میناکاری

یکی از صنایع دستی و زیبای ایران «مینا کاری» نام دارد.
مینا، ماده زجاجی است که بر اثر ذوب شدن روی سطح اشیای فلزی، جلوه ای شفاف، شبیه کاشی لعاب دار پیدا میکند.
هنر میناکاری که آن را «مینیاتور بر روی آتش» نیز نام نهادند، شامل فعل و انفعالات پیچیده ای بر پایه تزئین فلزات به ویژه فلزات قیمتی همچون طلا و نقره و همچنین فلز مس می باشد. رنگ های مینایی عبارت است از اکسیدهای مختلف فلزی که با مواد شیشه ای مخلوط و پس از قرار دادن بر روی فلز در کوره پخته می شوند. قدیمی ترین نمونه های هنر میناسازی که هم اینک در موزه های جهان قرار دارد ، کار هنرمندان با ذوق میناساز ایران در طول دوره های مختلف است.

شخص میناکار باید به خصوصیات فلزات مختلف و درجه حرارت ذوب هر یک آشنا باشد ، روش و تنوع تزئین فلزات کم ارزش توسط فلزات ارزشمند مانند برنز ، برنج ، نقره ، طلا و طلای سفید را بداند.همچنین میناکار باید با انواع موادی که به عنوان آستر بر سطح فلز گسترده می شود و ثابت باقی می ماند آگاهی داشته باشد و رنگ های مربوط به مینا را که از جمله رنگ های کوره ای هستند ، بشناسد.

تاریخچه میناکاری:

درباره هنر میناسازی مولف کتاب بررسی هنر ایران «پروفسور آرتور اپهام پوپ» (ایران شناس معروف) مینویسد : میناکاری هنر درخشان آتش و خاک است با رنگ های پخته و درخشان، که سابقه آن به 1500سال پیش از میلاد می رسد.
اگرچه از هنر میناکاری ایران قبل از دوره صفویه ، نمونه های قابل ملاحظه ای از نظر تعداد بر جای نمانده است اما آنچه از بررسی معدود آثار باقی مانده و از نظر پژوهشگران بر می آید آن است که قدمت هنر میناکاری در ایران به هزاره دوم پیش از میلاد می رسد.
در كتاب «تاريخ عمومی هنرهای مصور قبل از تاريخ تا اسلام» نوشته شده است: «از جمله هنرهای دستی ايرانيان در گذشته های دور، تزئين و كنده كاری روی فلزات است. ظروف فلزی به دست آمده از فلزات گوناگون ساخته شده كه مهم ترين آنها عبارت است از : طلا، نقره، مس، برنز، برنج، آهن، فولاد، سرب، آلومينيوم و كروم كه اين فلزات برای زينت آلات و ظروف گوناگون به كار می رفته است.»

قديمی ترين نمونه های ميناكاری موجود مؤيد اين ادعاست كه ميناكاری نيز مانند بسياری از هنرهای ديگر برای اولين بار در ايران پيدا شده و به ساير كشورها راه يافته است. یکی از نمونه های قدیمی این هنر ، بازوبند طلای میناکاری مربوط به دوره هخامنشی می باشد که به قطر 12 سانتیمتر است و در موزه ویکتوریا – آلبرت لندن نگهداری می شود.

این هنر زیبا در قرن های چهار تا شش میلادی در خاورمیانه و چین رواج داشت، به ویژه توسط ایرانی ها و روس ها برای جان بخشیدن به تمایلات مذهبی به کار می رفت.
هنرمندان بیزانس در فاصله قرن هشت تا دوازده سرآمد این هنر مذهبی شدند. این شکل جدید از هنر مینا در قرن دهم به غرب انتقال یافت و به عنوان هنر کلیسایی مورد توجه فراوان قرار گرفت.
کار بیزانسی ها ویژگی های خاصی داشت، از جمله استفاده از فرم های چهارگوش به جای گرد و مینای مات. در این دوره هنر مینا بر روی لوازم مختلف و همچنین اشیاء متبرکه اماکن مذهبی مثل صلیب ها، پلاک قبر و… ، و نیز یراق آلات لباس، یراق آلات حیوانات، ظروف و … اجرا می شد. در قرن یازدهم ایتالیایی ها تکنیک حکاکی (Basse - taille) را در هنر مینا کاری ابداع کردند. به این صورت که طرح روی زمینه حکاکی ، گراور ، یا کنده کاری می شد، سپس میناهای شفاف در شیارهای باریک این طرح ها قرار می گرفت تا در نهایت در قرن دوازدهم «تئوفیلوس آلمانیف» مراحل تکامل هنر میناکاری بیزانس را مدرن کرد.

تکنیک حکاکی ( Basse - taille )

این هنر در آسیای شرقی نیز در اوایل قرن 15 رواج یافت و مردم هند، چین، کره، ژاپن به شکل وسیعی از آن استفاده کردند. این هنر در شرق آسیا در صنعت گسترش عقاید مذهبی بودایی و هندوئیسم قرار گرفت. اوج شکوفایی هنر میناکاری در جهان امروز نیز در شرق آسیا دیده می شود. چینی ها میناکاری حجره ای را در صنایع دستی خود به شدت رواج دادند. آن ها با تأسیس بزرگترین واحد تولید مینای حجره ای در پکن در سال 1956 آن را به صورت یک هنر بومی و رایج صادراتی در آوردند. هندی ها در میناکاری ابزارآلات نقره ای و طلایی ، به ویژه در قالب نقوش گل ، پرنده ، حیوان ، طرح های هندسی پیچیده و ایجاد صحنه های بدیع در رقابت با پکن قرار دارند.

مینای حجره ای - گلابتونی

ایتالیایی ها احتمالاً روش حجره ای گلابتونی (braided - doisone) را ابداع کردند. در این تکنیک نوارهای سیمی را به هم تابیده و به شکل طناب درآورده و داخل حفره های طناب حاصل را از مینا پر می کردند. بدین ترتیب کلاف سیمی با ضخامت های مختلف با درخشندگی جواهر نشان ایجاد می شد. روس ها با اقتباس از این روش شیوه ی خاص خود را در این رابطه به وجود آوردند که امروزه به «مینای روسی» معروف می باشد و بازار جهانی را در این زمینه به خود اختصاص داده است. بیزانسی ها در قرن چهاردهم میلادی تکنیک پنجره ای را ابداع کردند. در این روش طرح با سیم شکل داده می شد سپس طرح سیمی را روی صفحه نازک و نسوز قرار می دادند. چشمه های طرح سیمی را با مینا پر و سپس پخت می دادند، با برداشتن صفحه ی زیرین، مینا داخل چهارچوب سیمی قرار می گرفت که در نور بسیار پر تلالو بود. این شکل در مینا به دلیل شکنندگی مینا در داخل پنجره ها متداول نیست ولی در قرون چهارده تا شانزده بسیار رواج داشت.

مینای نقاشی

در اوایل قرن شانزدهم تکنیک مینای نقاشی (painted- enamel) ابداع شد، که نوع فرانسوی آن به شدت تحت نفوذ تحولات رنسانس بود و تا اواسط قرن نوزدهم رایج شد. شهر لیموژ فرانسه (Limoges) در توسعه این تکنیک شهرت یافت. و نقاشی لیموژ در این هنر برای هنرمندان نامی کاملاً آشنا است. در این روش با مخلوط پودر مینا و روغن اسطوخودوبین (lavender oil) معروف به مینای لیموژ روی سطحی که مینای تک رنگ وارد نقاشی شده و بعد پخته می شد.

مینا کاری لیموژ ، 1350-1100 میلادی ، موزه متروپولیتن

مینای برجسته

از اشکال بسیار زیبای این تکنیک ، روش مینای برجسته (grisaille enamel) است. در این روش ابتدا روی سطح را مینای سیاه مرمری می نشاندند ،سپس با مینای شفاف لیموژ روی سطح آن نقاشی و در نهایت نقاط مرزی طرح را حکاکی می کردند، تا زمینه ی سیاه نمایان شود. بدین ترتیب پوشش رویی خاکستری به نظر می رسد که برای سایه زدن و رسم جزییات می توان سطح طرح را رنگ آمیزی کرد. این تکنیک برای ایجاد اشکالی پیچیده بسیار زمان بر استو گاه باید قطعه را بارها پخت داد. به دلیل قابلیت های تکنیک مینای نقاشی در بیان جزییات طرح به صورت یک هنر مثبت ، …… ، صحنه های مذهبی و کپی برداری از موضوعات مردمی معمول شد. مینای لیموژ بسیار گران است. مینای نقاشی در واقع تلفیقی از نقاشی و هنر مینا است که هنرمندان زیادی را پرورش داده است.

تکنیک مینای برجسته (grisaille enamel)

مینای عکس برگردان

بعد از انقلاب صنعتی یک فرد انگلیسی به نام استیفون جانسون و یک حکاک فرانسوی به نام simon fragois ابتکار عاقلانه و با صرفه برای عرضه مینای نقاشی با کیفیت بالا و قابل تکرار ارائه کرد. در این روش روی صفحه مسی ، موضوع (که عموماً در آن دوره عاشقانه یا مذهبی بود) گراور می شد. سپس جوهر مینا را که از اکسیدهای فلزی تشکیل شده بود، روی آن پخش می کردند. یک کاغذ آغشته به صمغ را را روی صفحه قرار داده و به وسیله غلتکی چوبی به روی آن می کشیده اند تا طرح به صفحه منتقل شود. در مرحله ی بعد صفحه را روی یک سطح مینا کاری سفید قرار داده و می پختند. کاغذ می سوخت. فقط اثر طرح با رنگ های مشکی ، خرمایی ، خرمایی مایل به قرمز، حنایی ، نیلی ، بنفش روی سطح باقی می ماند از پشت لایه نازک مینا رویت می شد. به این شیوه مینای عکس برگردان می گفتند.

مینای سیاه

گونه ای از «مینای خانه بندی» به شمار می آید که به «مینای صائبین» نیز معروف است. این شیوه میناکاری، به طور عمده در جنوب ایران و به ویژه در اهواز انجام می شود. در مقاله «مینای صابئین» درباره مینای سیاه بطور مفصل توضیح داده شده است.

میناکاری در ایران

اما در ایران فلز کاری و تولید ظروف نقش دار در زمان اشکانیان رواج بیشتری پیدا می کند و میناکاری روی فلز هم آغاز می گردد. ظاهراً هنرمندان برای نشاندن جواهر و سنگ های قیمتی روی فلز برای ساخت تاج و تخت پادشاهان، گوشواره و … به تکنیک مینا روی آورده اند.

مینای مرصع ایران

مینای مرصع در واقع مینای خاص ایران است. جام خسرو از این نظر بسیار زیبا است. اسلوب تزئینی ایرانی در زمان ساسانیان به اوج رسید و پس از اسلام نیز این اسلوب پایه و بنای اسلوب ایرانی در هنر مینا شد. طرح های ایرانی که در کنده کاری به کار می رفت طی زمان تغییراتی کرد. موضوع پرندگان ، جانوران ، گل و تاک و نیز کتیبه هایی با خط کوفی تحولات طراحی هنر ایرانی است. با ظهور اسلام ، پیدایش ظروفی چون هاون ، لگن ،شمعدان برنجی و … میناکاری مس ، برنج و… در زمان سلجوقیان رایج شد.

در دوران مغول سبک جدیدی در فلز سازی و مینا کاری ایران بوجود آمد. اشکال و تصاویر درباری ، جای اشکال و تصاویر عربی دوره قبل را گرفتند. تیموریان به مینای مرصع توجه بسیار کردند ، شمعدان ها و چلچراغ های مرصع بسیاری در این دوره ساخته شد.

میناکاری دوره صفویه

در زمان صفویه زمینه هنر مینا کاری و فلز کاری تغییر یافت. ظروف نقره در این دوره با نقوش میناتور از قبیل مجالس بزم در دربار و یا مجالس شکار، یا اسب سواری مزین گشت ، همچنین نقوش اسلیمی و ختایی به طرح ها افزوده شد. استفاده از رنگ قرمز در این دوران بیشتر به چشم می خورد. شهر اصفهان یکی از مراکز عمده مینا کاری به حساب می آمد که هنوز هم تنها مرکز این هنر محسوب می شود.

میناکاری دوره قاجار

میناکاری در دوره قاجار بر زمینه طلا و نقره با ترصیع فلزات و سنگ های قیمتی انجام می شد. پس از مرگ فتحعلی شاه این هنر روند اضمحلال خود را آغاز کرد و به ویژه پس از سقوط قاجار به طور کامل از بین رفت و اکنون به صورت پراکنده در اصفهان انجام می شود. در دوران قاجار از میناکاری بیشتر برای تخت ، تاج ، صندلی ، جعبه ، کوزه ، عطردان ، ضریح اماکن متبرکه ، اشکدان ، گلاب پاش ، گوشواره ، کوزه قلیان ، سرقلیان ، کمربند ، آفتابه لگن و قوطی سیگار استفاده می شد.

پایه قلیان و سر قلیان مطلا، مینا کاری ، مربوط به دوره قاجار

اساتید بنام میناکاری

از اساتید به نام این هنر می توان از زنده یاد حاج میرزا شکرالله صنیع زاده نام برد. وی مینا ساز شهیر و صورت پرداز و گل و بوته نگار عصر حاضر ، فرزند مرحوم عبدالمحمود غفاریان و نواده هنرمند نقاش و قلمدان ساز مشهور ، مرحوم آقا میرزا عبدالحسین نجف پور ملقب به «صنیع همایون» بوده است.
«نگارستان صنیع زاده» در اصفهان به عنوان نمایشگاه و فروشگاهی هنری همواره مورد علاقه ، مراجعه و بازدید مردم هنر دوست، مسافران هنرشناس و مقامات بلندپایه داخلی و خارجی بوده ، و نیز میعادگاه و محفلی برای اهل هنر و دوستان و هنرمندان آن مرحوم محسوب می گردیده است.

غلام علی فیض اللهی فرزند غلام حسین در سال 1338 در اصفهان به دنیا آمد و درس میناسازی را ابتدا نزد پدر مرحوم غلامحسین فیض اله و سپس نزد مرحوم استاد صنیع زاده گذراند و اکنون با 25 سال سابقه کار در زمینه میناسازی و مینیاتور ، به فعالیت مشغول است. کارهای مختلفی از این هنرمند در نمایشگاه های گوناگون شرکت داده شده است.

ابراهیم زرقونی از برجسته ترین میناکاران دوران معاصر است که چهل سال در این زمینه فعالیت داشته. وی استاد میناسازی هنرستان هنرهای زیبای اصفهان بود و آثار ارزشمندی از وی در موزه های ایرانی و خارجی نگهداری می شود. جد ابراهیم زرقونی ؛ «آقا سیدمحمد» از برجسته ترین میناکاران ایرانی بود که تجربیاتش را در کتابچه ای خطی به یادگار گذاشته بود. ابراهیم زرقونی نخستین کسی است که در ایران میناکاری را به بدنه گلدان ها اضافه کرد. همچنین استفاده از فیروزه بر گلدان ها به منظور تزئین دادن اثر، از نوآوری های وی محسوب می شود. از آثار برجسته او می توان به تابلو بزرگ مینای «چالدران» اشاره کرد. این اثر بیانگر حضور شاه اسماعیل صفوی در رویارویی با سلطان سلیم یکم عثمانی است که روی خشت کاشی ، مینا شده است و در ابعادی بیش از یک متر ساخته شد.

فلزاتی که میتوان روی آنها مینا ساخت

میناکاری چه در گذشته و چه در حال حاضر بر روی فلزاتی مانند : مس ، طلا ، نقره ، ورشو ، آهن و برنج می شود. هرچند در برخی از موارد میناکاری بر روی کاشی ، سرامیک و شیشه انجام گرفته ، اما باید گفت ماده اصلی مینا کاری را فلز تشکیل می دهد و آن هم بیشتر با مدد از مس. لازم به یادآوری است که در بعضی از کارگاه ها میناسازی بر فلزات گرانبها مانند طلا و نقره نیز کاری رایج است.

میناکاری بر روی نقره از حدود 150 سال پیش به شکل کنونی مرسوم گشت ولی کار با طلا قدمتی چهل ساله دارد. مینا کاری بر روی نقره با عیار 90 درصد و طلا با عیار 84 درصد (به علت قابلیت آنها برای حکاکی و قلمزنی) انجام می گیرد. همچنین علت انتخاب نقره و طلا ، نقطه ذوب بالای این دو فلز است. اگر نقطه ذوب فلز حکاکی شده که مینا بر روی آن قرار می گیرد کمتر از نقطه ذوب آلیاژ مینا باشد ، قبل از ذوب مینا ، فلز ذوب شده و امکان کار بر روی آن از بین می رود.

از اصول میناکاری این است که باید فلز مورد نظر را تا حد لزوم چکش کاری کرد و اگر فلز مس باشد باید قبل از استفاده داخل اسید رقیق (جوهر نمک ) یا سرکه گذاشته شود تا چربی آن از میان برود. بعد از این مرحله ، فلز مورد نظر برای لعاب کاری آماده است.

رنگ های مینا :

رنگ های مینا غالبا به رنگ های آتشین یا نسوز مشهورند و دارای انواع مختلف میباشند.

چگونگی ساخت لعاب و رنگ های مینا :

لعاب مینا ماده ای است سخت و شیشه مانند که نه تنها در میناکاری مورد استفاده قرار می گیرد بلکه اشیاء سفالی و چینی را نیز می توان با آن لعاب کاری کرد که ترکیبات آنرا مختصر توضیح میدهیم :

• لعاب سفید از ترکیب سنگ چخماق ، بلور ، سرب ، قلع .
• رنگ بنفش از ترکیب بلور ، تنه کار ، بوره ، شوره ، طلای حل شده.
• رنگ زرد از توفال آهن ، اکسید کرومیم ، اکسید قلع ، قلع ، سرب.
• رنگ سیاه از اکسید آهن ، سرب ، اکسید کبالت ، دی اکسید منگنز.
• رنگ سبز از ترکیب توفال مس ، سنگ چخماق ، شیشه ، کرومات سرب.
• رنگ قهوه ای از اکسید آهن ، اکسید کروم ، اکسید روی.
• رنگ آبی از ترکیب اکسید کبالت ، اکسید روی و سنگ چخماق بدست می آیند.

ابزار کار:

ابزار کار ساخت ظروف مینا عبارتند از :

• ورقه مس (طلا یا نقره و …)
• کاغذ کپی
• چکش : که با فرم های متنوعی که در سر خود دارند ، قادرند حالت های مختلفی ( فرو رفتگی و بر آ مد گی ) را در فلز ایجاد نمایند .
• سندان : که می تواند بسته به اندازه و فرم مورد نظر کوچک یا بزرگ باشد ، به جای سندان می توان از تنه ی درخت مناسب استفاده نمود.
• گیره
• کمان اره و تیغ اره فلز بر
• قیچی فلز بر
• قلم مو
• انواع رنگ های گیاهی – معدنی و فلزی
• کوره

شیوه کار:
عموما مقداری از اکسیدهای فلزی برای لعاب ها به ماده رنگی افزوده می شود ، این لعاب ها نسبت به نوع ماده رنگی که به خمیر آن افزوده می شود ممکن است کدر یا نیمه شفاف باشند لازم به یاد آوری است که لعاب های کدر نتیجه افزودن اکسید قلع (آنتیموان) است.
برای تهیه یک کار مینائی با هر نوع فلزی که به عنوان ماده اصلی مورد نظر باشد توسط فلزکاران بهفرم و شکل در نظر گرفته شده ساخته می شود. برای شروع کار ابتدا لعاب یکدستی به فلز می زنند ، این لعاب غالبا به رنگ سفید است که به لعاب آستر مشهور است ، سپس فلزی که لعاب یکدست خورده به منظور پخته شدن در کوره ای که حداکثر حرارت آن تا 700 درجه سانتیگراد است قرار داده می شود، بعد از مدت زمان 2 الی 3 دقیقه ، فلز لعاب دیده را از کوره خارج کرده مجدادا با لعاب مرغوب تری می پوشانندو برای بار دوم حرارت می دهند. فلزی که دوبار لعاب داده شده و دوبار در کوره حرارت داده شده ، برای ایجاد هر نقش و طرحی مناسب است ، این نقش ها و طرح ها بنا به ذوق هنرمند و با توجه به سفارشی که به او شده انجام می شود.

میناسازان این مرحله از کار مینا را رنگ آمیزی هفت رنگ می نامند. ظرف مینائی که به این مرحله از تزئین رسید ، طرح های مورد نظر توسط رنگها بر آن نقش بسته و برای بار سوم در کوره گذاشته می شود. این بار حرارت کوره کمتر از دفعات قبل است. اثر مینائی بعد از این مرحله آماده و قابل عرضه به بازار است.
گاه در مرحله سوم لعاب کاری که در واقع کاری همراه با طراحی و نقاشی است به جای لعاب هایرنگی از آب طلا ( طلای محلول ) استفاده می شود که باید حرارت کوره مینائی آب طلا کاری شده ، حداکثر بالای 450 درجه سانتیگراد نباشد ولی در موارد دیگر برای پختن لعاب ها حرارتی بین 600 تا 700 درجه سانتیگراد مورد احتیاج است.

نمایی از میناکاری

میناکاری فلزات به شیوه های گوناگونی چون مینای خانه بندی ، مینای مشبک ، مینای مرصع ، مینای روحی، مینای نقاشی ، مینای برجسته (حکاکی) انجام میپذیرد. در میان این روش ها دو روش متداول تر از دیگر روش هاست که عبارت اند از:

• مینای خانه بندی (حجره ای)
• مینای نقاشی

مینای خانه بندی (حجره ای)​:مفتول های فلزی روی سطح کار لحیم می شوند. این مفتول ها با کمی نقره در جای خود ثابت شده و در نتیجه به صورت حجره هایی در می آیند که داخل آن ها را با رنگ های مینایی پر می کنند.

مینای برجسته : در این طریقه نقوش و خطوط مورد نظر را روی شیئی فلزی حک می کنند ، سپس شکاف هایی را که بدین طریق ایجاد می شود با خمیر مینا پر می کنند و در کوره ای که حرارت آن کافی باشد می گذارند ، خمیر مینا ابتدا ذوب شده و سپس بصورت شیشه در می آید.

مینای نقاشی : در این شیوه طرح مخصوص را با رنگ های جالب روی زمینه ای از مینا نقاشی می کنند ، این طریقه در مورد اشیاء سفالی و چینی لعاب دار نیز متداول است.

مینای مرصع :غالبا مینای مرصع در تلفیق با مینای نقاشی و یا خانه بندی به کار می رود. ابتدا طرح را روی فلز انتقال می دهند و قسمت های در نظر گرفته شده برای نگین و جواهر را گود می کنند سپس سطح فلز را لعاب داده ، در کوره گذاشته و حرارت می دهند. روی قسمت های گود نگین یا سنگ های قیمتی را نصب کرده و قطعه را دوباره در کوره حرارت می دهند.
از رنگ های مینا در تهیه نگین نیز استفاده می شود.گلوله های کوچک خمیر پودر مینا بعد از خارج شدن از کوره سخت میشوند. این نگین ها را با لعاب در قسمت مورد نظر گذاشته و در کوره حرارت می دهند تا در جای خود محکم شوند.

مینای روحی:در این نوع مینا اغلب فلز های قیمتی از قبیل طلا و نقره به کار می برند. ابتدا نقوش را بر روی فلز قلمزنی حکاکی می کنند و سپس با استفاده از رنگ های مینایی شفاف به رنگ آمیزی آن می پردازند. این نوع رنگ ها به دلیل اینکه جسمیت ندارد و شفاف است، به رنگ های روحی معروف است ،به همین دلیل ، شفافیت هر قسمت را به نسبت عمق آن پررنگ تر جلوه می سازد، بدین ترتیب رنگ مینا سایه روشن ایجاد کرده و از زیر آن ، زمینه فلز جلوه گر می شود.

مینای روسی حجره ای (خانه بندی) ، مرصع کاری شده

کوره مینا و ساختمان آن:

کوره مینا از پنج قسمت اصلی تشکیل شده است :

ساختمان آجری ، محفظه نسوز فلزی ، موتور باد ، مشعل نفتی ، مخزن نفت.

ساختمان آجری کوره مینا به صورت مربع مستطیل در دو مرحله انجام می شود:

مرحله نخست به ارتفاع 50 سانتیمتر ساخته شده به طوریکه دریچه جهت قرار دادن مشعل نفتی باز بماند، سپس در دو طرف کوره برای قرار دادن محفظه فلزی که قبلا به شکل مکعب مستطیل درب دار ساخته شده، پله هایی از آهن نسوز قرار می گیرد که سه طرف کوره آجری به اندازه 15.5 الی 20 سانتیمتر با محفظه فلزی فاصله داشته باشد. مرحله دوم پس از قرار دادن محفظه فلزی بر روی پلکان ساخته شده به همان ترتیب ذکر شده ، اطراف محفظه را می سازند تا به بالای کوره برسد در این هنگام قسمت سر کوره را طاق می زنند ، البته باید جایی جهت دودکش روی طاق در نظر بگیرند تا هنگامی که مشعل روشن شد دود آن از اطراف محفظه فلزی خارج شود و هیچگونه دودی در داخل محفظه که محل اصلی کوره است نفوذ نکند . نباید از نظر دور داشت که ظرف مینا به هیچ عنوان نباید در تماس مستقیم با آتش باشد و این بدین دلیل است که ساختمان کوره مینا با ساختمان کوره کاشی سازی بطور کلی متفاوت است.

مرمت مینا :

در صورت نیاز به مرمت و ترمیم یک کار مینا ، بهترین روش استفاده از رنگ های روغنی ثابت است و برای ترمیم میناهای نیمه شفاف بهترین روش استفاده از محلول سلولوئید و استات آمیل است که به غلظت شربت ، تهیه و مقداری ماده رنگی مناسب در آن حل کرده و بکار می برند. این محلول غلیظ در مدت کمی خشک شده و جایگزین قسمت های معیوب مینای نیمه شفاف می شود.

موارد مصرف:

از هنر میناکاری برای ساخت تابلو ، ساعت ، شربت خوری ، قوطی سیگار ، پیپ تزئینی ، گردنبند ، جعبه جواهرات ، ظروف ، گلدان و ... استفاده می نمایند.

روش نگهداری:

از آن جا که نقوش مینا توسط لعاب شفاف پوشانده شده است ، شست و شو با آب گرم و اسفنج صدمه ای به ظروف نمی زند ولی از کشیدن اشیاء نوک تیز و برنده و ضربه زدن به آن باید جلوگیری کرد (ضربه زدن ایجاد پریدگی می نماید) بدیهی است حرارت زیاد و نامتناسب نیز بعضی از رنگ های مینا را می سوزاند.

ویژگی های کیفی کالای مینا کاری شده

برای تهیه یک اثر میناکاری مرغوب باید به نکات اشاره شده در زیر توجه داشت :

• برای زیر ساخت اثر مینا کاری از فلزی مرغوب یا آلیاژی خالص استفاده شده باشد.
• زیرساخت حتی الامکان یک تکه باشد و اثری از لبه‌ تیز و برنده و زواید اضافی در آن دیده نشود.
• چنانچه قطعاتی به زیرساخت توسط لحیم کاری متصل شده باشد، باید لحیم کاری در آن قسمت به صورتی باشد که قسمت های جانبی کاملا به قسمت اصلی متصل شده باشد.
• ابعاد قطعات الحاقی باید به گونه ای باشد که پس از لحیم کاری قسمت زاید و اضافی وجود نداشته باشد.
• زیرساخت باید از سطح اتکای مناسبی برخوردار باشد.
• در صورتی که جنس فلز زیرساخت طلا یا نقره باشد ، برای لحیم کاری نیز حتما باید از جنس همان فلز استفاده شود.
• سطح لعاب باید فاقد پریدگی ، ترک ، پوسته ، سوراخ‌های سوزنی ، جوش زدگی ، حباب ، زبری و نقاط برجسته باشد.
• سطح مینا باید از جلا و درخشندگی کافی برخوردار باشد.
• ضخامت رنگ به کاررفته در نقاشی و تزیین مینا باید در کل سطوح یکنواخت باشد.
• رنگ‌ها نباید در هم تداخل داشته باشند.
• طرح باید از اصالت ایرانی برخوردار باشد.
• اجرای خوب و دقیق طرح و همچنین هماهنگی رنگ ها بر ارزش و همچنین زیبایی کار می افزاید.
• اثر دارای امضا باشد ؛ یعنی نام هنرمند ، تاریخ و محل ساخت در گوشه ای از کار نوشته شده باشد.

به محض اینکه یک ظرف میناکاری را در دست می گیرید، دست تان با سردی مس آشنا می شود و متوجه وزن آن می شوید. اگر مس به تناسب اندازه ظرف خیلی کم وزن بود، آن ظرف از قیمت پایین تری باید برخوردار باشد و البته خریدار باید از عواقب آن مثلا دِفُرم شدن آگاه باشد. بعد از آن فرد باید روی سطح کار دست بکشد. مینا باید کاملا صاف و براق یا به اصطلاح شیشه ای باشد. اگر سطح کار زبر بود یعنی لعاب مینا روی ظرف در کوره به دلیل دمای بیش از حد آن یا ماندن ظرف در کوره بیشتر از زمان مورد نیاز، سوخته است. استفاده از رنگ های نامرغوب نیز می تواند دلیل دیگری برای زبری سطح کار باشد. از یک کبریت استفاده کنید و به کار دوده دهید، اگر تمیز شد کار لعاب است و رنگ روغن نیست و دیگر اینکه کار لعاب خورده توسط فلز خش بر نمی دارد.

تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منابع

• تجلی نور در هنرهای سنتی ایران / حسین یاوری / پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی
• دایره المعارف هنرهای صنایع دستی و حروف مربوط به آن / سید ابوالقاسم سید صدر / سیمای دانش
• سیری در هنرهای ظریف - میناکاری هنر درخشان آتش و خاک / سید محمد فقیهی / مجله هنر شماره 5
• گفتگویی با ابراهیم زرقونی درباره میناکاری / مجله هنر و مردم / شماره 109 / آبان 1350
• با والیان هنر (مروری بر زندگانی هنرمند میناکار ، استاد شکراله صنیع زاده) / مجله فرهنگ اصفهان / زمستان 1374 و بهار 1375 / شماره 2 و 3
• مینا : نقش و آبش / سید عبدالمجید شریف زاده / مجله کتاب ماه هنر / خرداد و تیر 1381 / شماره 45 و 46