خط نستعلیق

خط نستعلیق

در نیمه دوم قرن هشتم هجری معروف ترین خط ایرانی یعنی نستعلیق توسط خوشنویسان ایرانی پدید آمد که آن را به حق «عروس خطوط اسلامی» نام نهدند. بعضی آن را تلفیق دو خط نسخ و تعلیق می دانند و معتقدند به همین جهت نام آن نسخ تعلیق یا نستعلیق است اما نظر قوی تر آن است که این خط از زیبایی و روانی ناسخ خط تعلیق است. هنگامی که خطوط نستعلیق و تعلیق را با هم مقایسه می کنیم متوجه می شویم که هر دو خط از نظر آزادی و بیانگری سبک دارای وجه اشتراک هستند اما نستعلیق در عین آزادی ظاهری اش بیش از تعلیق به روحیه خطوط سنجیده نزدیک است.

سلطانعلی مشهدی در رساله خوشنویسی خود به نام «سراط السطور» می گوید :

نسخ تعلیق اگر خفی و جلی است    واضع الاصل خواجه میرعلی است

بسیاری «میر علی تبریزی» را واضع این خط می دانند و عده ای دیگر معتقدند که وی تنها این خط را سر و سامان داده و قانونمند کرده است. شاید قبل از او افرادی به نستعلیق خط می نوشتند اما خط میرعلی برتر از همه بوده به گونه ای که خط دیگران تحت الشعاع خط وی قرار گرفت و به همین سبب در تاریخ از وی به عنوان مبدع این خط نام برده می شود.

نستعلیق یکی از زیباترین و در عین حال دشوار ترین خطوط است زیرا در نوشتن آن باید قواعد دوازده گانه خوشنویسی رعایت شود. با وجود تنوع فراوانی که در نستعلیق نویسی خوشنویسان مختلف یافت می شود ، نگارش یک خوشنویس معین ، معمولا دارای ساختمانی همگن است. وجود سبک های قابل شناخت فردی در خط نستعلیق ، انتقال چهارچوب تناسبات ویژه ای از یک معلم به شاگردان او را می توان باز شناخت.

از خوشنویسان صاحب نام که برای کمال این خط بسیار تلاش نمود «میرزا جعفر بایسنقری» است که به اقتضای موقعیتش در کارگاه فرزندان تیمور شاگردان متعددی مثل اظهر ، عبدالله طباخ و شیخ محمود را پرورش داد و از آثار مهم آن دوره شاهنامه ای است که به دستور بایسنقر میرزا تحریر شده است.

«سلطانعلی مشهدی» معروف ترین نستعلیق نویس متقدم است. در کتابخانه سلطان حسین بایقرا در هرات فعالیت می کرده و شاگردان بسیاری پرورانده که از این میان می توان  سلطان محمد نور ، سلطان محمد خندان ، محمد ابریشمی ، زین الدین محمود ، قاسم شادی شاه ، عبدی نیشابوری، ملا محمد سروستانی و عبدالوهاب مشهدی و میرعلی هروی را نام برد. از آغاز پیدایش خط نستعلیق تا زمان میرعلی هروی و از زمان او تا ظهور میرعماد هیچ یک از خوشنویسان به استادی وی  نیامدند.

«میرعماد» درخشان ترین فصل نستعلیق نویسی را آغاز کرد. او در آغاز به سبک میر علی هروی و بابا شاه اصفهانی کار می کرد اما در ده سال آخر عمر خود شیوه خاصی را ابداع کرد که با گذشت 350 سال تا امروز کسی نتوانسته نقطه ای به آن افزوده یا از آن بکاهد.