خط طغرا

خط طغرا

طغرا نوعی خط قوسی شکل است که در بالای فرمان ھا و منشورھا بین علامت سلطان و بسم الله به شکل مشخصی نوشته و علامت صحه و امضای فرمان به شمار می آمد. چنانچه حافظ در یکی از ابیات خود چنین آورده است :

امید ھست که منشور عشقبازی من   از آن کمانچه ابرو رسد به طغرائی

(رسد به طغرایی) در این بیت یعنی به صحه برسد و به امضا و توقیع موشح گردد.

در گذشته از این خط برای نوشتن القاب پادشاهان در بالای احکام استفاده می کردند و کسی که طغرا را می نوشته (طغرانویس ، طغراکش و یا طغرایی) می نامیدند. این خط را معمولا با آب طلا می نوشتند چنانکه مولانا به زرین بودن آن در بیت زیر اشاره کرده است :

زرین شده طغرای او ز انا فتحناهای او   سر کرده صورت های او از بحر جان آبگون

در این خط کلمات درشت ، در هم پیچیده و تو در تو نوشته می شود و انتهای بعضی از حروف با قوس و انحنایی خاص به صورت هماهنگ و منظم در یک یا چند جهت کشیده می شود. چنین شکلی موجب می شود که خط طغرا طرحی امضاگونه به خود بگیرد. به همین سبب در حال حاضر نیز از این خط به عنوان امضای اشخاص یا نشان و آرم سازمان های مختلف استفاده می شود.

واژه طغرا بسامد بالایی در شعر دوره های گذشته به خصوص در شعر خاقانی دارد و شاعران معمولا خط طغرا را به ابروی یار تشبیه کرده اند و این به جهت وجود تشابه میان قوس و کمان حروف طغرا و ابروی زیبارویان بوده است.

گر به قیامت بردنت باید حساب    بر سر طومارها طغرای دیوانی چه سود _{«اوحدی مراغه ای»}

طول منشور بقای ابدی را چه کنم       خم ابروی تواَش گر نکند طغرایی _{«وحشی بافقی»}   

مطبوع تر ز نقش تو صورت نبست باز
طغرا نویس ابروی مشکین مثال تو
امید هست که منشور عشقبازی من
از آن کمانچه ابرو رسد به طغرایی
هلالی شد تنم زین غم که با طغرای ابرویش
که باشد مه که بنماید ز طاق آسمان ابرو_«حافظ»
 

منسوخ گشت چون خط کوفی ز خط نسخ     طغرای چین ابروی او از مثال خط _«صائب»

در این بیت صائب خط رخسار را به فرمان و منشوری تشبیه کرده که به سبب زیبایی، ابروی طغرا مانند یار را منسوخ کرده است؛ ھمچنان که با رواج خط نسخ ، خط کوفی کنار گذاشته شد.