کلسدونی

کالسدونی (Chalcedony)

این کانی با ترکیب شیمیایی SiO₂ (اکسید سیلیسیم) در رنگ های متمایل به آبی و سفید مایل به خاکستری یافت می شود. سختی موی آن 7 – 6.5 و دارای وزن مخصوص 2.64 – 2.58 می باشد. کلیواژ ندارد و سیستم کریستالی آن هگزاگونال و تری گونال است. دارای ضریب شکست نور 1.539 – 1.530 و شکست دوگانه : تا 0.006 می باشد. پدیده چند رنگی ندارد و پدیده فلورسانس آن آبی- سفید است.

کالسدونی از نظر علمی یک مادە معدنی نیست ، بلکه نوعی کوارتز از نوع ریز بلور (Microcrystalline) است و اغلب در ژئود شکل می گیرد و در طیف وسیعی از رنگ ها و طرح های متنوع یافت می شود. به طور کلی کالسدونی شامل انواع مختلف اکسید سیلیسیم با کریستال های میکروسکپی مانند عقیق ، عقیق درختی ، کریزوپراز ، هلیوتروپ ، چوب فسیل شده ، یشم سبز ، کرنلیان ، عقیق خزه ای ، انیکس ، سارد و انواع آبی رنگ کالسدونی می باشد. بعضی ها کالسدونی را نوع رشته مانند این گروه دانسته و یشم سبز دانه درشت را در این گروه به حساب نمی آورند.

نام کالسدونی از نام شهری قدیمی در سواحل بوسفور گرفته شده است. (کالسدون در حقیقت نام بندری در آسیای صغیر در مجاورت تنگە بوسفور در نزدیکی قسطنطنیه یا استانبول کنونی بوده که در سال 617 میلادی در جنگ های ایران و روم شرقی توسط خسروپرویز فتح گردید) به احتمال زیاد در زمان های باستان در این بندر تجارت سنگ های گرانبها رواج داشته و به همین سبب عقیق و سایر سنگ های مشابه آن به کالسدونی شهرت یافته است.

گوهر شناسان ایرانی به انواع کالسدونی که چند رنگ داشته « خلنگ »  می گفتند. کالسدونی (عقیق) از عهد باستان (هزاره سوم قبل از میلاد) برای ایرانیان شناخته شده بود قدیمی ترین معدن آن در سغد وجود داشته و نام این کانی در کتیبه کاخ داریوش نیز آمده است.

کالسدونی دارای جلای مومی مانند و یا کدر می باشد، در حالی که انواع کریستال های کوارتز ، مانند دُر کوهی و آمتیست ، درخشندگی شیشه ای دارند. تراش مخصوص و رایج آن به فرم کابوشن است.

بافت رشته مانند میکروسکپی کالسدونی موازی یا عمود بر سطح خارجی توده آن است، در حالی که اجتماع کالسدونی به شکل ستون های چکنده در غارها و یا مانند حبه های انگور و یا به قلوه ای شکل یافت می شود. توده های کالسدونی معمولا خلل و فرج زیادی دارند و می توان رنگ آن ها را با مواد رنگین تغییر داد.

توده کالسدونی یافت شده در معادن ، بافت لایه لایه ندارد ولی عقیق های مصنوعی آبی رنگ که بافتی از لایه های موازی دارند ، در بازار به عنوان کالسدونی عرضه می شوند. 
معادن زیادی در کشورهای برزیل ، هند ، جمهوری مالاگاسی و اروگوئه وجود دارند. در ایام قدیم از این سنگ به عنوان طلسم در برابر بیماریهای عصبی و جنون استفاده می شد. حکاکی بر روی آن متداول بوده و امروزه از آن برای ساخت زینت آلات و اشیاء هنری استفاده می کنند.