خط تعلیق

خط تعلیق

در رابطه با ریشه این خط اختلاف نظر های گوناگونی وجود دارد. «قاضی احمد قمی » در کتاب «گلستان هنر» این خط را مشتق از دو خط رقاع و توقیع معرفی کرده است. به گفته میر علی هروی «تعلیق بر ان گویند که تعلق به نسخ دارد.»
مولانا عبدالرحمان جامی ضمن تاکید بر ایرانی بودن این خط ، آن را مشتق از خط توقیع می داند چنانچه در اشعار خود چنین آورده است :

کاتبان را هفت خط باشد به طرز مختلف     ثلث و ریحان و محقق ، نسخ و توقیع و رقاع
بعد از آن تعلیق آن خطست کش اهل عجم    از خط توقــیــع ، اســتنباط کردند ، اخـتراع

گرچه الفبای آن همان الفبای ماخوذ عربی است ولی شکل و ترکیب آن با سایر خطوط اسلامی متفاوت است. زاویه های خطوط عربی در آن نرم شده است و گردش و ترکیب حروف آن شباهت نزدیک به خط های باستانی ایران یافته و تاثیر آشکار خطوط پیش از اسلام یعنی خط های پهلوی و اوستایی در آن ملاحظه می شود.

این خط بر روی آثار مکتوب زبان فارسی دری چون نامه ها و فرمان ها و ظرف های فلزی و سفالین حفظ شده و در توصیف آن می توان چنین گفت که گویا این خط به منظور تند نویسی در کتابت نامه ها و رساله ها ابداع شده و خطی است تو در تو و پیچیده که کلمات را در آن متصل و پیوسته می نویسند. به همین سبب خواندن آن نیز مشکل تر از نسخ است اما از زیبایی بیشتری برخوردار می باشد.

پیدایش خط تعلیق به آغاز قرن هفتم هجری باز می گردد. این خط در قرن هشتم هجری بسیار متداول شد و تا قرن دهم هجری همچنان رواج داشت اما با رونق یافتن خطوط نستعلیق و شکسته نستعلیق از رواج آن کاسته شد. اما با این وجود تا قرن 13 هجری به حیات خود ادامه داد.

واضع این خط را خواجه تاج الدین اصفهانی و تکمیل کننده اش را خواجه اختیار الدین حسن بن علی منشی گنابادی می دانند. عبدالحق استرآبادی نیز در عصر شاه اسماعیل قواعد این خط را کامل کرد.

تعلیق پس از مدتی به صورت شکسته در آمد. شکسته تعلیق به خاطر زیبایی ظاهری که در شکل حروف و کلمات و سطر های آن پدید آمد ، موضوع هنرنمایی خوشنویسان گردید و به خط تزیینی بدل شد و کاربرد کتابت خود را از دست داد.

از خوشنویسان مشهور در این خط باید از خواجه ابوالمعال ، خواجه تاج سلمانی اصفهانی ، عبدالحق استرآبادی ، درویش عبدالله سلطانی ، شهاب الدین عبدالله ، مروارید کرمانی ، خواجه اختیار منشی گنابادی و محمد کاظم واله اصفهانی نام برد که قطعه های چندی از آن ها در مرقع ها حفظ شده است. این خط در شبه قاره هند و پاکستان و عثمانی نیز رواج یافت و به خط بومی بدل شد.

خط شکسته تعلیق علیرغم تزیینی بودن آن به علت پیچیدگی های زیادی که به آن داده شد کم کم بدون استفاده شده و منتفی گردید.