه و ریز می نوشتند.

برخی از خطاطان متاخر  قلم غبار را یک نوع خط خاص به حساب نمی آورند و بر این نظرند که همه خطوط را می توان به قلم غبار و به شیوه مذکور نوشت.