معرق شیشه

معرق شیشه یا به عبارتی استین گلاس یا هنر تیفانی ، هنری است وابسته به دست که با استفاده از انواع شیشه های رنگی و بافت دار و تراش دار و با استفاده از مفتول های فلزی ساخته می شود. معرق شیشه در ایران هنری دیرینه و ریشه دار است که برای تزیین درها ، پنجره ها و اورسی ها ، دیوارها و اشیاء مختلف استفاده می شود. هنرمند معرق کار در طراحی ، نقوشی کاملا هندسی بکار می برد و در برخی موارد به جای میله های فلزی از چوب برای جداسازی تکه های شیشه، استفاده می نماید.

تاریخچه

مسیحیان از قرن دوازدهم میلادی برای تزئین کلیساها، با الهام از داستان های انجیل، نقوشی را روی شیشه و پنجره های کلیسا ابداع کردند که هر قطعه با توجه به رنگ آن از شیشه رنگین، بریده و توسط میله هایی از آلیاژ سرب، به هم متصل می شد.

رنگ آمیزی پنجره های شیشه ای اروپا

در ایران از دوره صفوی برای تزئین کاخ ها و بناهای مهم، نوعی معرق شیشه به کار می رفت که نقوش آن کاملاً هندسی شده بود و به جای میله های فلزی، از چهارچوب هایی با جنس چوب استفاده می شد. امروزه نیز از این هنر برای تزئین و معرمت بناهای سنتی و آثار تاریخی استفاده می شود. نمونه آثار مهمی که در آنها از معرق شیشه برای تزئینات داخلی استفاده شده، می توان به عمارت باغ دولت آباد یزد (دوره افشار) و کاخ گلستان تهران (دوره قاجار) اشاره کرد.

شیشه های رنگی معرق، باغ دولت آباد یزد، 1146 هـ.ق ، دوره افشار

گستره کاربرد این هنر در خلق و آفرینش محصولات گوناگون از آرایه های زینتی و ظروف زیبا و الوان تا ساخت جواهر و کاشی های شیشه ای موجب شده است تا امروزه این هنر از جایگاه ویژه ای در میان شاخه های گوناگون صنایع دستی برخوردار شود. در کشور ما معرق شیشه با طرح ، نقشه، رنگ بندی و سلیقه ایرانی منطبق شده است. قدمت این رشته در ایران به حدود 400 تا 500 سال می رسد و امروزه نیز در دانشکده های هنری کشورمان به عنوان یکی از رشته های صنایع دستی و هنری  تدریس می گردد. بنابراین این هنر در ایران نه تنها نوپا به شمار نمی رود، بله از آثار هنری برجای مانده از گذشتگان در میابیم که این هنر در ایران بسیار مرسوم بوده است و از قدمتی دیرینه برخوردار است. امروزه معرق شیشه در کارگاه های تولیدی شهرهای اصفهان ، شیراز ، تهران و استان البرز رونق دارد.

کاخ گلستان تهران ، دوره قاجار

معرق شیشه یکی از پر کاربرد ترین تولیدات هنری است و در زمینه های گوناگونی مانند جواهرسازی، ساخت ظروف، دکوراسیون و اشیای تزئینی و غیره مورد استفاده قرار می گیرد. اکنون تولید این محصولات به 2 روش صورت می گیرد. یک روش اسلامپ است که شیشه را روی سطح قالب می ریزند و روش دیگر استفاده از تکنیک قالب منفی است.

پنجره ساخته شده با روش معرق شیشه

معرق شیشه (تیفانی ، استین گلاس)

هنر تیفانی یا به عبارتی استین گلاس که ، سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی آن را به عبارت فارسی معرق شیشه نامیده است. هنری است وابسته به دست که با استفاده از انواع شیشه های رنگی ، بافت دار و تراش دار و با استفاده از مفتولهای فلزی ساخته می شود. در وهله اول اگر بخواهیم تفاوت استین گلاس و تیفانی را از یکدیگر بدانیم باید گفت تفاوت زیادی با یکدیگر ندارند جز آنکه در ساخت معرق شیشه از مفتول های H شکل سربی استفاده می شود که در قسمت های اتصال به یکدیگر لحیم می شوند در صورتی که در معرق لبه شیشه ها توسط کاپر فویل که نواری است از جنس مس که پشت آن چسب دارد پوشیده می شوند و بوسیله قلع به یکدیگر لحیم می شوند.

هنر خاص ، لوکس و بی نظیر معرق شیشه (تیفانی) سال ها است که در دنیا طرفداران خاص خود را دارد و در فضاهای ساختمانی از این شیشه دکوراتیو و تزیینی استفاده می شود و ارزش بالای آن بر هیچ کس پوشیده نیست چرا که تمامی مراحل کار آن از طراحی ، برش ، تراش ، کلاف و آب بند شیشه با دست انجام می شود و محصولی که دست ساز است بی قیمت می باشد چرا که مهارت ، خلاقیت ، تفکر ، ذوق و عشق سازنده خود را به همراه دارد.

وسایل مصرفی

استفاده از شیشه های تزیینی تیفانی در دربهای ورودی ، درب چوبی ساختمان ، در لابی ، درب کابینت و ویترین ، پنجره های شیشه ای ، سقفهای کاذب ، گنبدهای شیشه ای و کلیه فضاهای دکوراتیو و غیره، قابل استفاده است.

وسایل مورد نیاز

1. کوره الکتریکی تک فاز دیجیتال
2. دستگاه برش شیشه - برقی
3. پیستوله - بادی
4. پمپ باد - برقی
5. آسیاب - برقی یا دستی
6. الماس ساده - آلمانی
7. الماس گردبر - دستی آلمانی
8. عینک ایمنی
9. الک - دستی
10. لباس کار
11. جعبه ابزار
12. شیشه در ضخامت مختلف
13. رنگ پخت بالا - معدنی
14. رنگ پخت پایین - معدنی
15. تینر رنگ
16. قلم نقاشی
17. ماژیک
18. کاغذ
19. میزکار مخصوص برش
20. دستگاه لول
21. دستگاه سوراخ کن شیشه

مراحل کار معرق شیشه

مرحله اول بازدید از محلی است که شیشه قرار است در آن نصب گردد. در بعضی از پروژه ها ساخت فریم به عهده خود شخص میباشد که این کار هماهنگی بیشتری بین فریم و شیشه ایجاد می کند. پس از اندازه گیری و دادن مشاوره به کارفرما جهت مشخص نمودن نوع طرح کار ، طراحی شیشه ها آغاز می شود. در زمان طراحی سلیقه مشتری به طور کامل اعمال می گردد.

مرحله بعد انتخاب نوع شیشه هاست ، انواع شیشه های رنگی ، شیشه های بافت دار و اسید واش ، شیشه های تراش دار و ... گزینه هایی است که طراح با توجه به سلیقه مشتری آنها را انتخاب می نماید.
در مرحله بعد نوبت به برش شیشه ها می رسد که همگی با دقت فراوان و توسط دست برش می خورند . قطعاتی که نیاز به تراش داشته باشند پس از برش به کارگاه تراش فرستاده می شوند و در آنجا توسط دست تراش می خورند. این شیشه ها به شکل الماس گونه ای تراش می خورند که به خصوص در مجاورت نور درخشش بینظیری پیدا می کنند.

پس از آماده شدن تمامی قطعات شیشه نوبت به مونتاژ یا به اصطلاح کلاف کردن شیشه می رسد. قطعات شیشه با استفاده از لدکیم های سربی که به شکل H هستند به شکل معرق در کنار هم قرار می گیرند و طرح را کامل می کنند.
سپس نوبت به لحیم کردن نقاط اتصال می رسد که توسط قلع و از هر دو طرف کار انجام می شود. مفتولهای استفاده شده در شیشه های استین گلاس در سه رنگ مشکی، طلایی و نقره ای موجود می باشند.
در ساخت شیشه های استین گلاس و تیفانی هیچ محدودیتی نه در زمینه طرح و نه ابعاد وجود ندارد. انواع طرحهای کلاسیک، مدرن، طبیعت و غیره، قابلیت اجرا با این تکنیک را دارند.

تحقیق و گردآوری:

گروه کارشناسی ایران آنتیک

www.iranantiq.com

منبع

ايران آنتيک / www.iranantiq.com