كانی های ماگمایی

كانی های ماگمایی

Magma کلمه ‌ای یونانی است که برای مذاب های طبیعی سیلیکاته به کار گرفته می‌ شود. ماگماها ممکن است کاملا مایع و یا نیمه متبلور باشند. ماگما يک تركيب سيليكاتی با مقداری اكسيد های فلزی ، بخار آب و ديگر مواد فرار است كه از اعماق زمین به قسمت های بالايی پوسته راه می يابد. از سرد شدن ماگماها ، سنگ های آذرین تشکیل می شوند. حدود 95 درصد از وزن پوسته زمين را سنگ های آذرين تشكيل می دهند.

مهمترين كانی های ماگمايی عبارتند از سيليس و سيليكات های فلزاتی چون آلومينيوم ، آهن ، كلسيم ، منيزيم ، سديم و پتاسيم که به آن ها كانی های سيليكاتی می گويند و در حدود 99 درصد حجم سنگ های آذرين را شامل می شوند. علاوه بر اين ها ، گروه ديگری از كانی ها مانند اكسيد ها ، فسفات ها ، سولفات ها ، سولفيد ها و بعضی عناصر خالص كه غير سيليكات نام دارند نيز به مقدار بسيار كم در اين گونه سنگ ها يافت می شوند.

سيليكات ها

كوچكترين واحد سازنده سيليكات ها به شكل يک هرم چهار ضلعی است كه سطوح آن را مثلث های متساوی الاضلاع تشكيل می دهند. بنيان های این چهار وجهی ممكن است منفرد و بدون پيوند (اليوين) يا به صورت حلقوی (زمرد) ، زنجيری و به شكل های ديگر به هم متصل شوند. به اين ترتيب ساختمان های پيچيده ای از سيليكات های مختلف به وجود می آيد .
رنگ كانی به تركيب شيميايی آن ارتباط دارد ؛ به عنوان مثال در تركيب انواع تيره ، آهن و منيزيم وجود دارد و انواع روشن ، فاقد اين دو عنصر هستند. اقسام مهم كانی های سيليكاتی عبارتند از :

الف) سيليكات های تيره

• اليوين

اليوين در واقع سيليكات آهن و منيزيم است که بلورهای آن به رنگ سبز زيتونی می باشد. جلای شيشه ای دارد ، فاقد کلیواژ است و از سيليكات هايی است كه در دمای بالا تشكيل می شود. نوع شفاف و خوش رنگ آن با عنوان زبرجد مورد استفاده قرار می گیرد. الیوین تحت تاثير محلول های آبدار گرم ابتدا به سرپانتين و سپس به تالک تبدیل می شود. از سرپانتين به عنوان سنگ تزیینی و از تالک در صنايع دارويی استفاده می شود.

• پيروكسين

دارای كلسيم ، آهن و منيزيم است. مهمترين نوع آن اوژيت نام دارد كه بلورهای آن به شكل منشور و به رنگ های سياه تا سبز تيره می باشد. 

• آمفيبول ها

سيليكات های كلسيم ، منيزيم و آهن آبدارند. بلور اين دسته از كانی ها منشوری شكل و طويل است و به اصطلاح « سوزنی » ناميده می شود. از مهم ترين آمفيبول ها ، هورنبلاند می باشد.

• ميكای سياه يا بيوتيت

سيليكات آهن ، منيزيم و پتاسيم آبدار است و به صورت پولک های سياه براق در اغلب سنگ های آذرين يافت می شود. ميكا به دليل نداشتن ساختمان اتمی ورقه ای به راحتی ورقه ورقه می شوند و به اصطلاح رخ يک جهتی دارند .

ب ) سيليكات های روشن

• ميكای سفيد (مسكوويت)

اين كانی به جای آهن و منيزيم ، دارای آلومینیوم و پتاسیم است. رنگ آن سفيد تا بور است اما ورقه های نازک آن بيرنگ می باشند. از اين ورقه ها طلق نسوز تهيه می كنند.  در کل می توان گفت که كليه مشخصات ميكای سياه به جز رنگ و تركيب شيميايی آن در مورد ميكای سفيد نيز صدق می كند.

تصویر چپ میکای سیاه (بیوتیت) ، تصویر راست میکای سفید (مسکوویت)

• فلدسپات ها

در اكثر سنگ های آذرين يافت می شوند و گوناگونی فراوان دارند . بعضی سيليكات آلومينيم و پتاسيم و بعضی سيليكات سديم و كلسيم دار (پلاژيوكلازها) هستند.

• کوارتز

کوارتز تنهای کانی ای است که از سیلیسیم و اکسیژن تشکیل شده است. سختی زیادی دارد و شیشه را خط می اندازد. کلیواژ نداشته و جلای آن شیشه ای است. این کانی در حالت خالص بی رنگ است (دُر کوهی).

غیر سیلیکات ها

این گروه از کانی های سنگ ساز شامل فسفات ها ، سولفات ها ، اکسید ها و چند عنصر آزاد از قبیل مس ، طلا و گوگرد است و به میزان خیلی کمتری از سیلیکات ها در سنگ های آذرین یافت می شوند ؛ به همین سبب به آن ها کانی های فرعی می گویند. مهم ترین کانی های غیر سیلیکاتی عبارتند از :

• آپاتیت

فسفات کلسیم با کمی کلر یا فلوئور است و از آن در تهیه کودهای شیمیایی فسفردار و اسید فسفریک استفاده می شود.

• فیروزه

فسفاتی است که از داخل سنگ های آتشفشانی استخراج می شود.

• باریت

سولفات باریم است که معمولا به صورت رگه های معدنی یافت می شود. به رنگ سفید یا خاکستری است و دارای چگالی بالایی می باشد. این کانی پس از آسیاب شدن به صورت پودر در حفاری های نفت و گاز مورد استفاده قرار می گیرد.

• پیریت

سولفید آهن است و بیشتر از تمام سولفید های فلزی دیگر در پوسته زمین یافت ی شود.دارای جلایی فلزی است و بسیار شبیه طلا می باشد.