سریشُم

سریشُم

سریشم که از بقایای حیوانی نظیر استخوان و خرده‌ چرم و پوست به دست می آید در صنایع چوب موارد مصرف بسیاری دارد و معمولا برای اتصال قطعات چوبی به یکدیگر از آن استفاده می شود.
با وجود گذشت سالیان متمادی و کشف و استفاده از دیگر مواد چسبنده همچنان سریشم به عنوان رایج ترین ماده‌ چسبنده نزد استادکاران و استادان از جایگاه خاصی برخوردار است. سریشم خرگوش و سریشم ماهی بسیار پرطرفدار می باشد.

روش تهیه آن بدین صورت است : ابتدا قطعات کوچک پوست بز ، گوساله ، اسب ، خرگوش ، گوسفند و گاو را که دور ریز دباغ خانه ها می باشد تهیه کرده و به مدت پانزده تا بیست روز در پاتیل ‌های بزرگ محتوی آب آهک قرار می دهند و هر از چند گاهی آن را هم زده تا خون ، چربی و گوشتی که به آن ها چسبیده به طور کامل جدا شود. سپس تکه‌ های پوست را با بخار بنزین تمیزکرده و در هوای آزاد قرار می دهند تا خشک شود. به این تکه پوست های خشک شده «خام سریشم» می گویند و لازم است عملیات دیگری بر روی آن انجام شود تا قابل مصرف شود. بدین منظور آن را در داخل دیگ‌های بزرگ ریخته و آنقدر حرارت می دهند غلیظ و چسبنده شود ، سپس آن را در جعبه‌ ای چوبی یا آهنی ریخته و مدتی به حال خود باقی می گذارند تا قسمتی از آن تبخیر شده و به صورت نیمه سفت درآید. در آخرین مرحله ، آن را به ورقه‌های نازکی تبدیل کرده و در هوای آزاد قرار می دهند تا خشک شود. 
چنانچه برای تهیه‌ سریشم از استخوان استفاده شود برای تهیه آن باید ابتدا استخوان و نیز شاخ و سُم را آسیاب کرده و پس از شستشو با بخار بنزین و پختن آن با بخار آب ، آن را به مدت 8 تا 14 روز در آب آهک نگهداری می کنند و سپس آن را به مدت 8 تا 14 روز دیگر در محلولی از آب و جوهر نمک قرار می دهند تا فسفر استخوان کاملا حل شود. سپس آن را شسته و مجددا یک روز در آب آهک می ریزند و در آخر آن را خشکانده و مانند سریشم پوست و چرم ، ورقه بندی و خشک می کنند.
گاهی از ترکیب خام سریشم استخوان و چرم با یکدیگر و جوشاندن آن ها با هم در دیگ، سریشم دیگری تهیه می شود که سریشم مخلوط نام دارد.

مهم ترین خاصیت سریشم ، قدرت چسبندگی آن است ؛ هرچه این قدرت بیشتر باشد ، سریشم مرغوب تر است. یک سریشم خوب باید خصوصیات و مشخصات ذیل را دارا باشد :

1. قطعات سریشم خشک نباید خم شود یا رطوبت هوا را به خود جذب کند ، باید بدون حباب ، سخت و شکننده بوده و تکه‌ های شکسته شده آن مانند شیشه براق و دارای لبه‌های تیز باشد.
2. سریشم مرغوب چنانچه در آب سرد 15 درجه قرار گیرد، بعد از گذشت مدت یک شبانه روز ، دو تا سه برابرِ وزن خشک خود ، آب جذب می کند و در این حالت نباید حل یا متلاشی شود. حتی اگر مدت بیشتری در آب باقی بماند، باید همانطور روشن مانده و چسبندگی پیدا نکند.

حاضر کردن سریشم 

برای استفاده از سریشم باید آن را به شیوه ای مناسب حاضر کرد. اگر این شیوه به درستی انجام نشود، مقدار زیادی از قدرت چسبندگی خود را از دست می دهد ؛ به همین جهت باید در آماده سازی سریشم به نکات زیر توجه داشت :

1. در ابتدا باید تکه‌های سریشم (به اندازه‌ی مورد نیاز) خرد و به نسبت ضخامت ، مدت 12 تا 24 ساعت در آب قرار گیرد تا مغز آن نرم شود.
2. ظرف محتوی سریشم بدون افزودن آب باید حدود 60 تا 70 درجه حرارت ببیند. باید دقت شود که حرارت بالاتر نرود، چرا که در آن صورت سریشم پخته شده و از قدرت چسبندگی آن کاسته می شود. باید توجه داشت که ظرف سریشم را نباید به طور مستقیم بر روی آتش قرار داد. زیرا علاوه بر خراب شدن سریشم ، دوده و سوخته‌ سریشم اطراف ظرف به داخل مایع ریخته و باعث کاهش میزان چسبندگی آن می شود.
3. برای حل و دوباره گرم کردن سریشم، همیشه باید ظرف سریشم در بخار آب یا ظرف محتوی آب گرم آویزان باشد. بهترین ظرف برای تهیه‌ سریشم گرم، ظرف های دوبله ای است که از برنج یا مس ساخته شده و در داخل یکدیگر قرار می گیرند.
4. گاهی برای آن که سریشم گرم ، سریع تر خشک شود و همچنین مقاومت آن در برابر رطوبت و سایر عوامل جوی افزایش پیدا کند و حشرات نیز نتوانند به وسایل چوبی ساخته شده آسیبی برسانند، از محلول %37، %35 یا%40 فرمالین استفاده می کنند. 

طرز تهیه محلول فرمالین

برای استفاده از فرمالین ، ابتدا حدود 100 گرم محلول فرمالین %35 را در داخل شیشه ای ریخته و سپس حدود  200 گرم آب به آن اضافه می کنند. شیوه استفاده از آن بدین طریق است که برای چسباندن دو قطعه چوب به یکدیگر، یک قطعه را به فرمالین و قطعه‌ دیگر را به سریشم ، آغشته و فوری به یکدیگر می چسبانند.

خواص و سایر مشخصات سریشم گرم

سریشم در شکل های تخته ای ، مرواریدی ، برگه ای و دانه ای در بازار پیدا می شود. قابل نگهداری در کیسه گونی و بشکه است و چنانچه در جای سرد و خشک انبار شود، تا مدتی نامحدود خواص خود را حفظ می کند ؛ چنانچه همراه با فرمالین مورد استفاده قرار گیرد در برابر رطوبت دارای مقاومت کافی خواهد بود و برای محافظت آن در مقابل کپک زدگی می توان مقدار کمی سرکه به محلول آن افزود.
مقدار سریشم لازم برای چسباندن یک متر مربع چوب حدود 200 تا 400 گرم است و در صورت نیاز به پرس شدن کار ، می بایست تحت فشاری معادل 5 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع قرار گیرد. مدت لازم جهت پرس کردن (از نوع سرد) در صورتی که از فرمالین استفاده نشده باشد به نسبت مساحت کار، بین پانزده دقیقه تا سه ساعت است که در صورت استفاده از فرمالین ، این مدت به نحو محسوسی کاهش می یابد.
سریشم که یکی از وسایل اتصال قطعات چوبی به یکدیگر است ، هنگام مالیده شدن بر چوب ، مخصوصا اگر تحت فشار نیز قرار گیرد یا در محل اتصال با میخ کوبیده شود در منافذ و سوراخ های چوب داخل شده و تشکیل میخ‌ های کوچک سریشمی می دهد، چرا که صاف ترین چوب ‌ها هم دارای ناهمواری های بیشماری است که سریشم می تواند داخل آن ها را پر کند و باعث بهتر به هم چسبیدن چوب می شود.

سریشم سرد

این نوع سریشم که به چسب سرد یا چسب نجاری شهرت دارد محصول کارخانه ای است و به دشواری می توان با وسایل معمولی آن را تهیه نمود. این چسب به وسیله‌ شیر و آهک تهیه می شود. شیوه‌ تهیه‌ی آن به این صورت است : 

ابتدا شیر را همانند تهیه پنیر مایه می زنند ، بعد از کمی سفت شدن و قبل از آنکه به صورت پنیری در آید ، آن را در آب می شویند تا از هر گونه ماده‌ اسیدی پاک شود. سپس آن را تحت فشار قرار می دهند تا آب آن کاملا گرفته شود. روی صفحه ای هموار و با غلتکی چوبی ، آنقدر آن را مالش می دهند تا کاملا نرم شده و هیچ حبابی داخل آن باقی نماند. سپس مقداری آهک نرم شده و آب را به نسبت مساوی و به تدریج به آن می افزایند تا به صورت مایعی شیری رنگ درآید و همزمان با افزودن پودر آهک و آب، با کمک همزن یا قاشقی چوبی آن را می زنند تا هم کاملا مخلوط شود و هم قوام بیاید. آن را مدتی در جریان هوای آزاد قرار می دهند تا خود را بگیرد و هنگامی که غلظت آن به حد کافی رسید و قابلیت کشش پیدا کرد، آن را در ظرف های پلاستیکی ریخته و مورد مصرف قرار می دهند.
این نوع سریشم قدرت اتصال فوق العاده زیادی داشته ، در برابر رطوبت مقاوم است ، دیر خشک می شود و قطعات به هم چسبانده شده باید مدت زیادی حدود 10 تا 12 ساعت در گیره بماند.
لازم به ذکر است که سریشم سرد ، چسب غلیظ و سفید رنگی است که آن را می توان به وسیله‌ی آب رقیق تر کرد.

تفاوت سریش با سریشم

همانطور که در بالا ذکر شد سریشم چسب حیوانی است اما سریش نوعی چسب گیاهی است که از گیاهی از تیره سوسنی‌ ها به دست می آید. این گیاه دارای ساقه ای کوتاه ، برگ‌ های دراز نوک ‌تیز ، گل‌های خوشه‌ای و ریشه ای ضخیم است. پس از خشک کردن آن را آرد می‌کنند و برای چسباندن کاغذ و بعضی چیزهای دیگر به کار می‌برند.